พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์

มหาเสวกโท พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ (20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2404 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2474) มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร เป็นพระบิดาแห่งการละครร้อง เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวกับเจ้าจอมมารดาเขียน เป็นกวีและนักประพันธ์ ทรงดำรงตำแหน่งรองเสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ และองคมนตรีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นต้นราชสกุลวรวรรณ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 พระองค์เจ้าชั้นเอก
รองเสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ
หม่อม	13 คน
พระบุตร	35 พระองค์
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาเขียน ในรัชกาลที่ 4
ประสูติ	20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2404 จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม
สิ้นพระชนม์	1 ตุลาคม พ.ศ. 2474 (69 ปี) จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม

พระประวัติ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร เป็นพระราชโอรสลำดับที่ 56 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาเขียน ประสูติเมื่อวันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2404

พระองค์ทรงเริ่มรับราชการที่หอรัษฏากรพิพัฒ เป็นพนักงานการเงินที่ฝากแบงค์ต่างประเทศ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นองคมนตรี และสถาปนาขึ้นเป็นพระองค์เจ้าต่างกรมมีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนราธิปประพันธ์พงศ์ เมื่อปี พ.ศ. 2432 ดำรงตำแหน่งรองเสนาบดีกรมพระคลังมหาสมบัติ ต่อมาในปี พ.ศ. 2464 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเลื่อนกรมขึ้นเป็น พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า

"พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มกุฏวงศ์นฤบดี มหากวีนิพันธนวิจิตร ราชโกษาธิกิจจิรุปการ บรมนฤบาลมหาสวามิภักดิ์ ขัตติยศักดิ์อดุลพหุลกัลยาณวัตร ศรีรัตนไตรย์คุณาลงกรณ์ นรินทรบพิตร"

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ประชวรพระโรคพระอันตะ (ลำไส้ใหญ่) และสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2474 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระชันษาได้ 69 ปี 315 วัน มีพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพเมื่อวันที่ 14 มีนาคม พ.ศ. 2476 ณ พระเมรุ วัดเทพศิรินทราวาส

พระโอรสและพระธิดา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ มีหม่อม 13 คน ได้แก่

• หม่อมต่วนใหญ่
• หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา (สกุลเดิม สวัสดิ์-ชูโต)
• หม่อมเจียม
• หม่อมหลวงต่วนศรี วรวรรณ (ราชสกุลเดิม มนตรีกุล)
• หม่อมอินทร์
• หม่อมบุญ
• หม่อมหลวงตาด (ราชสกุลเดิม มนตรีกุล)
• หม่อมแช่ม (สกุลเดิม วงศาโรจน์)
• หม่อมแถม
• หม่อมสุ่น (สกุลเดิม เพ็ญกุล)
• หม่อมเชื้อเล็ก
• หม่อมพร้อม
• หม่อมแสร์

มีพระโอรส 1 พระองค์ กับ 20 องค์ และมีพระธิดา 2 พระองค์ กับ 12 องค์ รวม 35 พระองค์/องค์ ได้แก่

ลำดับ	พระรูปและพระนาม	เพศ	พระมารดา	ประสูติ	สิ้นพระชนม์/ถึงชีพิตักษัย	คู่เสกสมรส
1	หม่อมเจ้าพรรณพิมล (ท่านหญิงใหญ่)	ญ.	หม่อมต่วนใหญ่	13 กันยายน พ.ศ. 2423	1 พฤษภาคม พ.ศ. 2443
2	หม่อมเจ้าสกลวรรณากร วรวรรณ (ท่านชายตุ๊)	ช.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	9 มิถุนายน พ.ศ. 2431	19 มิถุนายน พ.ศ. 2496	หม่อมโจฮันนา (เวเบอร์) หม่อมสมรวย (มุกแจ้ง)
3	หม่อมเจ้าพรพิมลพรรณ รัชนี (ท่านหญิงตุ้ม)	ญ.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	1 พฤษภาคม พ.ศ. 2433	18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2524	พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์
4	หม่อมเจ้า	ช.	ไม่มีข้อมูล	พ.ศ. 2433	พ.ศ. 2433
5	หม่อมเจ้าสิริวันต์ (ท่านหญิงต่อม)	ญ.	หม่อมเจียม	13 สิงหาคม พ.ศ. 2434	13 สิงหาคม พ.ศ. 2434
6	พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ (พระองค์ชายต้อม)	ช.	หม่อมหลวงต่วนศรี วรวรรณ	25 สิงหาคม พ.ศ. 2434	5 กันยายน พ.ศ. 2519	หม่อมเจ้าพิบูลเบญจางค์ (กิติยากร) หม่อมพร้อยสุพิณ (บุนนาค)
7	หม่อมเจ้าวัลภากร วรวรรณ (ท่านชายตุ๋ยตุ่ย)	ช.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	25 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2435	1 กรกฎาคม พ.ศ. 2522	หม่อมชั้น (บุนนาค) หม่อมฟื้น (บุนนาค)
8	พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวัลลภาเทวี (พระองค์หญิงเตอะ)	ญ.	หม่อมอินทร์	25 ตุลาคม พ.ศ. 2435	7 เมษายน พ.ศ. 2494
9	หม่อมเจ้าปริญญากร (ท่านชายโต)	ช.	หม่อมบุญ	2 เมษายน พ.ศ. 2436	29 มีนาคม พ.ศ. 2452
10	หม่อมเจ้านิตยากร วรวรรณ (ท่านชายเต๋อ)	ช.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	5 เมษายน พ.ศ. 2436	16 มีนาคม พ.ศ. 2514	หม่อมแก้ว (เอี่ยมจำนงค์) หม่อมเล็ก (เจริญจันทร์แดง)
11	หม่อมเจ้าวรรณีศรีสมร วรวรรณ (ท่านหญิงต้อย)	ญ.	หม่อมต่วนใหญ่	1 มิถุนายน พ.ศ. 2436	พ.ศ. 2487
12	หม่อมเจ้าเต๋า (ท่านชายเต๋า)	ช.	ไม่มีข้อมูล	12 กันยายน พ.ศ. 2437	24 พฤษภาคม พ.ศ. 2438
13	หม่อมเจ้าอรทิพยประพันธ์ เทวกุล (ท่านหญิงตุ้ย)	ญ.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	26 เมษายน พ.ศ. 2438	19 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2505	หม่อมเจ้าดำรัสดำรง เทวกุล
14	หม่อมเจ้าสุวิชากร วรวรรณ (ท่านชายตั๋ง)	ช.	หม่อมบุญ	8 กันยายน พ.ศ. 2439	2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2511	หม่อมพริ้ม (เลาหเศรษฐี)
15	หม่อมเจ้านันทนามารศรี วรวรรณ (ท่านหญิงเต่า)	ญ.	หม่อมอินทร์	4 ธันวาคม พ.ศ. 2439	29 กรกฎาคม พ.ศ. 2503
16	หม่อมเจ้าศิวากร วรวรรณ (ท่านชายต่อ)	ช.	หม่อมหลวงต่วนศรี วรวรรณ	20 มีนาคม พ.ศ. 2440	5 มีนาคม พ.ศ. 2503
17	หม่อมเจ้าสิทธยากร วรวรรณ (ท่านชายต้อ)	ช.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	13 เมษายน พ.ศ. 2440	27 เมษายน พ.ศ. 2508	หม่อมดำริห์ (บุนนาค)
18	หม่อมเจ้าไปรมากร วรวรรณ	ช.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	16 มีนาคม พ.ศ. 2442	25 มีนาคม พ.ศ. 2519	หม่อมน้อย (สุวรรณศร) หม่อมสมศรี (ประภาเพ็ชร) หม่อมอรุณ
19	พระนางเธอ ลักษมีลาวัณ (พระนางติ๋ว)	ญ.	หม่อมหลวงตาด	3 กรกฎาคม พ.ศ. 2442	29 สิงหาคม พ.ศ. 2504	พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
20	หม่อมเจ้าวรวีรากร วรวรรณ (ท่านชายตัน)	ช.	หม่อมแช่ม	8 กันยายน พ.ศ. 2443	30 กรกฎาคม พ.ศ. 2509	หม่อมแพร (ศรีวรรธนะ) หม่อมเริ่มจิตต์ (พึ่งบารมี)
21	หม่อมเจ้าโวฒยากร วรวรรณ (ท่านชายติ่ง)	ช.	หม่อมบุญ	9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443	27 สิงหาคม พ.ศ. 2524	หม่อมสรรพางค์ (บุรณะปินท์) หม่อมจิตรา (ปันยารชุน)
22	หม่อมเจ้าดุลภากร วรวรรณ (ท่านชายเต๋าเล็ก)	ช.	หม่อมอินทร์	15 ธันวาคม พ.ศ. 2443	30 พฤศจิกายน พ.ศ. 2544	หม่อมสิรี (ตัณฑัยย์)
23	หม่อมเจ้าบรรเจิดวรรณวรางค์ วรวรรณ (ท่านหญิงแต๋ว)	ญ.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	1 เมษายน พ.ศ. 2445	26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2528	พลเอกมังกร พรหมโยธี
24	หม่อมเจ้า	ช.	หม่อมแถม	พ.ศ. 2445	ในวันประสูติ
25	หม่อมเจ้าหัชชากร วรวรรณ (ท่านชายติ๊ด)	ช.	หม่อมบุญ	21 สิงหาคม พ.ศ. 2446	9 มีนาคม พ.ศ. 2528	หม่อมสมหทัย (เสนีเศรษฐ)
26	หม่อมเจ้าสรรพางค์พิมล วรวรรณ (ท่านหญิงติ๋น)	ญ.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	24 ตุลาคม พ.ศ. 2446	28 สิงหาคม พ.ศ. 2463
27	หม่อมเจ้าศรีสอางค์นฤมล เกษมสันต์ (ท่านหญิงตวง)	ญ.	หม่อมอินทร์	12 เมษายน พ.ศ. 2448	1 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2541	หม่อมเจ้าลักษณากร เกษมสันต์
28	อุบล วรวรรณ (ท่านหญิงตัด)	ญ.	หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา	17 สิงหาคม พ.ศ. 2448	6 ธันวาคม พ.ศ. 2528	ฮาโรลด์ แครบบ์
29	ฤดีวรวรรณ วรวรรณ (ท่านหญิงน้อย)	ญ.	หม่อมสุ่น	1 เมษายน พ.ศ. 2454	20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2550	หม่อมเจ้าชิดชนก กฤดากร ปุ๊ ประไพลักษณ์ โรเบิร์ต เอส. อาร์โนลด์
30	หม่อมเจ้าดวงตา (ท่านหญิงนิด)	ญ.	หม่อมเชื้อเล็ก	4 เมษายน พ.ศ. 2454	23 ธันวาคม พ.ศ. 2454
31	หม่อมเจ้าบุษยากร วรวรรณ (ท่านชายเติบ)	ช.	หม่อมพร้อม	13 พฤษภาคม พ.ศ. 2456	16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2458
32	หม่อมเจ้าฉันทนากร วรวรรณ (ท่านชายตั๋น)	ช.	หม่อมสุ่น	7 ธันวาคม พ.ศ. 2458	พ.ศ. 2506	หม่อมมนวิภา (โมชดารา)
33	หม่อมเจ้าเจตนากร วรวรรณ (ท่านชายเต้ก)	ช.	หม่อมแสร์	18 กรกฎาคม พ.ศ. 2459	3 มกราคม พ.ศ. 2491	หม่อมมนิตย์ (รามโยธิน)
34	หม่อมเจ้าอภิญญากร วรวรรณ	ช.	หม่อมแสร์	12 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2465	18 เมษายน พ.ศ. 2516
35	หม่อมเจ้าสุนทรากร วรวรรณ (ท่านชายอ้วน)	ช.	หม่อมสุ่น	3 ตุลาคม พ.ศ. 2467	18 กรกฎาคม พ.ศ. 2525

พระราชนิพนธ์

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์มีชื่อเสียงจากงานพระนิพนธ์หลายชิ้นที่รู้จักกันดี ได้แก่ บทละครพูดเรื่อง "สร้อยคอที่หาย" ซึ่งเคยบรรจุในหนังสือเรียนวิชาภาษาไทยของกระทรวงศึกษาธิการ บทละครร้อง "สาวเครือฟ้า" ซึ่งได้สร้างตัวละครให้กลายเป็นคนที่เหมือนกับมีตัวจริงขึ้นมา 2 คน คือ ร้อยตรีพร้อม และสาวเครือฟ้า ทรงก่อตั้งโรงละครร้องขึ้นในบริเวณตำหนักที่ประทับ ชื่อว่า "โรงละครปรีดาลัย" เป็นโรงละครร้องแห่งแรกในสยาม

นอกจากนี้ยังทรงมีงานที่สำคัญ คือ พระนิพนธ์แปล จดหมายเหตุลาลูแบร์ โดยทรงแปลมาจากฉบับภาษาอังกฤษ "ตำนานพระแท่นมนังคศิลาอาสน์" รุไบยาตของโอมาร์ คัยยาม และ "นวางกุโรวาท" เป็นต้น พระองค์ทรงใช้นามปากกาว่า "ประเสริฐอักษร" เพื่อทรงพระนิพนธ์เรื่องสั้นไว้จำนวนหนึ่งอีกด้วย

ผลงานในด้านพระนิพนธ์บางเรื่อง คือ ละครปักษีปะกรนัมเรื่อง "พญาระกา" ทำให้เกิดคดีพญาระกาในเวลาต่อมา เนื่องจากเนื้อเรื่องนั้นกระทบกระเทือนถึงพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ที่ทรงคุ้มครองและช่วยเหลือนางละครของคณะพระองค์เอง ทั้งยังเป็นหม่อมของพระองค์อีกด้วย ทำให้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ขังพระองค์ไว้ในพระบรมมหาราชวัง มีกำหนด 1 ปี โดยหม่อมและพระโอรสธิดาเข้าเยี่ยมได้เป็นเวลาตามควร

บทละครเรื่องสาวเครือฟ้า

พระองค์ได้เค้าเรื่องนี้จากละครอุปรากร (โอเปรา) เรื่องมาดามบัตเตอร์ฟลาย ของจาโกโม ปุชชีนี อุปรากรเรื่องนี้ได้ต้นเค้ามาจากนวนิยายของจอห์น ลูเธอร์ ลอง อีกต่อหนึ่งในคราวที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 2 เมื่อปี พ.ศ. 2450 ได้ทอดพระเนตรการแสดงละครอุปรากรที่ฝรั่งเศส เรื่องมาดามบัตเตอร์ฟลายซึ่งเป็นเรื่องความรักและความผิดหวังระหว่างสาวญี่ปุ่นชื่อโจโจ้ซังกับทหารหนุ่มฝรั่ง เมื่อเสด็จนิวัติพระนครได้ทรงเล่าให้กรมนราธิปประพันธ์พงศ์ฟัง กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ทรงดัดแปลงเรื่องนี้มาเป็นละครร้องแสดงถวายหน้าพระที่นั่ง เป็นที่พอพระหฤทัยมาก นับเป็นการเริ่มต้นกำเนิดละครร้องที่ทรงดัดแปลงมาจากละครอุปรากรของยุโรป

ทรงพระนิพนธ์เป็นบทละครร้องสลับพูด คำประพันธ์ที่ใช้เป็นประเภทกลอนเพลงไทย เพื่อใช้เป็นบทสำหรับเล่นละครร้อง

เรื่องย่อ

ร้อยตรีพร้อม ย้ายไปรับราชการที่เชียงใหม่ เกิดรักใคร่กับสาวเครือฟ้า หญิงชาวเชียงใหม่ ภายหลังได้เป็นสามีภรรยากันจนสาวเครือฟ้าให้กำเนิดบุตร ร้อยตรีพร้อมได้คำสั่งย้ายกลับกรุงเทพฯ ถูกผู้ใหญ่บังคับให้แต่งงานกับหญิงสาวชาวกรุงเทพฯ สาวเครือฟ้าเฝ้ารอสามี เมื่อได้ข่าวว่าสามีกลับเชียงใหม่ก็ดีใจไปคอยต้อนรับ ครั้นปรากฏว่าร้อยตรีพร้อมพาภรรยาชาวกรุงเทพฯมาด้วย สาวเครือฟ้าเสียใจใช้มีดแทงตัวตาย ร้อยตรีพร้อมรับบุตรไปอุปการะ

แพร่งนรา

วังวรวรรณ เป็นวังที่ประทับของกรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ตั้งอยู่ระหว่างวัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหารกับวัดมหรรณพารามวรวิหาร ต่อมาวังนี้ถูกเวนคืนเพื่อนำพื้นที่มาสร้างเป็นถนน ตามโครงการขยายความเจริญของพระนครในสมัยนั้น คงเหลือเพียงพระตำหนักไม้เก่าหลังเล็ก ที่เดิมเป็นที่ตั้งของโรงละครปรีดาลัย ถูกปรับให้เป็นโรงเรียนตะละภัฏศึกษา และมีการแบ่งพื้นที่ริมถนนสร้างเป็นอาคารพาณิชย์ขายให้แก่เอกชน ชาวบ้านแถบนั้นจึงเรียกย่านนั้นว่า แพร่งนรา ตามพระนามของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์

พระยศ

พระยศพลเรือน

• มหาเสวกโท

พระยศเสือป่า

• พลเสือป่า
• 8 ธันวาคม พ.ศ. 2460 นายกองตรี

พระเกียรติยศ

พระอิสริยยศ

• 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2404 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 : พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร
• 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 – 8 ธันวาคม พ.ศ. 2432 : พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร
• 8 ธันวาคม พ.ศ. 2432 – 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 : พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนราธิปประพันธ์พงศ์
• 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2464 : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปประพันธ์พงศ์
• 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2464 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2474 : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

พระองค์ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุดของตระกูลต่าง ๆ ดังต่อไปนี้

• พ.ศ. –   เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า) (ภราดร)
• พ.ศ. –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์ช้างเผือก (ท.ช.)
• พ.ศ. 2447 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 3 (ม.ป.ร.3)
• พ.ศ. 2452 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 2 (จ.ป.ร.2)
• พ.ศ. –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 2 (ว.ป.ร.2)
• พ.ศ. –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 2 (ป.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2452 –   เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
• พ.ศ. –   เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. "ประกาศกรมราชเลขานุการ เรื่อง พระราชทานนามสกุล สำหรับสืบเชื้อพระวงศ์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 32 (0 ง): 137. 18 เมษายน พ.ศ. 2458. สืบค้นเมื่อ 31 ตุลาคม พ.ศ. 2561. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
2. ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวตั้งปริวีเคาน์ซิลเลอร์, เล่ม 4, หน้า 45
3. ราชกิจจานุเบกษา, สัญญาบัตรปริวีเคาน์ซิลเลอร์, เล่ม 4, หน้า 47-48
4. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศตั้งกรมพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนราธิปประพันธุพงษ์, เล่ม 6, ตอน 36, 8 ธันวาคม พ.ศ. 2432, หน้า 304
5. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ เลื่อนกรมตั้งพระองค์เจ้าและตั้งเจ้าพระยา, เล่ม 38, ตอน 0 ก, 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2464, หน้า 422
6. ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวสิ้นพระชนม์, เล่ม 48, ตอน ง, 18 ตุลาคม พ.ศ. 2474, หน้า 2569
7. ราชกิจจานุเบกษา,หมายกำหนดการ พระราชทานเพลิงพระศพและศพ ณ พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส เล่ม 49, ตอน ๐ ง, 12 มีนาคม พ.ศ. 2475, หน้า 4254
8. นราธิปประพันธ์พงศ์, กรมพระ, 2404-2474, ผู้รวบรวม. บาญชีมหามกุฏราชสันตติวงศ์ พุทธศก 2468 พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ทรงรวบรวม. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, พ.ศ. 2468. 167 หน้า.
9. [1]
10. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2460/D/2682.PDF
11. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๔, เล่ม 21, ตอน 32, 6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2447, หน้า 564
12. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบันฝ่ายหน้า, เล่ม 26, ตอน 0 ง, 6 มีนาคม พ.ศ. 2452, หน้า 2628
13. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา, เล่ม 26, ตอน 0 ง, 18 เมษายน พ.ศ. 2452, หน้า 100

บรรณานุกรม

• สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ 14, กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 69. ISBN 978-974-417-594-6
• Jeffy Finestone. 2542. สมุดพระรูป พระราชโอรส พระราชธิดา พระราชนัดดาใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปรียนันทนา รังสิต,ม.ร.ว. โลมาโฮลดิ้ง

แหล่งข้อมูลอื่น

• http://www.dilbook.com/secbook/pp3.html