พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์
นายพลตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ (29 ธันวาคม พ.ศ. 2400 – 3 เมษายน พ.ศ. 2465) มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าชุมพลสมโภช เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 37 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาพึ่ง เมื่อวันอังคารที่ 29 ธันวาคม พ.ศ. 2400 เป็นต้นราชสกุลชุมพล
| พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ | |
|---|---|
| พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 พระองค์เจ้าชั้นเอก | |
| เสนาบดีกระทรวงวัง | |
| ดำรงตำแหน่ง | 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2453 — 14 เมษายน พ.ศ. 2456 |
| หม่อม | 6 คน |
| พระบุตร | 14 องค์ |
| ราชวงศ์ | จักรี |
| พระบิดา | พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
| พระมารดา | เจ้าจอมมารดาพึ่ง ในรัชกาลที่ 4 |
| ประสูติ | 29 ธันวาคม พ.ศ. 2400 |
| สิ้นพระชนม์ | 3 เมษายน พ.ศ. 2465 (64 ปี) |
พระประวัติ
พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าชุมพลสมโภช ทรงสำเร็จการศึกษาทางด้านกฎหมายและด้านช่าง ทรงเริ่มรับราชการในกรมช่างทหารใน และดำรงตำแหน่งราชองครักษ์ (เอดเดอแกมป์) ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อปี พ.ศ. 2427 ทรงรับราชการในตำแหน่งอธิบดีศาลฎีกาและศาลแพ่ง ในปี พ.ศ. 2436 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ทรงดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ
ต่อมาทรงได้รับแต่งตั้งให้เป็นข้าหลวงใหญ่ต่างพระองค์ ข้าหลวงต่างพระองค์นั้นเป็นตำแหน่งสำคัญที่มีอำนาจยิ่งใหญ่กว่าข้าหลวง ข้าหลวงพิเศษอุปราชหรือสมุหเทศาภิบาล เพราะคำว่า "ต่างพระองค์" มีความหมาย "ต่างพระเนตรพระกรรณ" และสำเร็จราชการ ก็มีความหมายถึง "ความสำเร็จเด็ดขาดที่ได้รับมอบจากองค์พระเจ้าแผ่นดิน" อันได้แก่ "การบำบัดทุกข์บำรุงสุขแก่พสกนิกร คือความสมบูรณ์พูนสุขอยู่ดีกินดี" ตำแหน่งข้าหลวงต่างพระองค์นี้เท่าที่ปรากฏทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ มี 3 พระองค์ คือ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสรรพสิทธิประสงค์ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร และพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม
เสด็จไปรับราชการที่มณฑลลาวกาว ต่อมาได้เปลี่ยนเป็นมณฑลอีสาน ครอบคลุมท้องที่จังหวัดอุบลราชธานี ยโสธร อำนาจเจริญ สุรินทร์ ศรีสะเกษ ร้อยเอ็ด มหาสารคาม นครจำปาศักดิ์ และกาฬสินธุ์ และตั้งกองบัญชาการที่จังหวัดอุบลราชธานี เมื่อวันที่ 10 ธันวาคม ปี พ.ศ. 2436 โดยทรงรับผิดชอบทั้งฝ่ายทหารและพลเรือน
ต่อมาในปี พ.ศ. 2442 ทรงค้นพบ ปราสาทพระวิหาร บนผาเป้ยตาดี จังหวัดศรีสะเกษ และได้ทรงจารึก ร.ศ. ที่พบ และพระนามไว้ที่บริเวณชะง่อนผาเป้ยตาดี มีข้อความว่า "118 สรรพสิทธิ"
พระองค์ปกครองมณฑลอิสานเป็นเวลากว่า 17 ปี กระทั่งปี พ.ศ. 2453 ได้เสด็จกลับกรุงเทพฯ และทรงได้รับโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงวัง
นอกจากนี้พระองค์ยังทรงดำรงตำแหน่งองคมนตรีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงได้รับสถาปนาพระเกียรติยศเป็น พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ และได้กราบถวายบังคมลาออกจากราชการ เนื่องจากทรงชราและมีพระอนามัยไม่สมบูรณ์ กระทั่งสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 3 เมษายน พ.ศ. 2465 พระชันษาได้ 65 ปี มีพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพเมื่อวันที่ 18 ธันวาคม พ.ศ. 2466 ณ พระเมรุ ท้องสนามหลวง
พระโอรส-ธิดา
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ทรงเป็นต้นราชสกุลชุมพล มีหม่อม 6 ท่าน ได้แก่
- หม่อมอำภา ชุมพล ณ อยุธยา (สกุลเดิม : ธรรมสโรช) ธิดานายช้อย ธรรมสโรช
- หม่อมเจริญ ชุมพล ณ อยุธยา (สกุลเดิม : ธรรมสโรช) ธิดานายช้อย ธรรมสโรช
- หม่อมเจียงคำ ชุมพล ณ อยุธยา (สกุลเดิม : บุตโรบล) ธิดาท้าวสุรินทรชมภู (หมั้น บุตโรบล) สายอาญาสี่อุบลราชธานี
- หม่อมบุญยืน ชุมพล ณ อยุธยา (สกุลเดิม : บุญรมย์) ธิดาท้าวไชยบุตร์ (บุดดี บุญรมย์)
- หม่อมคำเมียง ชุมพล ณ อยุธยา ( ธิดา ญาแม่หล้า บุตรี ของพระสุวรรณวิเศษ (โท) เจ้าเมืองศรีสะเกษลำดับที่ 4 ทายาท พระยารัตนวงษา (อุ่น) พระนัดดา เจ้าแก้วมงคล )
- หม่อมปุก ชุมพล ณ อยุธยา สตรีชาวอุบลราชธานี
โดยมีพระโอรสธิดารวมทั้งหมด 14 พระองค์ เป็นชาย 11 พระองค์ และหญิง 3 พระองค์
| พระรูป | พระนาม | หม่อมมารดา | ประสูติ | สิ้นพระชนม์/สิ้นชีพิตักษัย | คู่สมรส |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. หม่อมเจ้าประสบประสงค์ ชุมพล | ที่ 1 ในหม่อมเจริญ | 11 กันยายน 2426 | 7 กรกฎาคม 2509 | หม่อมถนอม | |
| 2. หม่อมเจ้าหญิงจงใจถวิล (ท่านหญิงใหญ่) | ที่ 2 ในหม่อมเจริญ | 16 พฤศจิกายน 2429 | 6 กรกฎาคม 2512 | ||
| 3. หม่อมเจ้าเล็ก | หม่อมอำภา | ไม่ทราบปี | 10 กันยายน 2437 | ||
| 4. หม่อมเจ้าหญิงบุญจิราธร พระนามเดิม หม่อมเจ้าหญิงจิรบุญญ์ณี (ท่านหญิงลาว) | ที่ 1 ในหม่อมบุญยืน | 10 สิงหาคม 2440 | 19 มีนาคม 2523 | สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก กรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราไชย | |
| 5. หม่อมเจ้าอุปลีสาณ | ที่ 1 ในหม่อมเจียงคำ | 9 กรกฎาคม 2442 | 17 กันยายน 2517 | หม่อมเจ้าหญิงพวงรัตนประไพ (เทวกุล) | |
| 6. หม่อมเจ้าฐิตศักดิ์วิบูลย์ | ที่ 2 ในหม่อมบุญยืน | พ.ศ. 2443 | 3 ตุลาคม 2456 | ||
| 7. หม่อมเจ้าธานีเสิกสงัด | ที่ 3 ในหม่อมบุญยืน | 12 ธันวาคม 2445 | 22 กรกฎาคม 2524 | พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงรำไพประภา | |
| 8. หม่อมเจ้ากมลีสาณ (ท่านชายเล็ก) | ที่ 2 ในหม่อมเจียงคำ | 23 เมษายน 2449 | 8 ธันวาคม 2521 | หม่อมเจ้าหญิงสีดาดำรวง (สวัสดิวัตน์) | |
| 9. หม่อมเจ้าหญิงนงนิตย์จำเนียร | ที่ 4 ในหม่อมบุญยืน | พ.ศ. 2451 | พ.ศ. 2456 | ||
| 10. หม่อมเจ้าชาย (ไม่ปรากฏพระนาม) | ไม่ทราบปี | 1 ตุลาคม 2456 | |||
| 11. หม่อมเจ้าชมิยบุตร | หม่อมคำเมียง | 28 ธันวาคม 2452 | 25 ตุลาคม 2547 | หม่อมพึงใจ (อมาตยกุล) | |
| 12. หม่อมเจ้าชุมปกบุตร์ | หม่อมปุก | 16 เมษายน 2461 | 22 มิถุนายน 2544 | หม่อมแคทลิน (เมย์ เจมส์) หม่อมงามจิต (อินทรีย์) | |
| 13. หม่อมเจ้าชาย (ไม่ปรากฏพระนาม) | ไม่ทราบปี | ไม่ทราบปี | |||
| 14. หม่อมเจ้าเนตร | ไม่ทราบปี | ไม่ทราบปี |
พระยศ
พระยศทหาร
- นายร้อยเอก
- นายพันโท
- นายพันเอก
- นายพลตรี
พระยศพลเรือน
- มหาอำมาตย์เอก
- มหาเสวกเอก
พระยศเสือป่า
- นายหมู่ใหญ่
- นายกองตรี</ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2457/D/2244.PDF</ref>
พระเกียรติยศ
พระอิสริยยศ
- พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าชุมพลสมโภช (29 ธันวาคม พ.ศ. 2400 - 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411)
- พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าชุมพลสมโภช (1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 - 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2428)
- พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสรรพสิทธิประสงค์ (1 พฤษภาคม พ.ศ. 2428 - 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443)
- พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนสรรพสิทธิประสงค์ (25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443 - 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453)
- พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนสรรพสิทธิประสงค์ (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 - 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2455)
- พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2455 - 3 เมษายน พ.ศ. 2465)
| ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ | |
|---|---|
| ธงประจำพระอิสริยยศ | |
| การทูล | ใต้ฝ่าพระบาท |
| การแทนตน | ข้าพระพุทธเจ้า |
| การขานรับ | พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ |
เครื่องราชอิสริยาภรณ์
- พ.ศ. 2428 – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
- พ.ศ. 2455 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า)
- พ.ศ. 2461 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ว.)
- พ.ศ. 2436 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
- พ.ศ. 2436 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
- พ.ศ. 2431 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
- พ.ศ. 2429 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์มงกุฎไทย (ต.ม.)
- พ.ศ. 2428 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 4 จัตุรถาภรณ์มงกุฎไทย (จ.ม.)
- พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
- พ.ศ. 2456 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
- พ.ศ. 2443 – เหรียญปราบฮ่อ (ร.ป.ฮ.)
- พ.ศ. ๒๔๕๑ – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 3 (ม.ป.ร.3)
- พ.ศ. ๒๔๔๖ – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 1 (จ.ป.ร.1)
- พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 3 (ว.ป.ร.3)
- พ.ศ. 2441 – เหรียญราชินี (ส.ผ.)
_ribbon.svg.html){kind=link}
_ribbon.svg.html){kind=link}
_ribbon.svg.html){kind=link}
_ribbon.svg.html){kind=link}
_ribbon.svg.html){kind=link}
_ribbon.svg.html){kind=link}
_ribbon.svg.html){kind=link}
.svg.html){kind=link}
_ribbon.svg.html){kind=link}
_ribbon.png.html){kind=link}
_ribbon.svg.html){kind=link}
_ribbon.svg.html){kind=link}
_ribbon.svg.html){kind=link}
_ribbon.png.html){kind=link}
พระอนุสรณ์
- พระอนุสาวรีย์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ณ ทุ่งศรีเมือง อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี
- พระอนุสาวรีย์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ณ โรงพยาบาลสรรพสิทธิ์ประสงค์ อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี
- พระอนุสาวรีย์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ณ ค่ายสรรพสิทธิประสงค์ อำเภอวารินชำราบ จังหวัดอุบลราชธานี
- โรงพยาบาลสรรพสิทธิประสงค์ อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี
- วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธิประสงค์ อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี
- ค่ายสรรพสิทธิประสงค์ (มณฑลทหารบกที่ 22) อำเภอวารินชำราบ จังหวัดอุบลราชธานี
- โรงพยาบาลค่ายสรรพสิทธิประสงค์ อำเภอวารินชำราบ จังหวัดอุบลราชธานี
- ถนนสรรพสิทธิ์ (เขตเทศบาลนครอุบลราชธานี)
อ้างอิง
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2443/036/521_1.PDF
- "ประกาศกรมราชเลขานุการ เรื่อง พระราชทานนามสกุล สำหรับสืบเชื้อพระวงศ์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 32 (0 ง): 137. 18 เมษายน พ.ศ. 2458. สืบค้นเมื่อ 26 สิงหาคม พ.ศ. 2561. Check date values in:
|accessdate=, |date=(help) - "พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงวัง" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 27 (ตอน ก): หน้า 24. 29 พฤษภาคม 2453. สืบค้นเมื่อ 3 มิถุนายน 2563. Check date values in:
|accessdate=, |date=(help) - http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2430/006/45.PDF
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2430/006/47.PDF
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/2273_1.PDF
- ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวสิ้นพระชนม์ , เล่ม 39, ตอน ง, 9 เมษายน พ.ศ. 2465, หน้า 70
- ราชกิจจานุเบกษา, การพระเมรุท้องสนามหลวง, เล่ม 40, ตอน ง, 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2466, หน้า 4101
- หนังสืออนุสรณ์พระราชทานเพลิงศพหม่อมเจ้าหญิงจงใจถวิล ชุมพล
- พระราชทานสัญญาบัตร (หน้า ๓๑๓)
- พระราชทานสัญญาบัตรทหาร
- พระราชทานสัญญาบัตรพลเรือนและทหาร
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2429/001/3.PDF
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2443/035/481.PDF
- "พระบรมราชโองการ ประกาศ เลื่อนและตั้งกรมพระองค์เจ้า และเจ้าพระยา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 29 (ก): 245–246. 13 พฤศจิกายน ร.ศ. 131. สืบค้นเมื่อ 23 สิงหาคม พ.ศ. 2561. Check date values in:
|accessdate=, |date=(help) - http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2429/001/1_1.PDF
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2455/D/1900.PDF
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2461/D/2612.PDF
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2436/034/367.PDF
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2436/038/414_1.PDF
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2431/022/179.PDF
- ข่าวราชการ
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2427/061/536.PDF
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2456/D/2678.PDF
- พระราชทานเหรียญปราบฮ่อ เล่ม 17 หน้า 522 ราชกิจจานุเบกษา วันที่ 2 ตุลาคม 119
- พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๔
- ส่งเหรียญรัตนาภรณ์ไปพระราชทาน
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2441/026/283.PDF
- ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-222-648-2
- กิตติพงษ์ วิโรจน์ธรรมากูร. ย้อนรอยราชสกุลวงศ์ "วังหลวง". กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ดอกหญ้า, พิมพ์ครั้งที่ 4 พ.ศ. 2549. 304 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-941-205-2
- ศุภวัฒย์ เกษมศรี, พลตรี หม่อมราชวงศ์, และรัชนี ทรัพย์วิจิตร. พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าในพระราชวงศ์จักรี. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2549. 360 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-221-818-8