พ่อขุนผาเมือง

พ่อขุนผาเมือง หรือ พญาผาเมือง เป็นเจ้าเมืองราด ผู้ร่วมกับพ่อขุนบางกลางหาวขับไล่ขอมที่ก่อการจลาจลวุ่นวายให้ออกไปจากเมืองสุโขทัย แต่พระองค์ไม่ทรงขึ้นครองราชย์เป็นกษัตริย์สุโขทัยต่อจากพระราชบิดา หากแต่ทรงมอบราชสมบัติ พระนาม พระแสงขรรค์ไชยศรีเครื่องแสดงสิทธิอำนาจให้แก่พ่อขุนบางกลางหาวแทน เหตุเพราะทรงมีความใกล้ชิดกับทางราชสำนักเขมรและมีพระชายาพระราชทานเป็นพระราชธิดาในกษัตริย์ขอม พ่อขุนผาเมืองมีน้องสาวชื่อนางเสือง พระมเหสีให้พ่อขุนบางกลางหาว (ต่อมาเฉลิมพระนามเป็นพ่อขุนศรีอินทราทิตย์)

กมรเตงอัญผาเมือง
พระบรมรูปพ่อขุนผาเมืองขณะทรงออกศึก ค่ายพ่อขุนผาเมือง จังหวัดเพชรบูรณ์
ขุนในเมืองราด
คู่อภิเษก	พระนางสุขรมหาเทวี พระนางเนาวรงค์เทวี
ราชวงศ์	ราชวงศ์ศรีนาวนำถม
พระราชบิดา	พ่อขุนศรีนาวนำถุม

พ่อขุนผาเมืองทรงเป็นพระราชโอรสของพ่อขุนศรีนาวนำถม ทรงอยู่ในสถานะองค์รัชทายาทแห่งราชอาณาจักร และได้เสด็จไปครองอยู่เมืองราด ซึ่งเป็นเมืองอยู่ทางด้านตะวันออกของเชลียงในลุ่มแม่น้ำน่าน คนในชั้นหลังยังปรากฏเรียก "เมืองราดเก่าหั้น" สืบมาไม่นานก่อนการสร้างเขื่อนขนาดใหญ่ปิดกั้นลำแม่น้ำน่าน

นอกจากนั้นยังปรากฏหลักฐานในนิทานโบราณคดีของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ที่ทรงสันนิษฐานว่าเหตุจะเกิดเมืองหล่มเก่า เห็นจะเป็นด้วยพวกราษฎรที่หลบหนีภัยอันตรายในประเทศล้านช้าง มาตั้งซ่องมั่วสุมกันอยู่ก่อน แต่เป็นที่ดินดีมีน้ำบริบูรณ์เหมาะแก่การเพาะปลูก ทำเรือกสวนไร่นาและเลี้ยงโคกระบือ จึงมีพวกตามมาอยู่มากขึ้นโดยลำดับจนเป็นเมือง แต่เป็นเมืองมาครั้งสุโขทัย มีปรากฏในจารึกพ่อขุนรามคำแหงว่า เมืองลุ่ม ต่อมาภายหลังมาเรียกว่าเมือง หล่ม และยังเป็นอีกท่านที่กอบกู้แผ่นดินเอาไว้

อ้างอิง

1. ฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย (2555). กมรเตง. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). Check date values in: |year= (help)
2. "จารึกวัดศรีชุม ด้านที่ ๑". ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). 17 กุมภาพันธ์ 2555. สืบค้นเมื่อ 19 กันยายน 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
3. ตำนานเมืองพิษณุโลกสมัยก่อนอาณาจักรสุโขทัย จากเว็บไซต์จังหวัดพิษณุโลก
4. ประวัติศาสตร์ก่อนสมัยสุโขทัย จากเว็บไซด์จังหวัดสุโขทัย