มณฑลพิษณุโลก

มณฑลพิษณุโลก บ้างสะกดว่า พิศณุโลกย์ หรือ พิศณุโลก เป็นมณฑลหนึ่งในการปกครองส่วนภูมิภาคระบบมณฑลเทศาภิบาลของราชอาณาจักรสยาม ครอบคลุมพื้นที่ภาคเหนือตอนล่าง

มณฑลพิษณุโลก
มณฑลเทศาภิบาล
พ.ศ. 2437 – 2476
แผนที่มณฑลพิษณุโลก
ยุคประวัติศาสตร์	รัตนโกสินทร์
• จัดตั้ง	พ.ศ. 2437
• รวมมณฑลเพชรบูรณ์เข้าไว้ในการปกครอง	27 กันยายน พ.ศ. 2446
• จัดตั้งมณฑลเพชรบูรณ์ขึ้นอีกครั้ง	4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2450
• รวมมณฑลเพชรบูรณ์ไว้ในการปกครองอีกครั้ง	1 เมษายน พ.ศ. 2459
• ยุบเลิก	9 ธันวาคม พ.ศ. 2476
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ	ไทย

กำเนิดมณฑลพิษณุโลก

การเกิดมณฑลพิษณุโลกเป็นผลมาจาก การดำเนินนโยบายของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในการจัดการบริหารราชการแผ่นดินส่วนภูมิภาค เพื่อดำเนินนโยบายขยายอำนาจควบคุมหัวเมืองต่างๆให้ทั่วถึง โดยการตั้งมณฑลเทศาภิบาลขึ้นเพื่อเป็นหน่วยงานสาขาของรัฐบาลกลางกรุงเทพฯ โดยส่งตัวแทนของรัฐบาลกลางไปดูแลอย่างใกล้ชิด โดยมีหลักการสำคัญก็คือ การมอบอำนาจในการบริหารงานให้แก่สมุหเทศาภิบาล โดยการมอบอำนาจดังกล่าวคือการแบ่งเบาภาระในการช่วยกันป้องกัน กำจัดและกลั่นกรองให้แก่รัฐบาล ซึ่งเป็นการดำเนินการโดยข้าหลวงส่วนกลางที่รัฐบาลจัดให้ไปบริหารราชการในส่วนท้องถิ่นต่าง ๆ แทนระบบการกินเมือง โดยการเริ่มต้นในการจัดตั้งมณฑลเทศาภิบาลครั้งแรกเกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2437 มี 4 มณฑล คือ มณฑลพิษณุโลก มณฑลปราจีนบุรี มณฑลนครราชสีมา และมณฑลราชบุรี

ดังนั้นมณฑลพิษณุโลกจึงเป็นมณฑลกลุ่มแรกที่ได้รับการโปรดเกล้า ฯ จัดตั้งขึ้น โดยให้รวมหัวเมืองเหนือ 5 หัวเมืองในลุ่มแม่น้ำยมและลุ่มแม่น้ำน่านซึ่งได้แก่เมืองพิษณุโลก พิชัย (ปัจจุบันเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดอุตรดิตถ์) พิจิตร สุโขทัย และสวรรคโลกจัดตั้งเป็นมณฑลพิษณุโลก มีเมืองพิษณุโลกเป็นที่บัญชาการมณฑลเทศาภิบาล โดยมีพระยาศรีสุริยราชวรานุวัตร (เชย กัลยาณมิตร) ดำรงตำแหน่งข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลเป็นคนแรก

มณฑลพิษณุโลก

• พิษณุโลก ประกอบไปด้วย เมืองศรีภิรมย์ เมืองพรหมพิราม เมืองเทพบุรี เมืองตะนม เมืองชาติตะการ เมืองนครชุม เมืองนครไทย เมืองด่านซ้าย เมืองไชยนาม เมืองนครป่าหมาก เมืองคำ เมืองชุมศรสำแดง เมืองชุมแสงสงคราม เมืองไทยบุรี เมืองภูครั่ง
• พิชัย ประกอบไปด้วย เมืองพิพัฒ เมืองปัตะบรูณ เมืองพิมูล เมืองขุนกัน เมืองอุตรดิฐ เมืองทุ่งยั้ง เมืองลับแล เมืองด่านนางพูล เมืองฝาง เมืองตรอน เมืองน้ำปาด เมืองเชียงคาน เมืองแมด
• สวรรคโลก ประกอบไปด้วย เมืองวิเศษไชยสัตย์ เมืองยม เมืองบังขัง เมืองด้ง เมืองพิรามรง เมืองศรีพนมมาศ
• ศุโขไทย ประกอบไปด้วย เมืองศรีสำโรง เมืองกงไกรลาศ เมืองนครนาคง เมืองราชธานี เมืองคีรีมาศ เมืองกงพราน
• พิจิตร ประกอบไปด้วย เมืองภูมิ

อ้างอิง

1. "พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงดำรงราชานุภาพ เสด็จอกไปตรวจราชการเมืองพิษณุโลก" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 17 (21): 259. 19 สิงหาคม 2443. Check date values in: |date= (help)
2. "พระบรมราชโองการ ประกาศตั้งศาลยุติธรรม ในมณฑลพิศณุโลกย์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 14 (50): 817. 13 มีนาคม 2440. Check date values in: |date= (help)
3. "แจ้งความมณฑลพิศณุโลกย์ รายพระนามและนามผู้บริจาคทรัพย์ปฏิสังขรณ์พระอาราม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 17 (27): 330. 13 มีนาคม 2440. Check date values in: |date= (help)
4. "แจ้งความกระทรวงเกษตราธิการ เรื่องซ่อมทำฝายร่องเดื่อ ตำบลนาแซง ท้องที่อำเภอหล่มศักดิ์ มณฑลพิศณุโลก" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 34 (0 ง): 326. 29 เมษายน 2460. Check date values in: |date= (help)
5. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2443/033/1.PDF