ราชวงศ์เทพวงศ์

ราชวงศ์เทพวงศ์ หรือ ราชวงศ์แพร่ เป็นราชวงศ์ที่สืบเชื้อสายมาจาก พระยาเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ยุคประเทศราชของสยาม ที่ปกครองนครแพร่มาตั้งแต่ พ.ศ. 2330 มาจนถึง พ.ศ. 2445 ได้เกิดความไม่สงบขึ้นในเมืองนครแพร่ โดยพวกไทใหญ่หรือเงี้ยวได้ทำการก่อจลาจลในเมืองนครแพร่ จากเหตุการณ์ครั้งนี้ เจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ ถูกกล่าวหาว่าสมคบกับพวกเงี้ยว ท่านจึงหลีภัยไปเมืองหลวงพระบาง ประเทศลาว และได้พำนักอยู่ที่นั่นจนกระทั่งพิราลัย ในปี พ.ศ. 2455 หลังจากนั้นทางราชสำนักสยาม ก็มิได้แต่งตั้งผู้ใดขึ้นเป็นเจ้าผู้ครองนครแพร่อีก จึงถือเป็นการสิ้นสุดตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครนับแต่นั้นเป็นต้นมา

ราชวงศ์เทพวงศ์

พระราชอิสริยยศ	เจ้าประเทศราช
ปกครอง	นครแพร่
สาขา	31 ราชสกุล
ประมุขพระองค์แรก	พระยาแสนซ้าย
ประมุขพระองค์สุดท้าย	เจ้าพิริยเทพวงษ์
สถาปนา	พ.ศ. 2330
ล่มสลาย	พ.ศ. 2445
ด ค ก

การสถาปนา

ราชวงศ์เทพวงศ์ หรือ ราชวงศ์แพร่ ได้สถาปนาขึ้นโดยพระยาเทพวงศ์ ปฐมราชวงศ์แห่งเจ้าผู้ครองนครแพร่ เชื้อสายเจ้าผู้ครองนคร 5 พระองค์สุดท้าย พระยาเทพวงศ์เป็นราชโอรสในพระยาแสนซ้าย เจ้าเมืองแพร่ พระยาเทพวงศ์ นี้เป็นเจ้าเมืองที่พูดจาไพเราะน่าฟัง พูดเก่ง พูดจาสิ่งใด ใคร ๆ ก็เชื่อฟังหมดจนชาวเมืองให้การเคารพนับถือ จึงตั้งสมญานามว่า "เจ้าหลวงลิ้นตอง" (ลิ้นทอง) จนถึงรัชสมัยของ เจ้าพิริยเทพวงษ์ ปี พ.ศ. 2445 ได้เกิดความไม่สงบขึ้นในเมืองนครแพร่ โดยพวกไทใหญ่หรือเงี้ยวที่ได้เข้ามาอยู่อาศัยในเมืองนครแพร่ และทำมาหากินในการขุดพลอย ประเภทพลอยไพลิน ที่ตำบลบ่อแก้ว อำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่ ในปัจจุบัน ได้ทำการก่อจลาจลในเมืองนครแพร่ เมื่อวันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2445 จากเหตุการณ์ครั้งนี้ เจ้าหลวงนครแพร่ถูกกล่าวหาว่าคบกับพวกเงี้ยว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 จึงโปรดให้ถอดจากยศตำแหน่ง ริบเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทั้งหมดคืน พระองค์จึงไปใช้ชีวิตบั้นปลายที่เมืองหลวงพระบาง ประเทศลาว และได้พำนักอยู่ที่นั่นจนกระทั่งแก่พิราลัย ในปี พ.ศ. 2455 แม้จนสุดท้ายแล้ว ถึงแม้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จะทรงพิโรธต่อการเรียกร้องความไม่เป็นธรรมของเจ้าหลวงเมืองแพร่อย่างไร พระองค์ก็ทรงออกมาปกป้องว่า เจ้าหลวงพิริยะเทพวงษ์นั้น แม้จะกลับมาชิงบ้านเมืองคืนจริง ก็ไม่ใช่ความคิดของเจ้าหลวงแต่เป็นนโยบายของฝรั่งเศส^{[ต้องการอ้างอิง]} พระองค์ทรงให้เจ้านายทายาทเจ้าหลวงอยู่อย่างสงบสุข ด้วยเจ้านายราชวงศ์จักรีที่ทรงวางใจคือ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ มือขวาของพระองค์นั่นเอง ส่วนเจ้านายที่ถูกคาดโทษพระองค์ก็ให้ทำหน้าที่ปราบโจรผู้ร้ายชดใช้

ราชสกุลผู้สืบเชื้อสายเจ้าผู้ครองนครแพร่ มีทั้งหมด 31 ราชสกุล ถึงไม่มีราชสกุล ณ แพร่ แต่รวมกันเรียกว่า วงศ์วรญาติ เทียบเท่าราชสกุล ณ เชียงใหม่ ณ ลำพูน ณ ลำปาง และ ณ น่าน ในหัวเมืองฝ่ายเหนือ

เจ้าผู้ครองนครแพร่ (2330-2445)

รายพระนามเจ้าผู้ครองนครแพร่ ยุคราชวงศ์เทพวงศ์

ลำดับ	พระนาม	ปีที่ครองราชย์
1	พระยาแสนซ้าย	พ.ศ. 2330-ก่อน พ.ศ. 2348
2	พระยาเทพวงศ์	ก่อน พ.ศ. 2348-พ.ศ. 2359
3	พระยาอินทวิไชย	พ.ศ. 2359-พ.ศ. 2390
4	พระยาพิมพิสารราชา	พ.ศ. 2390-พ.ศ. 2429
5	เจ้าพิริยเทพวงษ์	พ.ศ. 2432-พ.ศ. 2445

ราชสกุลเจ้าผู้ครองนครแพร่

ราชสกุลสายเจ้าผู้ครองนครแพร่ มีทั้งหมด 31 ราชสกุล รวมกันเรียกว่าวงศ์วรญาติ คือ

• เทพวงศ์ ต้นสกุล คือ เจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 4
• มหายศปัญญา เป็นนามสกุลพระราชทาน ลำดับที่ 4,775 ต้นสกุล คือ เจ้าบุรีรัตน์ (เจ้าหนานมหายศ) พระยาบุรีรัตน์นครแพร่ ผู้ได้รับพระราชนามสกุลคือ อำมาตย์ตรี เจ้าบุรีรัตน์ (เจ้าน้อยหนู มหายศปัญญา) นัดดา โอรสในเจ้าบุรีรัตน์ (เจ้าหนานปัญญา)
• แพร่พันธุ์ เป็นนามสกุลประทานจากสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ต้นสกุล คือ เจ้าอินทรเดช เทพวงศ์ หรือ โชติ แพร่พันธุ์ ราชนัดดาในเจ้าพิริยเทพวงษ์
• วงศ์บุรี ต้นสกุล คือ แม่เจ้าบัวถามหาเทวี พระชายาองค์แรกในเจ้าพิริยเทพวงษ์
• แก่นหอม ต้นสกุล คือ เจ้าหนานตั๋น ราชโอรสในเจ้าพิริยเทพวงษ์ กับหม่อมไม่ทราบนาม
• แก่นจันทร์หอม ต้นสกุล คือ เจ้าหนานสม ราชโอรสในเจ้าพิริยเทพวงษ์ กับหม่อมบัวคำ
• สารศิริวงศ์ ต้นสกุล คือ เจ้าพระสุริยะจางวาง (เจ้าน้อยมหาอินทร์ ) ราชโอรสพระยาพิมพิสารราชา เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 3กับแม่เจ้าคำใย้
• บุตรรัตน์ ต้นสกุลคือ เจ้าราชบุตร (เจ้าหนานขัติยะ) เจ้าราชบุตรนครแพร่
• วังซ้าย ต้นสกุล คือ เจ้าพระวังซ้าย (เจ้าหนานมหาจักร) พระวังซ้ายนครแพร่ และน้องชายคือ เจ้ามหาชัย และเจ้ามหาพรหม
• วงศ์พระถาง ต้นสกุล คือ เจ้าพระถาง (เฒ่า) พระถางนครแพร่
• รสเข้ม ต้นสกุล คือ เจ้าเทพรส โอรสเจ้าไชยสงคราม (สืบเชื้อสายเจ้าเจ็ดตนทางพะเยา) กับเจ้านางอิ่น เจ้าเชษฐาในแม่เจ้าบัวไหลราชเทวี
• ผาทอง ต้นสกุล คือ เจ้าเทพวงศ์ บุตรเจ้าแสนเสมอใจสืบเชื้อสายมาจากพระยาเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 1
• แสนศิริพันธุ์ ต้นสกุล คือ เจ้าพระวิไชยราชา (หนานขัติ) พระวิไชยราชานครแพร่ บุตรเจ้าแสนเสมอใจสืบเชื้อสายมาจากพระยาเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 1
• วงศ์เมืองแก่น ต้นสกุล คือ เจ้าพระเมืองแก่น (เจ้าหนานขัติ) พระเมืองแก่นนครแพร่ กับเจ้าปิมปา สายเจ้าหนานเขียว เจ้าน้อยสิงห์ และเจ้าน้อยปั๋น
• ทุ่งมีผล ต้นสกุลคือ เจ้าพระเมืองแก่น (เจ้าหนานขัติ) พระเมืองแก่นนครแพร่ กับเจ้าปิมปา สายเจ้าน้อยธาน และเจ้าน้อยทอง
• วงศ์วรรณ ต้นสกุล คือ นายแสน หรือพ่อเจ้าแสน บุตรเจ้าเทพวงศ์ แยกมาจากสกุล "ผาทอง"
• นามวงศ์ ต้นสกุล คือ เจ้าน้อยนามวงศ์ บุตรเจ้าหนานเมืองชัย กับเจ้าจันทร์สม นัดดาในเจ้าราชวงศ์นครแพร่
• ศรีจันทร์แดง ต้นสกุลไม่ปรากฏ แต่มีผู้สืบสกุลคือ เจ้าน้อยมหาชัย(ปิว) เจ้าน้อยยศ เจ้าน้อยกันทะวัง และเจ้าน้อยเทพ
• อิ่นคำลือ เจ้าหนานอินต๊ะ กับเจ้าขิง
• อุตรพงศ์ ต้นสกุลคือ เจ้าอุตรการโกศล กับเจ้าคำเมา
• ใยญาณ ต้นสกุลคือ พ่อเจ้าจันทร์ สืบเชื้อสายมาจากพระยาอินทวิไชย เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 2
• เมืองพระ ต้นสกุลคือ เจ้าเมืองพระ (หนุ่ม) บุตรเจ้าเมืองพระ (เฒ่า) กับเจ้าโนจา
• ดอกไม้ ต้นสกุลคือ เจ้าน้อยดอก
• หัวเมืองแก้ว ต้นสกุลคือ เจ้าหัวเมืองแก้ว (โอรสเจ้าหลวงลำปาง)
• นันทิยา ต้นสกุล คือ เจ้าทองอินทร์ บุตรเจ้าหนานคันธิยะ พระญาติแม่เจ้าสุพรรณวดีราชเทวี
• กันจรรยา ต้นสกุล คือ เจ้าปัญญา บุตรเจ้าหนานคันธิยะ พระญาติแม่เจ้าสุพรรณวดีราชเทวี
• วราราช
• ขัติยวรา
• ไชยประวัติ
• รัตนวงศ์
• วิจผัน

อ้างอิง

• ภูเดช แสนสา เจ้าผู้ครองนครแพร่ยุคประเทศราชของสยาม
• ประวัติศาสตร์แพร่ (เหตุเงี้ยวจลาจล)

ก่อนหน้า		ราชวงศ์เทพวงศ์		ถัดไป
ราชวงศ์มังไชย		ราชวงศ์ที่ปกครองนครรัฐแพร่ (พ.ศ. 2330 - พ.ศ. 2445)		—