สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เข้ม ธมฺมสโร)

สมเด็จพระพุฒาจารย์ นามเดิม เข้ม ฉายา ธมฺมสโร เป็นสมเด็จพระราชาคณะเจ้าคณะใหญ่หนกลาง เจ้าอาวาสรูปที่ 9 ของวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร เจ้าคณะมณฑลชุมพรและพิศณุโลก

สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เข้ม ธมฺมสโร)
เกิด	22 ธันวาคม พ.ศ. 2396
มรณภาพ	25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2484
อายุ	87 ปี 339 วัน
อุปสมบท	พ.ศ. 2418
พรรษา	67
วัด	วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร
จังหวัด	กรุงเทพมหานคร
สังกัด	มหานิกาย
วุฒิ	เปรียญธรรม 6 ประโยค
ตำแหน่ง	เจ้าคณะใหญ่หนกลาง
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมพระพุทธศาสนา

ประวัติ

สมเด็จพระพุฒาจารย์ มีนามเดิมว่า เข้ม สกุล ธนสังข์ เกิดเมื่อวันพฤหัสบดีที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2396 ตรงกับแรม 7 ค่ำ เดือนอ้าย ปีฉลู จ.ศ. 1215 ภูมิลำเนาอยู่บ้านตำบลโรงช้าง จังหวัดพิจิตร เมื่ออายุได้ 10 ขวบได้ศึกษากับพระอาจารย์พุ่ม วัดนครชุม ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมืองพิจิตร จนอายุ 15 ปี จึงมาบรรพชาเป็นสามเณรที่วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร ในสำนักพระญาณสมโพธิ (อ่ำ) ขณะยังเป็นพระอันดับ แล้วศึกษาต่อในสำนักหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ปั้น) พระเมธาธิบดี (จั่น) และพระปริยัติธรรมธาดา (ชัง)

ปีกุน พ.ศ. 2418 ได้อุปสมบทที่วัดรังษีสุทธาวาส (ต่อมายุบรวมกับวัดบวรนิเวศราชวรวิหาร) โดยมีพระปัญญาพิศาลเถร (บัว) เป็นพระอุปัชฌาย์ พระโพธิวงศาจารย์ (วิญญู) และพระปลัดศรี เป็นคู่กรรมวาจาจารย์ ได้ฉายาว่า ธมฺมสโร บวชแล้วย้ายกลับมาอยู่วัดมหาธาตุฯ ถึงปีชวด พ.ศ. 2419 ท่านเข้าสอบพระปริยัติธรรมครั้งแรกที่พระที่นั่งสุทไธสวรรยปราสาท ได้เปรียญธรรม 4 ประโยค สอบครั้งที่สองในปีมะเมีย พ.ศ. 2425 ที่สนามสอบเดิม สอบได้เปรียญธรรม 5 ประโยค และสอบครั้งสุดท้ายในปีจอ พ.ศ. 2429 ได้เปรียญธรรม 6 ประโยค วันที่ 26 สิงหาคม พ.ศ. 2430 จึงได้รับพระราชทานผ้าไตรแพร ย่ามโหมดเทศ และพัดพื้นแพรเหลืองปักเลื่อม ในการตั้งเปรียญ ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท

วันที่ 19 กรกฎาคม พ.ศ. 2445 ได้รับโปรดเกล้าฯ ตั้งเป็นเจ้าคณะมณฑลชุมพร ในวันนั้นท่านได้รับพระราชทานสัญญาบัตรที่พระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม

วันที่ 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2452 โปรดให้เลื่อนสมณศักดิ์ท่านและให้ไปเป็นเจ้าอาวาสวัดพระเชตุพนฯ โดยในช่วงบ่ายวันที่ 16 พฤษภาคม พ.ศ. 2452 โปรดให้จัดขบวนรถยนต์หลวงไปรับท่านและคณะรวม 11 รูปมาวัดพระเชตุพนฯ เวลา 17.00 น. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จฯ มาพระราชทานเครื่องขึ้นกุฏิ บริขาร และปัจจุยมูลค่า 400 บาท เวลาทุ่มเศษจึงเสด็จฯ กลับพระราชวังดุสิต

วันที่ 22 มิถุนายน พ.ศ. 2453 โปรดให้สถาปนาเป็นเจ้าคณะมณฑลพิศณุโลก ได้รับพระราชทานสัญญาบัตร ณ พระที่นั่งอภิเศกดุสิต จนถึงวันที่ 24 กันยายน พ.ศ. 2464 จึงโปรดให้เลื่อนเป็นเจ้าคณะรองอรัญวาสี

วันที่ 6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2471 ในงานพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยมไหยสูรยพิมาน ท่านได้รับพระราชทานพัดรัตนาภรณ์ ชั้นที่ 2 ถึงวันที่ 25 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2472 ในงานพระราชพิธีฉัตรมงคล ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท จึงพระราชทานพัดรัตนาภรณ์ ชั้นที่ 1

สมณศักดิ์

พระมหาเข้ม ธมฺมสโร ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์ตามลำดับดังนี้

• 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2432 เป็นพระราชาคณะที่ พระอมรเมธาจาริย์ มีนิตยภัตราคาเดือนละ 4 ตำลึง
• 10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2442 เป็นพระราชาคณะที่ พระราชมุนี ตรีปิฎกาลังการ มีนิตยภัตราคาเดือนละ 4 ตำลึง 1 บาท
• 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2445 เป็นพระราชาคณะเจ้าคณะฝ่ายใต้ที่ พระเทพเมธี ศีลวิบุลนายก มหาคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี มีนิตยภัตราคาเดือนละ 4 ตำลึงกึ่ง และรับพัดนพมุรธา
• 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2452 เป็นพระราชาคณะชั้นธรรมที่ พระธรรมเจดีย์ กระวีวงษ์นายก ตรีปิฎกบัณฑิตย์ มหาคณฤศรบวรสังฆาราม คามวาสี มีนัตยภัตราคาเดือนละ 7 ตำลึง
• 24 กันยายน พ.ศ. 2464 เป็นพระราชาคณะเจ้าคณะรองอรัญวาสีที่ พระอุบาฬีคุณูปมาจารย์ ญาณวิสุทธิจริยาปรินายก ตรีปิฎกคุณาลังการ นานาสถานราชคมนีย์ สาธุการีธรรมากร สุนทรศีลาทิขันธ์
• 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2466 เป็นพระราชาคณะเจ้าคณะรองคณะใต้ที่ พระธรรมวโรดม บรมญาณอดุลยสุนทรนายก ตรีปิฎกคุณาลังการภูสิต ทักษิณทิศคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี
• 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2472 เป็นสมเด็จพระราชาคณะเจ้าคณะใหญ่หนกลางที่ สมเด็จพระพุฒาจารย์ สมถวิปัสสนายานปรีชา สัปดวิสุทธิจริยาสมบัติ นิพัทธสัลเลขธุดงคธารี ตรีปิฎกโกศล สกลมัชฌิมคณิสสรบวรสังฆาราม คามวาสี อรัณยวาสี

มรณภาพ

สมเด็จพระพุฒาจารย์ มรณภาพอย่างสงบเมื่อวันอังคารที่ 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2484 สิริอายุได้ 87 ปี 339 วัน พรรษา 67

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๒, หน้า 130
2. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑, หน้า 175
3. "การตั้งพระราชาคณะและเปรียญที่แปลพระปริยัติธรรม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 4 (ตอน 22): หน้า 173, 176. 20 กรกฎาคม ร.ศ. 121. สืบค้นเมื่อ 7 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
4. "พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งราชาคณะเจ้าคณะมณฑล" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 19 (ตอน 16): หน้า 297. 20 กรกฎาคม ร.ศ. 121. สืบค้นเมื่อ 7 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
5. "พระราชทานสัญญาบัตรเจ้าคณะมณฑล" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 19 (ตอน 17): หน้า 297. 27 กรกฎาคม ร.ศ. 121. สืบค้นเมื่อ 7 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
6. "การแห่พระธรรมเจดีย์ ไปอยู่วัดพระเชตุพน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 26 (ตอน 0 ง): หน้า 271-273. 23 กุมภาพันธ์ ร.ศ. 128. สืบค้นเมื่อ 9 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
7. "พระราชทานสัญญาบัตรเจ้าคณะมณฑล" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 27 (ตอน 0 ง): หน้า 567-568. 3 กรกฎาคม ร.ศ. 129. สืบค้นเมื่อ 7 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
8. "ประกาศสถาปนาสมเด็จพระราชาคณะและพระราชาคณะ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 38 (ตอน 0 ง): หน้า 1, 830. 2 ตุลาคม 2464. สืบค้นเมื่อ 6 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
9. "พระราชทานพัดรัตนาภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 45 (ตอน ง): หน้า 2711. 2 ธันวาคม 2471. สืบค้นเมื่อ 9 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
10. "พระราชทานพัดรัตนาภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 46 (ตอน ง): หน้า 4326. 9 มีนาคม 2472. สืบค้นเมื่อ 9 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
11. "ตั้งตำแหน่งสงฆ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 6 (ตอน 8): หน้า 62. 19 พฤษภาคม ร.ศ. 108. สืบค้นเมื่อ 6 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
12. "พระบรมราชโองการ ประกาศตั้งตำแหน่งพระสงฆ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 16 (ตอน 34): หน้า 487. 19 พฤศจิกายน ร.ศ. 118. สืบค้นเมื่อ 6 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
13. "พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งตำแหน่งพระสงฆ์ และรายนามพระสงฆ์ที่รับพัดรอง พระราชลัญจกร แลตราตำแหน่งต่าง ๆ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 19 (ตอน 8): หน้า 127, 128. 25 พฤษภาคม ร.ศ. 121. สืบค้นเมื่อ 6 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
14. "รายนามพระสงฆ์ที่ได้รับพระราชทานยศสมณศักดิ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 26 (ตอน 0 ง): หน้า 214-215. 16 พฤษภาคม ร.ศ. 128. สืบค้นเมื่อ 6 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
15. "ประกาศสถาปนา สมณศักดิ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 40 (ตอน 0 ง): หน้า 2, 591–2593. 25 พฤศจิกายน 2466. สืบค้นเมื่อ 6 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
16. "พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งสมณศักดิ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 46 (ตอน 0 ก): หน้า 361-362. 26 กุมภาพันธ์ 2472. สืบค้นเมื่อ 6 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
17. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๒, หน้า 131

บรรณานุกรม

• กรมศิลปากร. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๒. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545. 450 หน้า. ISBN 974-417-530-3
• สมมอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545. 428 หน้า. ISBN 974-417-530-3
• "อดีตเจ้าอาวาส". วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม. สืบค้นเมื่อ 7 พฤษภาคม 2560. Check date values in: |accessdate= (help)

ก่อนหน้า		สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เข้ม ธมฺมสโร)		ถัดไป
สมเด็จพระพุฒาจารย์ (แพ ติสฺสเทโว)		สมเด็จพระพุฒาจารย์ (พ.ศ. 2472-2484)		สมเด็จพระพุฒาจารย์ (นวม พุทฺธสโร)