เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์)

นายพลเอก เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (นามเดิม:หม่อมราชวงศ์สท้าน หรือ หม่อมราชวงศ์กลาง) (24 มิถุนายน พ.ศ. 2409 - 20 ตุลาคม พ.ศ. 2483) อดีตเสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ (พ.ศ. 2452 – 2455) และกระทรวงคมนาคม ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว องคมนตรีในสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นพระมาตุลา (น้าชาย) ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเยาวภาพงศ์สนิท และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร พระอัยกา (ตา) ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และเป็นพระปัยกา (ทวด) ในพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว รวมทั้งเคยเป็นข้าหลวงใหญ่ปักปันเขตแดนบริเวณตอนเหนือของสยามกับหลวงพระบางในแคว้นอินโดจีนของฝรั่งเศส ระหว่าง พ.ศ. 2447 - พ.ศ. 2450

นายพลเอก เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์) ป.จ., ป.ช., ป.ม.
เจ้าพระยาวงศานุประพัทธ์ เมื่อ พ.ศ. 2453
เสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ
ดำรงตำแหน่ง 16 ธันวาคม พ.ศ. 2452 – 31 มีนาคม พ.ศ. 2455
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ก่อนหน้า	พระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์
ถัดไป	พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์
เสนาบดีกระทรวงคมนาคม
ดำรงตำแหน่ง 1 เมษายน พ.ศ. 2455 – 23 มีนาคม พ.ศ. 2468
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ก่อนหน้า	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ (เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ)
ถัดไป	พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน (เสนาบดีกระทรวงพาณิชย์และคมนาคม)
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	หม่อมราชวงศ์กลาง สนิทวงศ์ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2409
เสียชีวิต	20 ตุลาคม พ.ศ. 2483 (74 ปี)
บิดา	พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์
มารดา	หม่อมเขียน สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
คู่สมรส	ท่านผู้หญิงตาด วงษานุประพัทธ์ หม่อมบาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา หม่อมอุบะ สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
บุตร	14 คน

เจ้าพระยาวงศานุประพัทธ์ เมื่อ พ.ศ. 2465

ภาพล้อเจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ ฝีพระหัตถ์ รัชกาลที่ 6

ประวัติ

เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์) เป็นโอรสในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ กับหม่อมเขียน สนิทวงศ์ ณ อยุธยา (ศศิสมิต) พระบิดาเรียกท่านว่า "กลาง"

หม่อมราชวงศ์สท้าน ได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ จากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้ไปศึกษาวิชาทหารบกที่ประเทศเดนมาร์ก เมื่อ พ.ศ. 2425 เป็นเวลา 11 ปี เดินทางกลับประเทศไทยเมื่อ อายุ 27 ปี และเข้ารับราชการจนได้เป็นผู้บังคับการโรงเรียนนายร้อยทหารบก กระทั่งวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2440 จึงได้เลื่อนยศทางทหารเป็น ร้อยเอกเมื่อวันที่ 23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2442 ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรเป็น หม่อมราชินิกุลมีนามว่าร้อยเอก หม่อมชาติเดชอุดม ถือศักดินา 800 จากนั้นในวันรุ่งขึ้นคือวันที่ 24 พฤศจิกายน หม่อมชาติเดชอุดมได้รับพระราชทานยศทางทหารเป็น พันตรี ต่อมาในวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2444 ได้เลื่อนยศทางทหารเป็น พันโทกระทั่งวันที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2446 ได้เลื่อนยศทางทหารเป็น พันเอกและได้รับพระราชทานยศเป็น พลตรี เมื่อวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2447ต่อมาได้จัดตั้งโรงเรียนเสนาธิการทหาร ต่อมาได้เลื่อนเป็น พระยาวงษานุประพัทธ์ ถือศักดินา ๑๐,๐๐๐ เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2452และในวันที่ 16 ธันวาคม พ.ศ. 2452 โปรดเกล้าให้ดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ โดยก่อนหน้านั้นในวันที่ 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2452 ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ พลโทหม่อมชาติเดชอุดม มารับตำแหน่งรองเสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ

ปี พ.ศ. 2454 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็นเจ้าพระยา มีสมญาจารึกในสุพรรณบัฏว่า เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ รัตนพลเทพ สรรพพลเสพเสนาบดี โรปนวิธีบำรุง ผดุงธัญพืชผลาหาร พานิชการพัฒนกร สโมสรสกลยุทธศาสตร์ มหาอมาตย์ศักดิอดุลย์ พิรุณเทพมุรธาธร สรรพกิจจานุสรสวัสดิ์ วิบุลยปริวัตรเกษตราธิบดี สุนมนตรีพงษ์สนิท เมตจิตรอาชวาธยาไศรย รัตนไตรยสรณธาดา อภัยพิริยบรากรมพาหุ ดำรงศักดินา 10,000 ต่อมาดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ (กระทรวงคมนาคมในปัจจุบัน) และได้รับพระราชทานยศ พลเอก เมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2462

ต่อมาภายหลังการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้รวมกระทรวงเกษตราธิการกับกระทรวงพาณิชย์และคมนาคมเป็นกระทรวงเดียวกัน เรียกว่ากระทรวงเกษตรพาณิชยการ แล้วให้เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์เป็นเสนาบดี

เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์และท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา) เป็นผู้เลี้ยงดูสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในระหว่าง พ.ศ. 2475 - พ.ศ. 2477 เมื่อหม่อมหลวงบัว กิติยากร ต้องติดตามหม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร ไปปฏิบัติราชการ ตำแหน่งเลขานุการเอก ณ สถานเอกอัครราชทูตไทยประจำกรุงวอชิงตัน ดี.ซี. สหรัฐอเมริกา

เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ เป็นผู้ร่วมก่อตั้งโรงเรียนสายปัญญา โดยเมื่อพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ สิ้นพระชนม์ ท่านเป็นต้นคิดในหมู่ทายาท ให้นำวังของพระบิดา มาก่อตั้งเป็นสถานศึกษาสำหรับสตรี โดยได้รับพระราชทานนามโรงเรียนจาก พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อ พ.ศ. 2459

เจ้าพระยาวงศานุประพัทธ์ ถึงแก่อสัญกรรมเมื่อวันที่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2483 ด้วยไข้มาลาเรีย เบาหวาน และโรคหัวใจ สิริอายุ 74 ปี

บุตร-ธิดา

ท่านผู้หญิงตาด วงศานุประพัทธ์

ท่านผู้หญิงตาด วงศานุประพัทธ์ (ตาด สิงหเสนี) เป็นธิดาพระยาณรงค์เรืองฤทธิ์ (เอม สิงหเสนี) กับคุณหญิงขลิบ ณรงค์เรืองฤทธิ์ (ธิดาเจ้าพระยาคทาธรธรนินทร์ (เยีย อภัยวงศ์)) มีบุตร-ธิดา 6 คน คือ

1. หลวงจรูญสนิทวงศ์ (หม่อมหลวงจรูญ สนิทวงศ์) สมรสกับ หม่อมหลวงรวง สนิทวงศ์ และหม่อมหลวงฟ่อน สนิทวงศ์ ธิดาหม่อมราชวงศ์สุวพันธุ์ สนิทวงศ์ มีธิดารวม 3 คน ดังนี้
   1. ท่านผู้หญิงอรุณ กิติยากร ณ อยุธยา ภริยาหม่อมราชวงศ์กัลยาณกิติ์ กิติยากร
   2. อรอำไพ สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
   3. ทิพย์วาณี สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
2. หลวงจรัญสนิทวงศ์ (หม่อมหลวงจรัญ สนิทวงศ์)
3. หลวงเดชสหกรณ์ (หม่อมหลวงเดช สนิทวงศ์) สมรสกับท่านผู้หญิงประยงค์ สนิทวงศ์ ณ อยุธยา มีบุตรธิดา 4 คน ดังนี้
   1. ผู้ช่วยศาสตราจารย์ คุณวรุณยุพา สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
   2. พิสิษฐ์ สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
   3. มนูเสรี สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
   4. เกษม สนิทวงศ์ ณ อยุธยา อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
4. หม่อมหลวงอุดม สนิทวงศ์
5. หม่อมหลวงแส สนิทวงศ์ เสกสมรสกับ หม่อมเจ้าเสริมสวาสดิ์ กฤดากร พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์) มีบุตร ธิดา 5 คน คือ
   1. ม.ร.ว.  พูนสวาท  กฤดากร
   2. ม.ร.ว. ยงสวาสดิ์  กฤดากร  สมรสกับ คุณหญิงวิยะดา (ราชวัลภานุสิทธิ์)      มีธิดาชื่อ หม่อมหลวงหญิงปิยะภัสร์  กฤดากร      บุตรชื่อ  ม.ล.  ชโยทิต  กฤดากร
   3. ม.ร.ว.  ทวีสวาท  กฤดากร
   4. ม.ร.ว.   สุทธิสวาท  กฤดากร  สมรสกับ  นางอาภา  (ศุภชลาสัย)      มีธิดาชื่อ  หม่อมหลวงหญิงลักษสุภา  กฤดากร
   5. หม่อมราชวงศ์หญิง  สายสวาท  กฤดากร
6. ศาสตราจารย์ นายแพทย์หม่อมหลวงเกษตร สนิทวงศ์

ท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา (บุญธร))

ท้าววนิดาพิจาริณี (หม่อมบาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา) มีบุตรธิดา 3 คน ดังนี้

1. หม่อมหลวงบัว สนิทวงศ์ เสกสมรสกับพระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นจันทบุรีสุรนาถ) มีบุตรธิดา 4 คนดังนี้
   1. หม่อมราชวงศ์กัลยาณกิติ์ กิติยากร
   2. หม่อมราชวงศ์อดุลกิติ์ กิติยากร
   3. สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง (หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร)
   4. หม่อมราชวงศ์บุษบา สธนพงศ์
2. พลโท นายแพทย์ หม่อมหลวงจินดา สนิทวงศ์ สมรสกับท่านผู้หญิงเกนหลง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา (หงสนันทน์) มีบุตรธิดา 3 คนดังนี้
   1. พลอากาศเอก จารึก สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
   2. คุณหญิงบุษยา ไกรฤกษ์
   3. พันตรี ภาดร สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
3. หม่อมหลวงมณีรัตน์ บุนนาค (หม่อมหลวงมณีรัตน์ สนิทวงศ์) สมรสกับนายสุรเทิน บุนนาค มีบุตรธิดา ดังนี้
   1. พลตรีกรีเมศร์ บุนนาค
   2. พันโทสุรธัช บุนนาค

อุบะ สนิทวงศ์ ณ อยุธยา

นามเดิม อุบะ เศวตะทัต บุตรี ขุนญาณอักษรนิติ(ผล) เศวตะทัต กับ หวั่น (บุญธร)เศวตะทัต มีบุตรธิดา 2 คน คือ

1. หม่อมหลวงกมล สนิทวงศ์
2. หม่อมหลวงสารภี สนิทวงศ์ (ท่านผู้หญิงหม่อมหลวงสารภี มิ่งเมือง) สมรสกับนายวิเชียร มิ่งเมือง มีบุตร 2 คน ดังนี้
   1. นายกันตสรรค์ มิ่งเมือง
   2. นายภาสวงศ์ มิ่งเมือง

บุตร-ธิดา ที่เกิดกับภรรยาอื่นๆ ได้แก่

1. หม่อมหลวงชื่น สนิทวงศ์
2. หม่อมหลวงทัยเกษม สนิทวงศ์
3. หม่อมหลวงสงบ (จู๊ด) สนิทวงศ์ (เสียชีวิตตั้งแต่เด็ก)

ยศ

ยศพลเรือน

• มหาอำมาตย์เอก

ยศทหาร

• พลเอก

ยศเสือป่า

• นายกองตรี
• นายกองโท

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

ธรรมเนียมยศของ เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์
การเรียน	ใต้เท้ากรุณาเจ้า
การแทนตน	เกล้ากระหม่อม/ข้าพเจ้า
การขานรับ	ขอรับ/พระเจ้าค่ะ

• พ.ศ. 2457 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ว.)‎
• พ.ศ. 2454 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. 2443 –   เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
• พ.ศ. 2462 –   เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการในพระองค์ (ร.ด.ม.(พ))

อ้างอิง

1. หนังสือ "ประวัตินายพลเอก เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (ม.ร.ว. สท้าน สนิทวงศ์)" โดยข้าราชการในกรมรถไฟ และกองทางกรมโยธาเทศบาล พิมพ์แจกในงานพระราชทานเพลิงศพ ระบุว่าเกิด 21 มิถุนายน พ.ศ. 2409
2. เอนก นาวิกมูล. ลิ้นชักภาพเก่า ประมวลภาพ จากคอลัมน์เปิดกรุภาพเก่าในนิตยสารแพรวรายปักษ์ และคอลัมน์ลิ้นชักภาพเก่าในวิทยาจารย์. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์วิญญูชน, พ.ศ. 2550. 392 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 978-974-94365-2-3
3. http://web.schq.mi.th/~afed/today/jun/jun.html
4. ข้าราชการในกรมรถไฟ และกองทางกรมโยธาเทศบาล, ประวัตินายพลเอก เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (ม.ร.ว. สท้าน สนิทวงศ์) , พิมพ์แจกในงานพระราชทานเพลิงศพ ณ วัดเทพศิรินทราวาส 29 มีนาคม พ.ศ. 2484
5. พระราชทานสัญญาบัตรทหาร
6. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานสัญญาบัตรเลื่อนยศ, เล่ม ๑๖, ตอน ๓๕, ๒๖ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๑๘, หน้า ๕๐๒
7. พระราชทานสัญญาบัตรทหาร
8. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
9. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
10. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบกิ
11. พระราชทานสัญญาบัตร เลื่อนยศหม่อมชาติเดชอุดม
12. พระบรมราชโองการ ประกาศตั้งเสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ
13. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
14. พระบรมราชโองการ ประกาศตั้งรองเสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ
15. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศ เลื่อน แลตั้งกรม แลตั้งเจ้าพระยา, เล่ม ๒๘, ตอน ๐ ง, ๑๑ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๓๐, หน้า ๕๐๒
16. พระราชทานยศทหารบก
17. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ ผลัดเปลี่ยนเสนาบดี ปลัดทูลฉลองกระทรวงต่าง ๆ และรวมกระทรวง, เล่ม ๔๙, ตอน ๐ ก, ๒๙ มิถุนายน ๒๔๗๕, หน้า ๑๘๑
18. http://www.sf.ac.th/honour/honour.htm
19. http://thainews.prd.go.th/rachinephp/queen4.html
20. อรวรรณ ทรัพย์พลอย. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวงษาธิราชสนิท ปราชญ์ผู้เป็นกำลังของแผ่นดิน. กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์, 2552. 352 หน้า. ISBN 978-974-341-578-4
21. พระบรมราชโองการ ประกาศพระราชทานยศแก่ข้าราชการกระทรวงเกษตราธิการ
22. พระราชทานยศทหารบก
23. พระราชทานยศเสือป่า
24. "พระราชทานตรารัตนวราภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 31: 2372. 10 มกราคม 2457. สืบค้นเมื่อ 7 กันยายน 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
25. "พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28: 1792. 12 พฤศจิกายน 2454. สืบค้นเมื่อ 7 กันยายน 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
26. "พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 17: 446. 11 พฤศจิกายน 2443. สืบค้นเมื่อ 19 มิถุนายน 2563. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
27. "พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 36: 3319. 25 มกราคม 2462. สืบค้นเมื่อ 18 พฤษภาคม 2556. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)

​