เจ้าฟ้าหลวงอัตถวรปัญโญ

สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ สมเด็จเจ้าฟ้าเมืองน่าน เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน องค์ที่ 57 และองค์ที่ 7 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ หรือ เจ้าฟ้าน้อยอัตถะ (พ.ศ. 2329 - 2359) เป็นสมเด็จเจ้าฟ้าหลวงเจ้าเมืองน่าน เป็นราชบุตรของพ่อเจ้าสุทธะและแม่เจ้ากรรณิกา และเป็นพระปนัดดาของพญาหลวงติ๋นมหาวงศ์ ได้ครองเมืองน่านสืบต่อจากพระยามงคลวรยศ ผู้เป็นพระมาตุลา (น้าชาย) และในปี พ.ศ. 2331 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชพระราชทานเลื่อนยศเป็นสมเด็จเจ้าฟ้าเมืองน่าน

สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ
เจ้าฟ้าเมืองน่าน
เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 57 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์
ราชาภิเษก	19 สิงหาคม พ.ศ. 2331
ครองราชย์	พ.ศ. 2329 - พ.ศ. 2353
รัชกาล	25 ปี
ก่อนหน้า	เจ้ามงคลวรยศ
ถัดไป	เจ้าสุมนเทวราช
พระชายา	เจ้านางคำน้อยราชเทวี
ชายา	จำนวน 3 องค์
พระราชบุตร	14 พระองค์
พระนามเต็ม สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ สมเด็จเจ้าฟ้าหลวงเมืองน่าน
ราชวงศ์	ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์
พระบิดา	พ่อเจ้าสุทธะ
พระมารดา	แม่เจ้ากรรณิกา
พิราลัย	15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2353 กรุงเทพฯ

พระประวัติ

สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ สมเด็จเจ้าฟ้าเมืองน่าน มีพระนามเดิมว่า เจ้าน้อยอัตถะ ประสูติ ณ เมืองเทิง ทรงเป็นราชบุตรพระองค์เดียวของพ่อเจ้าสุทธะและแม่เจ้ากรรณิกา เจ้านางจากตระกูลไทลื้อทรงเป็น พระนัดดา(หลานปู่/ย่า)ของเจ้าไชยราชากับแม่เจ้านางเทพ และทรงเป็นพระภาติยะ (หลานลุง)ในเจ้าพระยาอริยวงศ์หวั่นท๊อก เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 52 และทรงเป็นพระปนัดดา(เหลน)ในพระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ ปฐมเจ้าผู้ครองนครน่าน ทรงได้ขึ้นราชย์สมบัติเมืองน่านสืบต่อจาก พระยามงคลวรยศ เจ้านครเมืองน่าน ผู้เป็นพระมาตุลา (น้าชาย) ในปี พ.ศ. 2329

ต่อมาในปี พ.ศ. 2331 เดือน 9 ลง 13 ค่ำ เจ้าอัตถวรปัญโญ เจ้าเมืองน่าน พระองค์ได้นำเจ้านายบุตรหลานแสนท้าวขุนนางในราชสำนักเมืองน่านลงไปเข้าเฝ้าพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระมหากระษัตริย์ไทย รัชกาลที่ 1 ณ กรุงรัตนโกสินทร์ เพื่อขอเป็นข้าขอบขัณฑสีมา เมื่อนั้นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ก็ทรงพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนา เจ้าอัตถวรปัญโญ ขึ้นเป็น เจ้าพระยาอัตถวรปัโญ เจ้าผู้ครองเมืองน่าน องค์ที่ 57 (พ.ศ. 2331 - พ.ศ. 2354)

ต่อมาในปี พ.ศ. 2347 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ก็ทรงพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ เลื่อนอิสริยยศ เจ้าพระยาอัตถวรปัญโญ ขึ้นเป็น สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ สมเด็จเจ้าฟ้าเมืองน่าน

สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ ถึงแก่พิราลัยเมื่อวันที่ 23 มกราคม พ.ศ. 2353 ครั้งที่เสด็จลงมาร่วมงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พร้อมกับเจ้านายบุตรหลานแสนท้าวขุนนางในราชสำนักเมืองน่าน รวมระยะเวลาที่ทรงปกครองเมืองน่าน 25 ปี (ทรงดำรงอิสริยยศ สมเด็จเจ้าฟ้าเมืองน่าน 5 ปี , เจ้าพระยาน่าน 17 ปี และทรงได้เป็นเจ้าเมืองน่านภายใต้การปกครองของพม่า ที่ตั้งอยู่เมืองเทิง (เขตเมืองน่านในอดีต) 3 ปี รวมระยะเวลา 25 ปี)

พิราลัย

สมเด็จเจ้าฟ้าอัทธวรปัญโญ ได้สนองพระเดชพระคุณด้วยความจงรักภักดี กระท้งถึงวันพฤหัสบดี เดือน 9 แรม 13 ค่ำ ปีมะเส็ง เอกศก พ.ศ. 2350 เวลา 3 ยาม 7 บาท พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เสด็จสวรรคต สิริพระชนมายุได้ 74 พรรษา ต่อมาในปี พ.ศ. 2352 ปีกดซะง้า ไทยใต้ปีมะเมีย โทศก เดือน 12 ขึ้น 10 ค่ำ สมเด็จเจ้าฟ้าอัทธวรปัญโญ ได้เสด็จลงไปมาร่วมพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ ณ กรุงรัตนโกสินทร์ แต่ยังไม่ทันถึง สมเด็จเจ้าฟ้าอัทธวรปัญโญ ก็เกิดประชวรโรคาพยาธิและถึงแก่พิราลัย เมื่อวันที่ 23 มกราคม พ.ศ. 2352 (นับเป็นปีปัจจุบัน คือ พ.ศ. 2353) ยามใกล้รุ่ง และได้ถวายเพลิงพระศพสมเด็จเจ้าฟ้าอัทธวรปัญโญ ณ กรุงรัตนโกสินทร์

พระชายา พระโอรส/ธิดา

เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญมีพระโอรสิดาดังนี้

ชายาองค์ที่ 1 เจ้านางคำน้อยเทวี ประสูติพระโอรส/ธิดา 5 พระองค์

1. เจ้ามหายศ ภายหลังได้เป็นเจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 59
2. ถึงแก่กรรม
3. แม่เจ้าประภาวดี
4. แม่เจ้ามี
5. แม่เจ้าหล้า

ชายาองค์ที่ 2 แม่เจ้าแว่น ประสูติพระโอรส/ธิดา 7 พระองค์

1. แม่เจ้าศรีวรรณา
2. เจ้าถงแก้ว
3. เจ้าแสงเมือง
4. เจ้าคำฦๅ
5. เจ้าหนานมหาวงษ์ ภายหลังได้เป็น เจ้าอุปราช ถึงแก่กรรม ที่นครสวรรค์
6. เจ้าสุริยไฮ้
7. เจ้าหนานไชยา

ชายาองค์ที่ 3 แม่เจ้าขอดแก้ว ไม่มีประสูติพระโอรส/ธิดา

ชายาองค์ที่ 4 แม่เจ้าขันแก้ว ประสูติพระโอรส/ธิดา 2 พระองค์

1. เจ้าอนันตยศ ภายหลังได้เป็นเจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 62 ปรากฏพระนามว่าเจ้าอนันตวรฤทธิเดช
2. แม่เจ้าต่อม

พระกรณียกิจ

ด้านบ้านเมือง

1. พ.ศ. 2343 นอกจากนี้ยังให้ขุดเหมืองฝายสมุนขึ้น เพื่อชักน้ำจากลำน้ำสมุน ทางด้านทิศตะวันตกของเมืองน่านมาใช้ ที่บริเวณชานเมือง ทำให้เมืองน่านมีน้ำใช้ตลอดปี
2. พ.ศ. 2343 - 2344 ให้มีการบูรณะซ่อมแซมกำแพงเมือง และตัวเมืองน่านขึ้นใหม่ และกลับเข้ามาอยู่ในเมืองน่านเดิม เมื่อปี พ.ศ. 2344
3. พ.ศ. 2347 เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ ได้นำกำลังของเมืองน่าน ร่วมกับเมืองเชียงใหม่ เมืองนครลำปาง ช่วยเหลือกองทัพจากกรุงเทพฯ เพื่อไปตีเมืองเชียงแสนและขับไล่พม่าให้ออกไปจากแผ่นดินล้านนาได้สำเร็จ

ด้านศาสนา

1. พ.ศ. 2331 หลังจากที่ เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ ได้ลงมาเฝ้าพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เพื่อขอเป็นข้าขอบขัณฑสีมา ก็ได้กราบบังคมทูลลากลับบ้านเมือง ในครั้งนั้นเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ ยังมิได้เข้าไปอยู่ในตัวเมืองน่านเนื่องจากคัวเมืองน่านยังรกร้างอยู่ จึงได้ย้ายไปอาศัยอยู่ตามที่ต่างๆ เช่น บ้านติ๊ดบุญเรือน ที่เมืองแก้ว (อำเภอนาน้อย) และที่เมืองพ้อ (อำเภอเวียงสา) ในขณะเดียวกันก็ได้ทำนุบำรุงวัดวาอารามตามบ้านเมืองนั้นๆ ด้วย เช่น
   1. พ.ศ.2337 บูรณะปฎิสังขรณ์พระธาตุแช่แห้ง และวิหารพระเจ้าทันใจ
      
   2. พ.ศ.2338 สร้างปราสาทหอธรรมที่วัดกลางเวียง (อำเภอเวียงสา)
      
   3. พ.ศ.2340 - พ.ศ. 2343 สร้างวิหารหลวงวัดบุญยืน พระอารามหลวง
      
   4. พ.ศ.2343 สร้างพระพุทธรูปยืนลงรักปิดทอง ประดิษฐานไว้ในวิหารหลวงวัดบุญยืน

2. เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ พระองค์เป็นเจ้าเมืองที่เป็นผู้เลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธศาสนาอย่างแรงกล้า จึงปรากฏเหตุมหัศจรรย์เกิดขึ้น เช่น เหตุการณ์ที่ สามเณรน้อยสองรูปพบผอบลอยอยู่เหนือปากถ้ำบริเวณแม่น้ำน่าน เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ ก็โปรดให้อัญเชิญแห่เข้ามาในเวียงนครน่าน แล้วจัดการอบรมสมโภชเป็นการยิ่งใหญ่ ครั้นในปี พ.ศ. 2351 จึงอัญเชิญลงมาทูลเกล้าฯ ถวาย พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ณ กรุงเทพฯ ดังปรากฏในจารึกอักษร (ค) จาฤกแผ่นศิลาว่าด้วยพระบรมธาตุมาแต่เมืองน่าน

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. [1] ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ ๑๐ เรื่อง ราชวงษปกรณ์ พงษาวดารเมืองน่าน ฉบับพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช พระเจ้านครน่าน ให้แต่งไว้สำหรับบ้านเมือง หน้าที่ 145
2. พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ ๔ : ๑๔. ตำนานเมืองน่าน
3. https://db.sac.or.th/inscriptions/uploads/file/929_1.pdf
4. ประชุมพงษาวดารภาคที่ 10 เรื่องราชวงษปกรณ์ พงษาวดารเมืองน่าน, หน้า 111
5. พระมหากรุณาธิคุณของพระบรมราชจักรีวงศ์ที่มีต่อพสกนิกรชาวน่าน
6. ประชุมพงษาวดารภาคที่ 10 เรื่องราชวงษปกรณ์ พงษาวดารเมืองน่าน, หน้า 112

บรรณานุกรม

• ประชุมพงษาวดารภาคที่ 10 เรื่องราชวงษปกรณ์ พงษาวดารเมืองน่าน. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, 2461. 210 หน้า.
• ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา (2477). "พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ ๔". ห้องสมุดดิจิทัลวชิรญาณ. สืบค้นเมื่อ 15 สิงหาคม 2561. Check date values in: |accessdate=, |date= (help) [ที่ระลึก ในงานพระราชทานเพลิงศพ คุณหญิงธรรมสารเนติ (อบ บุนนาค)

ก่อนหน้า		เจ้าฟ้าหลวงอัตถวรปัญโญ		ถัดไป
พระยามงคลยศประเทศราช		เจ้าผู้ครองนครน่าน (พ.ศ. 2353 - พ.ศ. 2368)		พระยาสุมนเทวราช