ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์

ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ หรือ นันทราชวงศ์ หรือ ราชวงศ์หลวงติ๋นมหาวงศ์ เป็นราชวงศ์ลำดับที่สองต่อจากราชวงศ์ภูคา ที่ปกครองนครเมืองน่าน ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2269 จนถึง พ.ศ. 2474 รวมระยะเวลา 205 ปี

ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์

พระราชอิสริยยศ	พระเจ้าประเทศราช เจ้าประเทศราช พระยาประเทศราช
ปกครอง	นครเมืองน่าน
สาขา	ราชสกุลสาย ณ น่าน สายที่ 1 พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ สายที่ 2 เจ้าอนันตวรฤทธิเดชฯ สายที่ 3 เจ้ามหาพรหมสุรธาดาฯ
จำนวนพระมหากษัตริย์	14 พระองค์
ประมุขพระองค์แรก	พระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์
ผู้นำสกุลองค์ปัจจุบัน	อ้างสิทธิ : เจ้าสมปรารถนา ณ น่าน
ประมุขพระองค์สุดท้าย	เจ้ามหาพรหมสุรธาดา
สถาปนา	11 พฤษภาคม พ.ศ. 2269
ล่มสลาย	17 สิงหาคม พ.ศ. 2474 (205 ปี 67 วัน)
ราชวงศ์ก่อนหน้า	ราชวงศ์ภูคา
ด ค ก

การสถาปนา

ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ หรือ ราชวงศ์น่าน ได้รับการสถาปนาขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2269 โดย พระเจ้านครน่านหลวงติ๋นมหาวงศ์ปฐมเจ้าผู้ครองนครน่านแห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ โดยมีเชื้อสายเจ้านายเมืองเชียงใหม่ ได้รับการราชาภิเษกขึ้นเป็นเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน เมื่อวันที่ 26 มีนาคม พ.ศ. 2269 และมีการสืบสันตติวงศ์กันต่อๆ มาจวบจนถึงปี พ.ศ. 2474 เจ้ามหาพรหมสุรธาดา เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 64 และองค์ที่ 14 (องค์สุดท้าย) แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ทรงถึงแก่พิราลัย และในปีถัดมาทางสยามประเทศได้มีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง จึงถือเป็นการสิ้นสุดตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครนับแต่นั้นมา

พระเจ้านครน่านหลวงติ๋นมหาวงศ์ปฐมเจ้าผู้ครองนครน่านแห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ (บางตำราอ้างว่า) พระองค์ทรงสืบเชื้อสายมาจาก พระเจ้าศรีสองเมืองกษัตริย์แคว้นล้านนาและเจ้าผู้ครองเมืองน่าน องค์ที่ 42

พระนาซ้าย (น้อยอินทร์) เป็นคนเมืองน่าน อาศัยอยู่ที่บ้านฝายแก้ว ต่อมาพม่าได้แต่งตั้งให้ดูแลรักษาเมืองน่าน และในปี พ.ศ. 2269 หลังจากที่ดูแลเมืองน่านมาได้ 10 ปี จึงได้กราบทูลขอให้ราชสำนักพม่าส่งให้เจ้ามาปกครองเมืองน่าน เพราะในเวลานั้นเชื้อสายเจ้าเมืองน่านแต่เดิมนั้นไม่มีแล้วประกอบกับพญาหลวงติ๋นมหาวงศ์มีเชื้อสายเจ้าบ้านผ่านเมืองมาก่อนและส่วนตัวของพระนาซ้ายไม่มีเชื้อสายเจ้าเมืองมาก่อนจึงไม่กล้าครองเมืองจึงได้เชิญพญาหลวงติ๋นมหาวงศ์มาครองเมืองน่านและมีเจ้าผู้ครองนครสืบลงมา จนกระทั่งสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์เจ้าผู้ครองนครน่านได้มาขอพึ่งพระบรมโพธิสมภาร พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกได้มีมหากรุณาธิคุณทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมยกย่องเป็นเจ้าฟ้าเป็นครั้งแรกคือ"เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ"เหมือนตำแหน่งเจ้าฟ้าไทใหญ่ในพม่าและเจ้าผู้ครองนครน่านได้ถวายความจงรงภัคดีต่อราชวงศ์จักรีเรื่อยมา จวบจนกระทั่งเหตุการณ์ที่เวียงจันทน์ก่อกบฎในปี พ.ศ. 2369 เจ้าผู้ครองนครน่านมีสายสัมพันธ์ที่ดีกับเจ้าอนุวงศ์ เมืองน่านจึงถูกจับตาจากกรุงเทพอย่างใกล้ชิด จวบจนมาถึงสมัยเงี้ยวปล้นเมืองแพร่ เมื่อปีพ.ศ. 2445 เจ้าผู้ครองนครน่านได้ช่วยเหลือกิจการในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นอย่างดีจึงได้รับพระมหากรุณาธิคุณสถาปนาขึ้นเป็นพระเจ้าประเทศราชเป็นครั้งแรกและเป็นองค์สุดท้ายในประวัติศาสตร์

เจ้าผู้ครองนครน่านแห่ง ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์
*	เจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์
*	เจ้าอริยวงศ์
*	เจ้านายอ้าย
*	พระยามโนราชา
*	พระยาวิธูรราชา
*	เจ้ามงคลวรยศ
*	สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ
*	เจ้าสุมนเทวราช
*	เจ้ามหายศยุวราช
*	เจ้าอชิตวงษา
*	เจ้ามหาวงษ์
*	เจ้าอนันตวรฤทธิเดช
*	พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช
*	เจ้ามหาพรหมสุรธาดา
ด ค ก

ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ปกครองเมืองนครน่านมาจนถึงปี พ.ศ. 2474 รวมระยะเวลา 205 ปี ซึ่งถือเป็นการสิ้นสุดตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครน่าน นับตั้งแต่นั้นมา มีเจ้าผู้ครองนครน่านสืบสันตติวงศ์แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ต่อเนื่องกันมาถึง 14 รัชกาล นับเป็นบรรพบุรุษแห่งราชสกุล ณ น่าน , มหายศนันทน์ , มหาวงศนันทน์ , พรหมวงศนันทน์ และราชสกุลอื่นๆ ในปัจจุบัน

• บางตำราสัญนิฐานว่า เจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ มีเชื้อสายเป็นเจ้า ที่ปกครองเมืองเชียงใหม่ และยังเป็นญาติวงศ์ กับพระเจ้าศรีสองเมือง กษัตริย์แคว้นล้านนา หรือเจ้าศรีสองเมืองพลศึกซ้ายไชยสงคราม เจ้านครเมืองน่าน เจ้าผู้ครองเมืองน่าน องค์ที่ 41

ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ภายใต้การปกครองของพม่า

ต่อมานครน่าน ได้เป็นประเทศราชรวมอยู่ในราชอาณาจักรสยาม โดยในช่วง พ.ศ. 2297 – 2327 หัวเมืองล้านนาต่าง ๆ พยายามแข็งข้อต่อพม่า สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงสามารถโจมตีขับไล่พม่าออกจากเชียงใหม่เป็นผลสำเร็จเมื่อปี พ.ศ. 2317 แต่นครน่านยังตกอยู่ในฝ่ายพม่า เจ้าน้อยวิฑูร เจ้านครน่านถูกจับและถูกคุมตัวส่งไปยังกรุงธนบุรี (พ.ศ. 2321) เมืองน่านจึงขาดเจ้าผู้ปกครอง พม่าได้ยกทัพกวาดต้อนผู้คนไปอยู่ที่เชียงแสน ทำให้เมืองน่านถูกทิ้งร้างว่างเปล่า จนกระทั่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงแต่งตั้งให้เจ้ามงคลวรยศ หลานเจ้าพญาหลวงติ๋นมหาวงศ์ มาปกครองนครน่านที่รกร้างว่างเปล่า และในปี พ.ศ. 2328 กองกำลังพื้นเมืองล้านนาโดยการสนับสนุนของกองทัพสยาม ขับไล่พม่าออกไปได้สำเร็จ นครน่านจึงรวมเข้าอยู่ในราชอาณาจักรสยาม และเจ้ามงคลวรยศได้ยกนครน่านให้เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญปกครองสืบไป

ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ภายใต้การปกครองของกรุงรัตนโกสินทร์

หลังจากเมืองนครน่าน ขึ้นกับกรุงรัตนโกสินทร์ ในปี พ.ศ. 2331 เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ ได้ลงไปเข้าเฝ้าพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ณ กรุงรัตนโกสินทร์ เพื่อขอเป็นข้าขอบขัณฑสีมา จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญเป็นเจ้าผู้ครองนครน่าน และแต่งตั้งเจ้าสุมนเทวราช ขึ้นเป็นเจ้าพระยาหอหน้า พ.ศ. 2343 นครน่านจึงมีฐานะเป็นหัวเมืองประเทศราชของกรุงเทพฯ ตั้งแต่นั้นมา เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญมีความสามารถในการปกครองและบริหารบ้านเมืองเป็นอย่างยิ่ง นับแต่เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ ขอเป็นข้าขอบขัณฑสีมากรุงรัตนโกสินทร์ เมืองน่านมีฐานะเป็นหัวเมืองประเทศราช เจ้าผู้ครองนครมีอำนาจสิทธิเด็ดขาด ในการปกครองพลเมือง การขึ้นครองนครแม้จะต้องได้รับความเห็นชอบจากกรุงรัตนโกสินทร์ แต่โดยทางปฏิบัติแล้ว พระมหากษัตริย์กรุงรัตนโกสินทร์ทรงให้เจ้านายและขุนนางผู้ใหญ่ในเมืองน่านเลือกตัวเจ้านายผู้มีอาวุโสเป็นเจ้าผู้ครองนครกันเอง มิได้ทรงยุ่งเกี่ยวกับกิจการภายใน

เจ้าผู้ครองนครน่านในชั้นหลังทุกพระองค์ต่างจงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์ราชวงศ์จักรี ได้ช่วยราชการบ้านเมืองสำคัญ ๆ หลายครั้งหลายคราวด้วยกัน เช่น ช่วยราชการสงครามเมืองเชียงแสนในรัชกาลที่ 1 ปราบกบฏเจ้าอนุวงศ์ในรัชกาลที่ 3 ช่วยราชการสงครามเมืองเชียงตุง ในรัชกาลที่ 4 และ 5 เป็นต้น

สมัยเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ เป็นเจ้าผู้ครองนครน่าน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงแก้ไขวิธีการปกครองแผ่นดินขึ้นใหม่ ในปี พ.ศ. 2435 โดยแบ่งการปกครองหัวเมืองออกเป็นมณฑลเทศาภิบาล ได้ทรงส่งข้าราชการผู้ใหญ่ที่ไว้วางพระราชหฤทัยจากกรุงเทพฯ เป็นผู้แทนต่างพระเนตร พระกรรณมากำกับดูแล การบริหารบ้านเมืองของเจ้าผู้ครองนคร เรียกชื่อตามตำแหน่งทำเนียบว่า 'ข้าหลวงประจำเมือง'

ในปี พ.ศ. 2446 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำริว่าเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ เจ้าผู้ครองนครน่าน ได้ประกอบคุณงามความดี แก่ราชการบ้านเมือง เป็นที่รักใคร่นับถือของเจ้านายท้าวพระยาและพลเมืองโดยทั่วไป จึงมีพระบรมราชโองการดำรัสสั่งให้สถาปนาเลื่อนยศฐานันดรศักดิ์ เจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ เจ้านครเมืองน่าน ขึ้นเป็น พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ พระเจ้านครเมืองน่าน มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช กุลเชษฐมหันต์ ไชยนันทบุระมหาราชวงษาธิบดี สุจริตจารีราชานุภาวรักษ วิบูลยศักดิกิตติไพศาล ภูบาลบพิตร์ สถิตย์ณนันทราชวงษ์ พระเจ้านครเมืองน่าน

หลังจาก พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ ทรงถึงแก่พิราลัยเมื่อปี พ.ศ. 2461 เจ้ามหาพรหมสุรธาดา (เจ้าอุปราช) ได้ขึ้นครองเมืองน่าน ในสมัยนี้อำนาจของเจ้าผู้ครองนครลดน้อยลงทางกรุงเทพฯ ได้จัดส่งข้าราชการ เช่น ผู้ช่วยผู้ว่าราชการจังหวัด คลังจังหวัด และสรรพากรจังหวัด ฯลฯ มาประจำหน่วยงานเรียกกันว่า 'เค้าสนามหลวง' ส่วนตัวเจ้าผู้ครองนครได้กำหนดรายได้เป็นอัตราเงินเดือน ส่วยสาอากรต่าง ๆ ต้องเก็บเข้าท้องพระคลังทั้งสิ้น เมื่อเจ้ามหาพรหมสุรธาดาถึงแก่พิราลัยในปี พ.ศ. 2475 ตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครถูกยุบเลิกแต่นั้นมา

รายชื่อนามสกุลที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทาน แก่เจ้านายนครเมืองน่าน

นามสกุลเจ้านายนครเมืองน่าน ที่ได้รับพระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตราพระราชบัญญัติขนานนามสกุลขึ้นเมื่อวันที่ 22 มีนาคม พ.ศ. 2455 โดยให้มีผลใช้บังคับในวันที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2456 นามสกุลที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทาน แก่เจ้านายนครเมืองน่าน มีดังนี้

1. ณ น่าน (เลขที่ 1162) พระราชทานเมื่อวันที่ 15 มีนาคม พ.ศ. 2456 แก่ พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ พระเจ้าผู้ครองนครน่าน พระองค์ที่ 63 เป็นผู้รับพระราชทาน ทรงสืบเชื้อสายราชสกุลมาจาก พระเจ้านครน่านหลวงติ๋นมหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน พระองค์ที่ 51 และทรงพระราชทานแก่ทายาทผู้สืบราชสกุลจาก เจ้าอนันตวรฤทธิเดชฯ เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน พระองค์ที่ 62 และเจ้ามหาพรหมสุรธาดาฯ เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน พระองค์ที่ 64
2. มหายศนันทน์ ทรงพระราชทานแก่ เจ้าอุตรการโกศลมหาไชย มหายศนันทน์ ผู้สืบราชสกุลจาก พระเจ้ามหายศ เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน พระองค์ที่ 59
3. มหาวงศนันทน์ ทรงพระราชทานแก่ เจ้าวรญาติเทพรส มหาวงศนันทน์ ผู้สืบราชสกุลจาก พระเจ้ามหาวงษ์ เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน พระองค์ที่ 61
4. พรหมวงศนันทน์ ทรงพระราชทานแก่ เจ้าไชยสงครามมธุรส พรหมวงศนันทน์ ผู้สืบราชสกุลจาก เจ้าฟ้าหลวงมหาพรหม เจ้าฟ้าเมืองเทิง
5. จิตรวงศนันท์ ทรงพระราชทานแก่ ทายาทผู้สืบราชสกุลจาก พระเจ้าอชิตวงษา เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน พระองค์ที่ 60
6. วรยศ ทรงพระราชทานแก่ ทายาทผู้สืบราชสกุลจาก พระเจ้ามงคลวรยศ เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน พระองค์ที่ 56
7. สมณะช้างเผือก ทรงพระราชทานแก่ ทายาทผู้สืบราชสกุลจาก พระเจ้าสุมนเทวราช เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน พระองค์ที่ 58 ผู้นำช้างเผือกไปทูลเกล้าฯ ถวายรัชกาลที่ 2
8. ไชยวงศ์หวั่นท๊อก ทรงพระราชทานแก่ ทายาทผู้สืบราชสกุลจาก พระเจ้าอริยวงษ์ เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน พระองค์ที่ 52

พระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน

รายพระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน 14 พระองค์ แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ (พ.ศ. 2269 - พ.ศ. 2474 รวมระยะเวลา 205 ปี) มีรายพระนามตามลำดับ ดังนี้

รายพระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ (พ.ศ. 2269 - พ.ศ. 2474)
ลำดับ	พระนาม	ครองราชย์	ระยะเวลา	ความสัมพันธ์กับรัชกาลต่อไป
องค์ที่ 1	เจ้าหลวงติ๋นมหาวงษ์	พ.ศ. 2269 - พ.ศ. 2294	25 ปี	พระบิดา (พ่อ) ของรัชกาลที่ 2
องค์ที่ 2	เจ้าหลวงอริยวงษ์	พ.ศ. 2297 - พ.ศ. 2311	14 ปี	พระมาตุลา (ลุง) ของรัชกาลที่ 3
องค์ที่ 3	เจ้าหลวงนายอ้าย	พ.ศ. 2311 - พ.ศ. 2312	7 เดือน	พระเชษฐา (พี่) ของรัชกาลที่ 4
องค์ที่ 4	เจ้าหลวงมโน	พ.ศ. 2312 - พ.ศ. 2317	5 ปี	พระมาตุลา (น้า) ของรัชกาลที่ 5
องค์ที่ 5	เจ้าหลวงวิธูร	พ.ศ. 2317 - พ.ศ. 2321	4 ปี	พระอนุชา (น้อง) ของรัชกาลที่ 6
พ.ศ. 2321 - พ.ศ. 2326 นครเมืองน่าน ได้ว่างเจ้าผู้ครองนคร เป็นเวลา 5 ปี
องค์ที่ 6	เจ้ามงคลวรยศ	พ.ศ. 2326 - พ.ศ. 2329	3 ปี	พระมาตุลา (น้า) ของรัชกาลที่ 7
องค์ที่ 7	สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ	พ.ศ. 2329 - พ.ศ. 2353	24 ปี	พระภาติยะ (หลาน) ของรัชกาลที่ 8
องค์ที่ 8	เจ้าสุมนเทวราช	พ.ศ. 2353 - พ.ศ. 2368	15 ปี	พระมาตุลา (ลุง) ของรัชกาลที่ 9
องค์ที่ 9	เจ้ามหายศ	พ.ศ. 2368 - พ.ศ. 2378	10 ปี	พระมาตุลา (น้า) ของรัชกาลที่ 10
องค์ที่ 10	เจ้าอชิตวงษา	พ.ศ. 2379 - พ.ศ. 2380	7 เดือน	พระมาตุลา (น้า) ของรัชกาลที่ 11
องค์ที่ 11	เจ้ามหาวงษ์	พ.ศ. 2381 -พ.ศ. 2394	13 ปี	พระมาตุลา (น้า) ของรัชกาลที่ 12
องค์ที่ 12	เจ้าอนันตวรฤทธิเดช	พ.ศ. 2395 - พ.ศ. 2435	40 ปี	พระบิดา (พ่อ) ของรัชกาลที่ 13
องค์ที่ 13	พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช	พ.ศ. 2436 - พ.ศ. 2461	25 ปี	พระเชษฐา (พี่) ของรัชกาลที่ 14
องค์ที่ 14	เจ้ามหาพรหมสุรธาดา	พ.ศ. 2461 - พ.ศ. 2474	13 ปี	ยกเลิกตำแหน่ง

ผู้สืบสกุลเจ้าผู้ครองนครน่าน ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง

ลำดับ	รูป	นาม	ดำรงตำแหน่ง	ระยะเวลา
ผู้สืบสกุลเจ้าผู้ครองนครน่านภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง
1		เจ้าราชบุตร (เจ้าหมอกฟ้า ณ น่าน)	พ.ศ. 2474 - พ.ศ. 2501	27 ปี
2		เจ้าโคมทอง ณ น่าน	พ.ศ. 2501 - พ.ศ. 2536	35 ปี
3		เจ้าสมปรารถนา ณ น่าน	พ.ศ. 2536 - ปัจจุบัน	28 ปี

ดูเพิ่ม

ก่อนหน้า		ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์		ถัดไป
ราชวงศ์ภูคา		ราชวงศ์ที่ปกครองนครเมืองน่าน (พ.ศ. 2269 - พ.ศ. 2475)		ยกเลิกเจ้าผู้ครองนคร (พ.ศ. 2475)

อ้างอิง

1. http://nanwaingsa.myreadyweb.com/article/category-74224.html
2. http://nanwaingsa.myreadyweb.com/article/category-74224.html
3. http://www.car.chula.ac.th/rarebook/book2/clra57_0149/mobile/index.html#p=146