เอกเทวนิยม
เอกเทวนิยม (อังกฤษ: Monotheism มาจากภาษากรีก: μόνος, monos - เดียว, และ θεός, theos - เทพ) คือความเชื่อว่ามีพระเป็นเจ้าเป็นเทวดาองค์เดียว หรือความเชื่อว่าพระเป็นเจ้าเป็นหนึ่งเดียว (ไม่ทรงแบ่งภาค) แนวคิดเอกเทวนิยมแบบบริสุทธิ์พบในศาสนายูดาห์และศาสนาอิสลาม ส่วนแบบอ่อนพบในศาสนาคริสต์ส่วนใหญ่ ลัทธิซาเบียน นิกายมอรมอน และศาสนาอื่น ๆ เช่น ศาสนาโซโรอัสเตอร์ ศาสนาบาไฮ ศาสนาซิกข์ และศาสนาฮินดูในบางสำนัก
เอกเทวนิยมบริสุทธิ์
ศาสนิกชนในศาสนายูดาห์และศาสนาอิสลามยึดถือเรื่องเอกเทวนิยมบริสุทธิ์ (pure monotheism) จึงไม่ยอมรับว่าศาสนาคริสต์เป็นศาสนาประเภทเอกเทวนิยม การที่คริสต์ศาสนิกชนอ้างว่าพระเจ้าเป็นตรีเอกภาพ คือมีสามพระบุคคล พระเจ้าพระบุคคลหนึ่งมารับสภาพมนุษย์เป็นพระเยซู ถือเป็นความเชื่อที่ผิดในทัศนะของศาสนายูดาห์และศาสนาอิสลาม ทั้งสองศาสนาถือว่าพระเจ้าเป็นพระผู้สร้างสิ่งเอกภพทั้งหมด ดังนั้นพระองค์จะมาอยู่ในรูปของสิ่งสร้างไม่ได้ ไม่ว่าจะเป็นดวงดาว สายฟ้า มนุษย์ กึ่งเทพ พระวิญญาณบริสุทธิ์ หรือขนมปังกับเหล้าองุ่น
บทนิยาม
เอกเทวนิยมเชื่อว่ามีพระเจ้าเดียว ต่างจากพหุเทวนิยมที่เชื่อว่ามีพระเจ้าหรือเทพเจ้าหลายพระองค์ แต่พหุเทวนิยมก็อาจพิจารณาให้สอดคล้องได้กับเอกเทวนิยมแบบรวมหรือเอกนิยมในบางแบบ ความแตกต่างระหว่างเอกเทวนิยมและพหุเทวนิยมจึงไม่อาจนิยามได้อย่างชัดเจนเด็ดขาดในเชิงปรวิสัย เว้นแต่จะยึดการนิยามตามเอกเทวนิยมบริสุทธิ์ในศาสนายูดาห์และอิสลาม
เอกเทวนิยมต่างจากอติเทวนิยมที่แม้จะบูชาเทพเจ้าพระองค์เดียว แต่ก็ยอมรับว่าเทพเจ้าอื่น ๆ ก็มีอยู่จริง และต่างจากทวิเทวนิยมที่เชื่อว่ามีเทพเจ้าสูงสุด 2 องค์ตรงข้ามกัน ในลัทธิไญยนิยมมีลักษณะคล้ายกับทวิเทวนิยม แต่มองว่าเทพเจ้าฝ่ายความชั่วมีอำนาจต่ำกว่าเทเจ้าแห่งความดี ซึ่งเป็นแนวคิดที่ใกล้เคียงกับทัศนะเรื่องพระเจ้ากับซาตานในศาสนาคริสต์
เอกเทวนิยมมีอยู่หลายรูปแบบตามแต่มโนทัศน์เกี่ยวกับพระเจ้า
- เทวัสนิยม (Deism) เชื่อว่ามีพระเจ้าพระองค์เดียว ทรงสร้างสรรค์ออกแบบจักรวาล บางกลุ่มเชื่อว่าพระเจ้าไม่ใช่บุคคลและไม่ทรงยุ่งเกี่ยวกับโลก แต่บางกลุ่มก็เชื่อว่าทรงมีส่วนร่วมกับโลกผ่านทางพระญาณสอดส่อง
- เอกนิยม (Monism) เป็นเอกเทวนิยมในแบบที่พบในศาสนาฮินดู ซึ่งกินความถึงสรรพเทวนิยม สากลเทวนิยม และแนวคิดที่ว่าพระเจ้าทรงเป็นบุคคล
- สรรพเทวนิยม (Pantheism) เชื่อว่าเอกภพนั่นองเป็นพระเจ้า และไม่มีธรรมชาติใดอยู่เหลือโลก
- สรรพัชฌัตเทวนิยม (Panentheism) เป็นเอกเทวนิยมเชิงเอกนิยม เชื่อว่าพระเจ้าสถิตแทรกซึมอยู่ในทุกสิ่งทุกอย่าง แต่ทุกสิ่ง (หรือเอกภพ) นั้นไม่ใช่พระเจ้า
- เอกเทวนิยมสาระ (Substance monotheism) พบในศาสนาพื้นเมืองบางศาสนาในแอฟริกา เชื่อว่ามีเอกภพมีสาระที่สำคัญอย่างเดียว เทพเจ้าทั้งหลายคือสาระนั้นในรูปแบบที่ต่าง ๆ กัน
- เอกเทวนิยมตรีเอกภาพ (Trinitarian monotheism) เป็นหลักความเชื่อในศาสนาคริสต์ส่วนใหญ่ว่ามีพระเจ้าเดียว ผู้ทรงปรากฏเป็นสามพระบุคคล คือ พระบิดา พระบุตร และพระวิญญาณบริสุทธิ์
อ้างอิง
- ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรมศัพท์ศาสนาสากล อังกฤษ-ไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน, ราชบัณฑิตยสถาน, 2548, หน้า 364
- "Monotheism", Britannica, 15th ed. (1986), 8:266.
- monotheism 2012. Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 12 January 2012, from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/390101/monotheism