เอฟ(เอกซ์)

สำหรับคณิตศาสตร์ ดูที่ ฟังก์ชัน (คณิตศาสตร์)

เอฟ(เอกซ์) (เกาหลี: 에프엑스; อังกฤษ: f(x)) เป็นเกิร์ลกรุปหญิงเกาหลีใต้ที่ประกอบด้วยสมาชิกหลากสัญชาติ สังกัดค่ายเอสเอ็มเอ็นเตอร์เทนเมนต์ เปิดตัวครั้งแรกเมื่อวันที่ 1 กันยายน ค.ศ. 2009 ด้วยซิงเกิ้ล "ลาชาทา" (La Cha Ta) ในวงประกอบไปด้วย วิกตอเรีย, แอมเบอร์, ลูนา และคริสตัล ซึ่งอีกหนึ่งสมาชิก คือ ซ็อลลี ได้ออกจากวงในเดือนสิงหาคม ค.ศ. 2015

เอฟ(เอกซ์)
เอฟ(เอกซ์) ในเดือนตุลาคม ค.ศ. 2015 (จากซ้ายไปขวา: วิกตอเรีย, คริสตัล, แอมเบอร์, ลูนา)
ข้อมูลพื้นฐาน
ที่เกิด	โซล เกาหลีใต้
แนวเพลง	เคป็อป อิเล็กโทรป็อป ซินธ์ป็อป อีดีเอ็ม ดนตรีทดลอง
ช่วงปี	2009 – 2016
ค่ายเพลง	เอสเอ็มเอนเตอร์เทนเมนต์ เอเว็กซ์แทร็กซ์
ส่วนเกี่ยวข้อง	เอสเอ็มทาวน์
เว็บไซต์	fx.smtown.com
สมาชิก	คริสตัล แอมเบอร์ วิกตอเรีย ลูนา
อดีตสมาชิก	ซ็อลลี

ชื่อ "เอฟ(เอกซ์)" หมายถึงสูตร ฟังก์ชัน ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ทางด้านคณิตศาสตร์ ที่ค่าเอกซ์สามารถให้ผลลัพธ์ที่เปลี่ยนไป นอกจากนี้ "เอฟ" ยังเป็นตัวย่อของคำว่า "Flower" ซึ่งแปลว่า "ดอกไม้" ส่วนคำว่า "เอกซ์" หมายถึงโครโมโซมเอกซ์ เมื่อรวมทั้งสองคำนี้เข้าด้วยกันจึงมีความหมายว่า "หญิงสาวที่เบ่งบานราวกับดอกไม้"

เอฟ(เอกซ์) เปิดตัวอัลบั้มเต็มชุดแรก "Pinocchio" ในปี ค.ศ. 2011 และอีกสองมินิอัลบั้ม "Nu Abo" (2010) และ "Electric Shock" (2012) โดยทั้งสามอัลบั้มประสบความสำเร็จอย่างมากด้วยการติดอันดับหนึ่งบนแกออนอัลบั้มชาร์ตของเกาหลีใต้ อีกทั้งอัลบั้มเต็มชุดที่สอง "Pink Tape" (2013) ยังเป็นอัลบั้มที่ได้รับการยอมรับในด้านคุณภาพของเพลงและรูปลักษณ์ของแพคเกจที่โดดเด่น ซึ่ง "ฟิวส์" สถานีเพลงของสหรัฐอเมริกาได้จัดอันดับให้เป็นหนึ่งใน "41 อัลบั้มยอดเยี่ยมประจำปี 2013" ซึ่งอัลบั้มนี้เป็นเพียงแค่อัลบั้มเดียวที่เป็นเพลงแนวเคป็อป นอกจากนี้ยังได้รับการจัดอันดับให้เป็น"อัลบั้มเคป๊อปที่ยอดเยี่ยมที่สุดแห่งปี 2010" โดย "บิลบอร์ด"

ในเวลาต่อมาเอฟ(เอกซ์) เปิดตัวอัลบั้มเต็มชุดที่สามและสี่ของกลุ่มคือ "Red Light" (2014) และ "4 Walls" (2015) ซึ่งทั้งสองประสบความสำเร็จอย่างมากในด้านยอดขายและได้รับการตอบรับอย่างดีจากนักวิจารณ์ดนตรี โดยหลังจากปล่อยซิงเกิ้ล "All Mine" ซึ่งเป็นโปรเจกต์ของเอสเอ็มสเตชัน ในปี ค.ศ. 2016 วงก็ได้หยุดทำกิจกรรมจนถึงปัจจุบัน ทำให้สมาชิกในวงต่างก็เริ่มกิจกรรมเดี่ยวของตนเอง เช่น การแสดง, นางแบบ, ละครเวที รวมไปถึงเป็นศิลปินเดี่ยว โดยในเดือนสิงหาคม ปีค.ศ. 2019 ที่ผ่านมา เอฟ(เอกซ์) ทั้งสามคนได้รวมตัวกันอย่างเป็นทางการ (ยกเว้นวิกตอเรีย) และขึ้นแสดงในคอนเสิร์ต SM Town Live 2019 ทั้งหมดสามรอบการแสดงที่โตเกียว

แนวเพลงทดลองของวงได้รับการชื่นชมอย่างมาก อีกทั้งเอฟ(เอกซ์) ยังเป็นหนึ่งในศิลปินเคป็อปไม่กี่กลุ่มที่เป็นที่ยอมรับในระดับสากล นอกจากนี้ยังเป็นศิลปินเคป็อปกลุ่มแรกที่ได้เข้าร่วมการแสดงในงานเซาธ์บายเซาธ์เวสต์ (SXSW) คอนเสิร์ตชื่อดังของอเมริกา ในปีค.ศ. 2013 และติดอันดับเจ็ดใน "10 อันดับ เกิร์ลกรุ๊ปเคป๊อปของทศวรรษที่ผ่านมา" โดยบิลบอร์ดในปีค.ศ. 2017

ประวัติ

ก่อนเปิดตัว

ในปีค.ศ. 2000 คริสตัล หนึ่งในสมาชิกของวงถูกพบและได้รับการทาบทามจากทืมงานของเอสเอ็มเอนเตอร์เทนเมนต์ ในขณะไปเที่ยวเกาหลีกับครอบครัวพร้อมกับเจสสิก้า (อดีตสมาชิกวงเกิลส์เจเนอเรชัน) พี่สาวของเธอ หลังจากนั้นคริสตัลเธอก็ได้มีผลงานในมิวสิกวิดีโอของชินฮวาในเพลง "Wedding March" ("너의곁에서 2")

ซ็อลลีเป็นนักแสดงตั้งแต่เด็ก โดยมีผลงานการแสดงเรื่องแรกในปีค.ศ. 2005 กับละคร "ซอดองโยสายใยรักสองแผ่นดิน" รับบทเป็น องค์หญิงซันวา ธิดาแห่งกษัตริย์ซิลลา , ลูนา ได้รับคัดเลือกจากบริษัทจากการไปออกรายการเรียลลิตี้ชื่อ " Truth Game " ในปีค.ศ. 2006 , วิกตอเรีย ได้รับการติดต่อจากต้นสังกัดผ่านการแข่งขันเต้น Beijing dance ในเดือนกันยายน ค.ศ. 2007 หลังจากประกวดได้รางวัลชนะเลิศอันดับหนึ่ง และในปีค.ศ. 2008 แอมเบอร์ ผ่านการออดิชั่นของเอสเอ็มเอนเตอร์เทนเมนต์ที่จัดขึ้นที่เมืองลอสแอนเจลิส รัฐแคลิฟอร์เนีย

2009-2010: การเปิดตัว และ นูเอบีโอ

2011–2012: พินอคคิโอ, ฮ็อตซัมเมอร์, และ อิเล็คทริคช็อค

เดือนเมษายน ค.ศ. 2011 เอฟ(เอกซ์) เปิดตัวอัลบั้มเต็มชุดแรก "พินอคคิโอ" (Pinocchio) ด้วยเพลงหลักอย่าง "พินอคคิโอ(แดนเจอร์)" (Pinocchio(Danger)) โดยเพลงดังกล่าวได้อันดับหนึ่งบนแกออนดิจิทัลชาร์ต และได้ถ้วยรางวัลในรายการเพลงทั้งหมด 8 ถ้วย ต่อมาในวันที่ 14 มิถุนายน ได้ปล่อยผลงานอัลบั้มรีแพ็กเกจที่มีเพลงหลักอย่าง "ฮ็อตซัมเมอร์" (Hot Summer) (เป็นเพลงรีเมคจากของวง "มอนโรส" (Monrose) ที่ผลิตโดย Thomas Troelsen และ Remee) โดยในอัลบั้มดังกล่าวมีการเพิ่มดิจิตอลซิงเกิ้ลที่ปล่อยออกมาก่อนหน้านี้ 3 เพลง ได้แก่ "ลาชาทา" (La Cha Ta), "ชูว์" (Chu ~ ♡) และ "อีส อิท โอเค?" (Is It Ok?) โดยซิงเกิ้ลหลัก "ฮ็อตซัมเมอร์" (Hot Summer) ขึ้นสู่อันดับสองบนแกออนดิจิทัลชาร์ตและถูกดาวน์โหลดมากกว่า 375,000 ครั้งในสัปดาห์แรกที่วางจำหน่าย ทำให้เพลงนี้ได้กลายเป็นหนึ่งในซิงเกิ้ลที่ประสบความสำเร็จที่สุดในปีค.ศ. 2011 อีกทั้งสามารถจำหน่ายได้ถึง 2,909,384 ชุด ภายในช่วงสิ้นปีในเกาหลีใต้ หลังจากนั้นในเดือนสิงหาคม เอฟ(เอกซ์)ได้ปล่อยเพลงชื่อ "การากาบานา" (Garagabana) เพลงโปรโมตสำหรับเกม Bust-a-Move และในเดือนธันวาคม ได้ปล่อยเพลงภาษาอังกฤษชื่อ "1, 2, 3" ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของอัลบั้ม "2011 เอสเอ็มทาว์น วอร์มเมสกิฟท์" (2011 SMTown Winter: The Warmest Gift)

เอฟ(เอกซ์) เปิดตัวมินิอัลบั้มชุดที่สอง "อิเล็คทริคช็อค" (Electric Shock) ในวันที่ 10 มิถุนายน ค.ศ. 2012 โดยอัลบั้มดังกล่าวประสบความสำเร็จอย่างมากทั้งได้รับคำวิจารณ์ในเชิงบวกและได้ถ้วยรางวัลในรายการเพลงทั้งหมด 9 ถ้วย และในเดือนพฤศจิกายนได้รับรางวัล "การแสดงประเภทเต้นหญิงยอดเยี่ยม - กลุ่ม" (Best Dance Performance - Female Group) ในงาน "2012 เอ็มเน็ตเอเชียนมิวสิกอะวอดส์" (2012 Mnet Asian Music Awards) ที่ฮ่องกง และในเดือนมกราคม ปีค.ศ. 2013 สองเพลงจากมินิอัลบั้มชุดที่สอง อย่างเพลง "อิเล็คทริคช็อค" (Electric Shock) และ "เจ็ท" (Jet) ได้ถูกเสนอชื่อเข้าชิงรางวัล "เพลงเต้นแนวอิเล็กทรอนิกส์ยอดเยี่ยม" (Best Dance and Electronic Song) ในงาน "โคเรียน มิวสิก อะวอดส์ ครั้งที่ 10" (2010 Korean Music Awards) โดยเพลงได้รับรางวัลคือเพลง "อิเล็คทริคช็อค" (Electric Shock)

2013–2014: พิงก์เทป, การเป็นที่ยอมรับในระดับสากล, และ เรดไลท์

2015–2016: ซ็อลลีออกจากวง, โฟว์วอลส์, คอนเสิร์ตเดี่ยวครั้งแรก, การพักกิจกรรมของวง, และ กรณีพิพาทจีน-เกาหลี

วันที่ 22 กรกฎาคม ค.ศ. 2015 เอฟ(เอกซ์) ปล่อยซิงเกิ้ลอัลบั้มภาษาญี่ปุ่นครั้งแรกในชื่อ "ซัมเมอร์สเปเชียล พินอคคิโอ / ฮ็อตซัมเมอร์" (Summer Special Pinocchio / Hot Summer) ซึ่งเปิดตัวด้วยอันดับที่ 23 บนชาร์ตประจำสัปดาห์บนออริคอน และในเดือนสิงหาคม ซ็อลลี ได้ออกจากวงอย่างเป็นทางการเพื่อเน้นกิจกรรมด้านการแสดง หลังจากนั้นสมาชิกที่เหลือได้ดำเนินกิจกรรมในฐานะเอฟ(เอกซ์)ต่อด้วยการปล่อยอัลบั้มเต็มชุดที่สี่ "โฟว์วอลส์" ในเดือนตุลาคม ด้วยยอดขายกว่า 66,000 อัลบั้มในการเปิดขายสัปดาห์แรก พร้อมทั้งมีรายการเรียลลิตี้ชื่อ "เอฟ(เอกซ์) = 1เซนติเมตร" (f(x)=1cm) ต่อมาได้ปล่อยซิงเกิ้ลเพลง "12:25 (วิชลิสท์)" (12:25 (Wish List)) ซึ่งเป็นหนึ่งในเพลงของอัลบั้ม "เอสเอ็มเอ็นเตอร์เทนเมนต์ คริสต์มาสโปรเจกต์ - วินเทอร์การ์เด้น" (S.M Entertainment's Christmas project - Winter Garden) ในเดือนธันวาคม และช่วงท้ายปีเอฟ(เอกซ์)ได้ร่วมแสดงเพลงร่วมกับวงเพตชอปบอยส์ พร้อมทั้งได้รับรางวัล "โกลบอลแฟนช้อยส์" (Global Fans Choice) จากงานประกาศรางวัล "2015 เอ็มเน็ตเอเชียนมิวสิกอะวอดส์" (2015 Mnet Asian Music Awards)

ในเดือนมกราคม ค.ศ. 2016 ได้รางวัล "ดิสก์บนซัง" จากงาน "2016 โกลเด้นดิสก์อวอร์ด" (2016 Golden Disk Awards) และจัดคอนเสิร์ตเดี่ยวครั้งแรกในชื่อ "ไดเมนชั่น 4 - ด็อคกิ้งสเตชัน" (Dimension 4 – Docking Station) ซึ่งเริ่มในกรุงโซลต่อด้วยอีก 6 รอบการแสดงในประเทศญี่ปุ่น ซึ่งวงเอฟ(เอกซ์)ได้ประกาศชื่อแฟนคลับอย่างเป็นทางการในวันที่ 31 มกราคม ว่า "มียู" (MeU) ต่อมาได้ปล่อยซิงเกิ้ลเพลงในโปรเจกต์เอสเอ็มสเตชันชื่อ "ออลมาย" (All Mine) ในเดือนกรกฎาคม โดยเพลงดังกล่าวได้แอมเบอร์เป็นผู้กำกับและตัดต่อวิดีโอเพลง หลังจากนั้นวงได้ปล่อยซิงเกิ้ลอัลบั้มภาษาญี่ปุ่นชุดที่ 2 "โฟว์วอลส์ / คาวบอย" (4 Walls / Cowboy) ซึ่งเป็นเพลงเวอร์ชันภาษาญี่ปุ่น พร้อมทั้งมีเพลงหลักอย่าง "คาวบอย" (Cowboy) ซึ่งเป็นหนึ่งในเพลงที่ได้แสดงในคอนเสิร์ตของวงที่เมืองโยโกฮามะ ประเทศญี่ปุ่น และในวันที่ 16 ตุลาคม มิวสิควิดีโอเพลง "อิเล็คทริคช็อค" (Electric Shock) มียอดเข้าชมบนยูทูบเกิน 100 ล้านวิว ส่งผลให้เอฟ(เอกซ์) กลายเป็นที่สามของวงเกิร์ลกรุปหญิงเกาหลีใต้และที่ 6 ของวงการศิลปินเคป๊อบ ที่ทำยอดเข้าชมบนยูทูบเกิน 100 ล้านวิว

หลังจากปีค.ศ. 2016 เกาหลีใต้ได้ประสบปัญหาทางการเมืองระหว่างประเทศกับจีน เกิดกรณีพิพาทอันเนื่องมาจากการติดตั้งระบบต่อต้านมิสไซล์เพดานบินสูง (Terminal High Altitude Area Defense) หรือ "THAAD" ในประเทศเกาหลีใต้ ทำให้ทางประเทศจีนออกนโยบายต่อต้านเกาหลีใต้จนถึงปัจจุบัน ทำให้ส่งผลต่อสมาชิกชาวจีนต่างๆที่ทำงานในวงการเพลงเคป๊อบ รวมถึงวิกตอเรีย ทำให้หลังจากนั้นสมาชิกต่างๆในวงเอฟ(เอกซ์)ได้แยกย้ายไปทำกิจกรรมเดี่ยว

2019: การรวมตัวอีกครั้ง, ครบรอบ10ปี, และ การไม่ต่อสัญญาของสมาชิก

วันที่ 19 มกราคม ค.ศ. 2018 คริสตัลให้สัมภาษณ์กับนิตยสารรายหนึ่งเกี่ยวกับการรวมตัวกันของวงว่า "สมาชิกพูดคุยกันบ่อยครั้งเกี่ยวกับการคัมแบ็ค แต่เพราะตารางงานของแต่ละคนไม่ตรงกัน เลยไม่มีแผนสำหรับกิจกรรมวง"

ในเดือนสิงหาคม ค.ศ. 2019 เอฟ(เอกซ์)ได้กลับมารวมตัวกันอีกครั้งอย่างเป็นทางการ(ยกเว้นวิกตอเรีย) ในคอนเสิร์ต SM Town Live 2019 ทั้งหมดสามรอบการแสดงที่โตเกียว

วันที่ 1 กันยายน ค.ศ. 2019 แอมเบอร์ หนึ่งในสมาชิกของวงได้ประกาศผ่านโซเชียลมีเดียของเธอว่าสัญญากับทางค่ายได้สิ้นสุดลงและตัดสินใจไม่ต่อสัญญากับเอสเอ็มเอ็นเตอร์เทนเมนต์ เช่นเดียวกันกับลูนาและวิกตอเรีย ที่ออกมาประกาศผ่านโซเชียลมีเดียในวันที่ 5 กันยายน ว่าไม่ต่อสัญญากับต้นสังกัด แต่เอสเอ็มเอ็นเตอร์เทนเมนต์รายงานว่าอยู่ในระหว่างการหารือสัญญากับวิกตอเรีย และจากรายงานของค่ายพบว่าปัจจุบันวิกตอเรียยังคงมีสัญญากับต้นสังกัดเดิม

จากการให้สัมภาษณ์ของแอมเบอร์เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม ค.ศ. 2020 เธอระบุว่า เอฟ(เอกซ์)ไม่มีแผนที่จะกลับมารวมตัวกันอีกครั้ง และเมื่อวันที่ 18 สิงหาคม ค.ศ. 2020 มีรายงานว่า คริสตัล ตัดสินใจจะออกจากเอสเอ็มเอ็นเตอร์เทนเมนต์ อย่างไรก็ตามทางต้นสังกัดได้ออกมาเปิดเผยว่าสัญญาของเธอกับทางค่ายจะหมดลงในสิ้นเดือนสิงหาคม ปี 2020 และอยู่ระหว่างการหารือเกี่ยวกับการต่อสัญญา หลังจากนั้นในเดือนตุลาคมได้มีประกาศว่าคริสตัลได้ออกจากค่ายอย่างเป็นทางการ และเซ็นสัญญาใหม่กับค่ายเอช แอนด์ เอ็นเตอร์เทนเมนต์

ในเดือนเมษายน ค.ศ. 2021 สัญญาระหว่างวิกตอเรียกับเอสเอ็มเอ็นเตอร์เทนเมนต์ได้หมดลงอย่างเป็นทางการ ทำให้ในปัจจุบันสมาชิกวงเอฟ(เอกซ์)ไม่ต่อสัญญาภายใต้เอสเอ็มเอ็นเตอร์เทนเมนต์ทั้งหมด

สมาชิกปัจจุบัน

ชื่อในวงการ		ชื่อเกิด			วันเกิด	ตำแหน่ง
ไทย	เกาหลี	ไทย	เกาหลี	จีน
วิกตอเรีย	빅토리아	ซ่ง เชียน	-	宋茜	02 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1987 (34 ปี)	หัวหน้าวง, นักเต้นหลัก
แอมเบอร์	엠버	แอมเบอร์ โจเซฟีน หลิว	-	刘逸云	18 กันยายน ค.ศ. 1992 (28 ปี)	แร็ปเปอร์
ลูนา	루나	พัก ซ็อน-ย็อง	박선영	-	12 สิงหาคม ค.ศ. 1993 (27 ปี)	นักร้องเสียงหลัก
คริสตัล	크리스탈	ช็อง ซู-จ็อง	정수정	-	24 ตุลาคม ค.ศ. 1994 (26 ปี)	นักร้องนำ

อดีตสมาชิก

ชื่อในวงการ		ชื่อเกิด		วันเกิด	วันเสียชีวิต	ตำแหน่ง
ไทย	เกาหลี	ไทย	เกาหลี
ซ็อลลี	설리	ชเว จิน-รี	최진리	29 มีนาคม ค.ศ. 1994	13 ตุลาคม ค.ศ. 2019 (25 ปี)

ผลงานเพลง

แม่แบบ:รายชื่อผลงานเพลงของเอฟ(เอกซ์)

• พินอคคิโอ (2011)
• พิงก์เทป (2013)
• เรดไลท์ (2014)
• โฟว์วอลส์ (2015)

คอนเสิร์ต

คอนเสิร์ตของตัวเอง ไดเมนชัน 4 – ด็อคกิงสเตชัน (2016) คอนเสิร์ตร่วมกับศิลปินอื่น เอสเอ็มทาวน์ไลฟ์ '10 เวิลด์ทัวร์ (2010–2011) เอสเอ็มทาวน์ไลฟ์เวิลด์ทัวร์ทรี (2012–2013) เอสเอ็มทาวน์วีก (2013) เอสเอ็มทาวน์ไลฟ์เวิลด์ทัวร์โฟร์ (2014–2015) เอสเอ็มทาวน์ไลฟ์เวิลด์ทัวร์วี (2016)

รางวัล

ดูบทความหลักที่: รายชื่อรางวัลและการเสนอชื่อเข้าชิงของเอฟ(เอกซ์)

อ้างอิง

1. https://mk.co.kr/news/culture/view/2009/09/463867/
3. https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8546586/greatest-k-pop-albums-2010s-top-25
4. https://www.billboard.com/articles/columns/k-town/7865168/best-k-pop-girl-groups-decade
5. https://www.newsen.com/news_view.php?uid=200909111805421002
6. http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20090827000083
8. http://ent.ifeng.com/music/jpkr/200805/0512_1840_534750.shtml
9. https://news.nate.com/view/20120605n04628
10. http://news.koreanindie.com/2013/01/29/nominees-for-the-10th-korean-music-awards-announced/#more-4225
11. http://www.koreanmusicawards.com/2013/list001.html?ckattempt=1
12. "WebCite query result". www.webcitation.org.
13. "Sulli leaves f(x) to 'focus on acting'". kpopherald.koreaherald.com.
14. "f(x): 4 Walls". Pitchfork (ภาษาอังกฤษ).
15. . web.archive.org. 2015-11-19.
16. . web.archive.org. 2016-03-21.
17. "[Herald Review] f(x) goes all out at first exclusive concert". kpopherald.koreaherald.com.
18. "f(x) Is Up Next On SM STATION". Soompi (ภาษาอังกฤษ). 1468982615. Check date values in: |date= (help)
19. "Watch: f(x) Drops "All Mine" MV For SM STATION". Soompi (ภาษาอังกฤษ). 1469113881. Check date values in: |date= (help)
20. "f(x)、初の日本単独ツアーのアンコール公演を盛況裏に終了…新曲のステージを初披露". Kstyle.
21. "f(x)'s 'Electric Shock' surpasses 100 million views!". allkpop (ภาษาอังกฤษ).
22. "China Bans Any and All Korean Music and Entertainment". Digital Music News (ภาษาอังกฤษ). 2016-11-29.
23. "'슬기로운 감빵생활' 정수정 "에프엑스 공백기, 팬들에게 미안하죠" [인터뷰 맛보기]". mtvdaily.asiae.co.kr.
24. "SM 측 " f(x) 빅토리아는 새 방식 협업, 엠버・루나 계약종료..크리스탈 아직"[공식]". entertain.naver.com (ภาษาเกาหลี).
25. "SM "크리스탈, 8월 말 전속계약 만료…재계약 논의" [공식]". entertain.naver.com (ภาษาเกาหลี).
26. Deen, Sarah (2019-10-01). "Amber Liu admits there are 'no plans' for f(x) reunion - but don't rule it out". Metro (ภาษาอังกฤษ).
27. "SM 떠난 정수정, H&엔터와 전속계약 체결..정려원 한솥밥(공식)". 다음뉴스 (ภาษาเกาหลี).
28. "SM 측 "에프엑스 빅토리아, 계약 종료"(공식입장)". entertain.naver.com (ภาษาเกาหลี).
29. Hicap, Jonathan (July 3, 2010). . Manila Bulletin. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ July 16, 2010.
30. "BoA, DBSK, Super Junior and the Rest of SMTown Shake Things Up in Taiwan". CJ E&M. June 11, 2012. สืบค้นเมื่อ May 1, 2015.
31. "SMTOWN LIVE, 오사카 쿄세라돔 공연 '9만 관객 열광'" (ภาษาเกาหลี). The Chosun Ilbo. July 18, 2016. สืบค้นเมื่อ July 30, 2016.

แหล่งข้อมูลอื่น

• เว็บไซต์ทางการ (เกาหลี)