วงศ์เพียงพอน
Mustelidae ช่วงเวลาที่มีชีวิตอยู่: Oligocene–ปัจจุบัน | |
---|---|
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์ | |
อาณาจักร: | Animalia |
ไฟลัม: | Chordata |
ชั้น: | Mammalia |
อันดับ: | Carnivora |
อันดับย่อย: | Caniformia |
วงศ์ใหญ่: | Musteloidea |
วงศ์: | Mustelidae G. Fischer de Waldheim, 1817 |
วงศ์ย่อย | |
| |
ชื่อพ้อง | |
|
ระวังสับสนกับ: วงศ์พังพอน
วงศ์เพียงพอน หรือ วงศ์วีเซล (อังกฤษ: weasel family, mustelid) เป็นวงศ์ของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม ในอันดับสัตว์กินเนื้อวงศ์หนึ่ง ใช้ชื่อวงศ์ว่า Mustelidae (มาจากภาษาละตินคำว่า Mustela หมายถึง "เพียงพอน")
ลักษณะโดยรวมของสัตว์ในวงศ์นี้ คือ มีหัวกลม ใบหูสั้นกลม ขาสั้นเตี้ย ลำตัวเพรียวยาว หางยาว มีขนที่อ่อนนุ่มและหนาทั้งตัวและหาง อุ้งเล็บตีนแหลมคม ในปากมีฟันที่แหลมคม มีฟันตัดเหมาะสมสำหรับการกินเนื้อ ซึ่งสามารถเขียนเป็นสูตรได้ว่า ส่วนใหญ่เป็นสัตว์ที่หากินในเวลากลางคืน เป็นสัตว์ที่คล่องแคล่วว่องไว ปราดเปรียว และกินอาหารได้หลากหลายไม่เลือกทั้งพืชและสัตว์ หลายชนิด โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เพียงพอน จะล่ากระต่ายกินเป็นอาหาร ทั้งที่เป็นสัตว์ที่มีขนาดใหญ่กว่า โดยทำการล่าเป็นฝูงและมุดเข้าไปลากดึงเอาถึงในโพรงจากลำตัวที่เพรียวยาว
ลักษณะเด่นคือประการ คือ ส่วนมากยกเว้นนากทะเล จะมีต่อมกลิ่นใกล้กับรูทวาร ซึ่งผลิตสารเคมีที่เป็นของเหลวเหมือนน้ำมันสีเหลือง มีกลิ่นฉุนสำหรับใช้ประกาศอาณาเขตและใช้เป็นการประกาศทางเพศ และเมื่อปฏิสนธิแล้ว ไข่ที่ได้รับการปฏิสนธิจะยังไม่ฝังตัวเข้ากับผนังมดลูก แต่จะลอยอยู่อย่างนั้น ซึ่งอาจกินเวลานับ 10 เดือน จะฝังตัวเฉพาะเมื่อถึงฤดูกาลที่อาหารอุดมสมบูรณ์เท่านั้น ก่อนที่จะพัฒนาต่อมาเป็นตัวอ่อนและพัฒนาต่อมาจนกระทั่งคลอดออกมาในฤดูที่อาหารอุดมสมบูรณ์ อุณหภูมิอากาศพอเหมาะแก่ลูกอ่อนที่เกิดขึ้นมา ซึ่งตัวแม่จะออกลูกและเลี้ยงดูลูกไว้ในโพรงดินหรือโพรงไม้ ลูกอ่อนจะยังไม่ลืมตา และมีขนบาง ๆ ปกคลุมตัวเท่านั้น จนกระทั่งอายุได้ราว 2-3 เดือน จึงจะเริ่มหย่านม และออกมาใช้ชีวิตเองตามลำพังเมื่ออายุได้ราว 1 ปี
พบกระจายพันธุ์ไปในหลายพื้นที่รอบโลก ทั้งในป่าทึบ, ที่ราบสูง, พื้นที่ชุ่มน้ำ, ชายฝั่งทะเล ตลอดจนชุมชนเมืองของมนุษย์ จนกระทั่งหลายชนิดเป็นสัตว์รังควานสร้างความเสียหายให้แก่มนุษย์
การจำแนก
แบ่งออกได้เป็น 57 ชนิด ใน 22 สกุล
- วงศ์ย่อย Lutrinae (นาก)
- สกุล Aonyx
- นากเล็กเล็บสั้นแอฟริกา, A. capensis
- นากเล็กเล็บสั้น, A. cinerea
- สกุล Enhydra
- นากทะเล, E. lutris
- สกุล Lontra
- นากแม่น้ำอเมริกาเหนือ, L. canadensis
- นากแม่น้ำใต้, L. provocax
- นากแม่น้ำนีโอทรอปิคอล, L. longicaudis
- นากทะเลอเมริกาใต้, L. felina
- สกุล Lutra
- สกุล Hydrictis
- นากคอจุด, H. maculicollis
- สกุล Lutrogale
- นากใหญ่ขนเรียบ, L. perspicillata
- สกุล Pteronura
- นากยักษ์, P. brasiliensis
- สกุล Aonyx
- วงศ์ย่อย Mustelinae (แบดเจอร์)
- สกุล Arctonyx
- หมูหริ่ง, A. collaris
- สกุล Eira
- ไทย์รา, E. barbara
- สกุล Galictis
- ไกรซันใหญ่, G. vittata
- ไกรซันเล็ก, G. cuja
- สกุล Gulo
- วูล์ฟเวอรีน, G. gulo
- สกุล Ictonyx
- โพลแคทลายแถบ, I. striatus
- โพลแคทลายแถบสะฮารา, I. libycus
- สกุล Lyncodon
- เพียงพอนพาตาโกเนีย, L. patagonicus
- สกุล Martes (มาร์เทิน, หมาไม้)
- หมาไม้อเมริกา, M. americana
- หมาไม้, M. flavigula
- บีชมาร์เทิน, M. foina
- หมาไม้นิลกิรี, M. gwatkinsii
- หมาไม้ต้นสน, M. martes
- หมาไม้ญี่ปุ่น, M. melampus
- ฟิชเชอร์, M. pennanti
- เซเบิล, M. zibellina
- สกุล Meles
- แบดเจอร์ญี่ปุ่น, M. anakuma
- แบดเจอร์เอเชีย, M. leucurus
- แบดเจอร์ยุโรป, M. meles
- สกุล Mellivora
- ฮันนี่แบดเจอร์, M. capensis
- สกุล Melogale (หมาหริ่ง)
- หมาหริ่งบอร์เนียว, M. everetti
- หมาหริ่งจีน, M. moschata
- หมาหริ่งชวา, M. orientalis
- หมาหริ่งพม่า, M. personata
- สกุล Mustela (วีเซล, เพียงพอน)
- เพียงพอนอเมซอน, M. africana
- เพียงพอนภูเขา, M. altaica
- เออร์มิน, M. erminea
- โพลแคททุ่งหญ้าสเตปป์, M. eversmannii
- เพียงพอนโคลัมเบีย, M. felipei
- เพียงพอนหางยาว, M. frenata
- เพียงพอนญี่ปุ่น, M. itatsi
- เพียงพอนท้องเหลือง, M. kathiah
- เพียงพอนยุโรป, M. lutreola
- เพียงพอนภูเขาอินโดนีเซีย, M. lutreolina
- เพียงพอนตีนดำ, M. nigripes
- เพียงพอนสีน้ำตาล, M. nivalis
- เพียงพอนเหลือง, M. nudipes
- โพลแคทยุโรป, M. putorius
- เฟอเรท, M. p. furo
- เพียงพอนไซบีเรีย, M. sibirica
- เพียงพอนเส้นหลังขาว, M. strigidorsa
- เพียงพอนอียิปต์, M. subpalmata
- สกุล Neovison
- มิงค์อเมริกา, N. vison
- มิงค์ทะเล, N. macrodon († สูญพันธุ์ไปในศตวรรษที่ 19)
- สกุล Poecilogale
- เพียงพอนแถบแอฟริกา, P. albinucha
- สกุล Taxidea
- แบดเจอร์อเมริกา, T. taxus
- สกุล Vormela
- โพลแคทลายหินอ่อน, V. peregusna
- สกุล Arctonyx
สำหรับในประเทศไทยพบทั้งหมด 10 ชนิด คือ นากเล็กเล็บสั้น, นากยุโรป, นากจมูกขน, นากใหญ่ขนเรียบ, หมูหริ่ง, หมาไม้, หมาหริ่งพม่า, เพียงพอนเหลือง, เพียงพอนไซบีเรีย และเพียงพอนเส้นหลังขาว ซึ่งเป็นสัตว์ป่าคุ้มครองทั้งหมด
สูญพันธุ์
มีหลายสกุลที่สูญพันธุ์ไปแล้วตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์
- Brachypsalis
- Chamitataxus
- Cyrnaonyx
- Ekorus
- Megalictis
- Oligobunis
- Potamotherium
- Sthenictis
ความผูกพันกับมนุษย์
สัตว์ในวงศ์เพียงพอนมีความผูกพันกับมนุษย์อย่างมาก ตั้งแต่อดีตด้วยการไล่ล่าเอาหนังและขนมาทำเป็นเสื้อขนสัตว์ เช่น มิงค์, นาก, เพียงพอน, เออร์มิน หรือหมาไม้ แต่ด้วยความที่เป็นสัตว์ที่มีขนาดเล็ก ดังนั้นการทำเสื้อขนสัตว์หนึ่งตัว ต้องใช้จำนวนมิงค์หรือนากถึง 40 ตัว จนกระทั่งในปี ค.ศ. 1975 กองทุนสัตว์ป่าโลก (WWF) ได้เรียกร้องให้รัฐบาลประเทศต่าง ๆ ยกเลิกการค้าหนังนาก ซึ่งก็ได้รับความร่วมมือเป็นอย่างดี ทำให้นากได้รับความคุ้มครอง แต่กระนั้นในบางพื้นที่ก็ยังคงมีการลักลอบกันอยู่จนถึงปัจจุบัน
ในบางจำพวกอย่าง หมาไม้ หรือเพียงพอน เป็นสัตว์รังควานในพื้นที่ยุโรปและอเมริกาเหนือ ที่สร้างความเสียหายให้แก่เครื่องเรือนและเครื่องยนต์ของรถในบ้านเรือน ด้วยการที่เป็นสัตว์ที่ปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมที่มนุษย์อาศัยอยู่ได้เป็นอย่างดี แต่จากการที่เป็นสัตว์กินเนื้อ และชอบล่าสัตว์เล็ก ๆ เช่น หนู หรือกระต่าย ทำให้มีการใช้เฟอเรทสำหรับล่าหนูที่สร้างความเสียหายแก่พื้นที่ทางการเกษตรในบางพื้นที่ เช่น สหรัฐอเมริกา สำหรับในประเทศไทย ของเหลวคล้ายน้ำมันกลิ่นฉุนจากต่อมใกล้ทวารของหมูหริ่ง หรือ หมาหริ่งใช้ทำยาในการแพทย์แผนไทยได้ด้วย
ที่นิวซีแลนด์ ซึ่งเป็นดินแดนห่างไกลจากแผ่นดินใหญ่ เป็นที่ ๆ มีสิ่งมีชีวิตถิ่นเดียวอยู่อย่างหลากหลาย โดยที่ไม่มีสัตว์ผู้ล่าอยู่เลย แต่ทว่าเมื่อชาวตะวันตกเข้าไปบุกเบิก เออร์มิน หรือสโทธก็ได้ติดเข้าไปด้วย และกลายมาเป็นชนิดพันธุ์ต่างถิ่นที่รุกรานการขยายพันธุ์ของนกที่บินไม่ได้หลายชนิดที่นั่น เช่น นกกีวี ทำให้อยู่ในสภาวะใกล้สูญพันธุ์ในปัจจุบัน
ที่เวียดนามมีการให้เพียงพอนกินเมล็ดกาแฟ แล้วให้เอนไซม์ในกระบวนการย่อยของเพียงพอนถ่ายมูลออกมา เพื่อเก็บขายในราคาที่สูงมาก เรียกว่า "กาแฟขี้เพียงพอน" เช่นเดียวกับกาแฟขี้ชะมด ที่ได้จากอีเห็น
อีกทั้งยังมีการนำมาเลี้ยงเป็นสัตว์เลี้ยง โดยการศึกษาทางดีเอ็นเอพบว่ามีการเลี้ยงเฟอเรทเป็นสัตว์เลี้ยงของมนุษย์มานานกว่า 2,500 ปีมาแล้ว และมีเฟอเรทปรากฏในหน้าประวัติศาสตร์โลกมาตั้งแต่อดีต เช่น เป็นสัตว์เลี้ยงของสมเด็จพระราชินีนาถอลิซาเบธที่ 1 แห่งอังกฤษ และปรากฏในภาพวาดของลีโอนาร์โด ดา วินชี ที่ชื่อ "สตรีกับเออร์มิน" (Lady with an Ermine) เป็นต้น
See also
- List of heaviest extant mustelids
อ้างอิง
- อ้างอิงผิดพลาด: ป้ายระบุ
<ref>
ไม่ถูกต้อง ไม่มีการกำหนดข้อความสำหรับอ้างอิงชื่อPaterson2020
- Heptner, V. G.; Sludskii, A. A. (2002). Mammals of the Soviet Union. Vol. II, part 1b, Carnivores (Mustelidae). Washington, D.C.: Smithsonian Institution Libraries and National Science Foundation. ISBN 90-04-08876-8.
- ↑ จาก itis.gov
- สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม ในประเทศไทยและภูมิภาคอินโดจีน หน้า 64 โดย กองทุนสัตว์ป่าโลก สำนักงานประเทศไทย (กรุงเทพมหานคร, 2543) ISBN 974-87081-5-2
- Kenyon, Karl W. (1969). The Sea Otter in the Eastern Pacific Ocean. Washington, D.C.: U.S. Bureau of Sport Fisheries and Wildlife.
- เพียงพอน โดย จารุจินต์ นภีตะภัฏ
- King, Carolyn (1984). Macdonald, D.. ed. The Encyclopedia of Mammals. New York: Facts on File. pp. 108–109. ISBN 0-87196-871-1.
- หน้า 158-183, สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมในประเทศไทยและภูมิภาคอินโดจีน (กรุงเทพมหานคร, 2543) โดย กองทุนสัตว์ป่าโลก ISBN 974-87081-5-2
- บัญชีรายชื่อสัตว์ป่าคุ้มครอง 2546
- นาก หน้า 114-118, "สัตว์สวยป่างาม" (ชมรมนิเวศวิทยา มหาวิทยาลัยมหิดล, สิงหาคม 2518)
- Heptner, V. G.; Sludskii, A. A. (2002). Mammals of the Soviet Union. Vol. II, part 1b, Carnivores (Mustelidae and Procyonidae). Washington, D.C. : Smithsonian Institution Libraries and National Science Foundation. ISBN 90-04-08876-8
- ตัวสโทท์
- คู่มือสัตว์รบกวน
- Lachat, N. 1991. Stone martens and cars: a beginning war? Small Carnivore Conservation 5: 4-6
- หมูหริ่ง จากพจนานุกรมฉบับ อ.เปลื้อง ณ นคร จากสนุกดอตคอม
- New Zealand ดินแดนแห่งนก, "Mutant Planet", ทางแอนิมอลแพลนเน็ต. สารคดีทางทรูวิชั่นส์: เสาร์ที่ 22 ธันวาคม 2555
- "กาแฟขี้เพียงพอน" สินค้าราคาแพงจากเวียดนาม จากผู้จัดการออนไลน์
- Pets 101 : Pet Guide, สารคดีทางอนิมอลพลาเน็ต ทางทรูวิชั่นส์: พฤหัสบดีที่ 3 มกราคม 2556
แหล่งข้อมูลอื่น
- ข้อมูลเกี่ยวข้องกับ Mustelidae จากวิกิสปีชีส์
- วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ วงศ์เพียงพอน