การเกิดเซลล์สืบพันธุ์

การเกิดเซลล์สืบพันธุ์ (อังกฤษ: gametogenesis) คือกระบวนการอย่างหนึ่งในสิ่งมีชีวิต ซึ่งเป็นการแบ่งเซลล์และทำให้เกิดความแตกต่างกันของเซลล์แม่ (gametocyte) ที่มีโครโมโซมสองชุด (diploid) หรือชุดเดียว (haploid) ให้กลายเป็นเซลล์สืบพันธุ์ (gamete) ที่มีโครโมโซมเพียงชุดเดียว การเกิดเซลล์สืบพันธุ์เกิดจากการแบ่งเซลล์แบบไมโอซิส (meiosis) หรือไมโทซิส (mitosis) ขึ้นอยู่กับวงจรชีวิตของสิ่งมีชีวิตนั้นๆ

การเกิดเซลล์สืบพันธุ์ในสัตว์

 

แผนภาพแสดงการแบ่งตัวของเซลล์แม่จนได้เซลล์สืบพันธุ์

สัตว์ประเภทต่างๆ จะสร้างเซลล์สืบพันธุ์โดยตรงด้วยการแบ่งเซลล์แบบไมโอซิสด้วยอวัยวะที่เรียกว่าต่อมบ่งเพศ (gonad) สัตว์สปีชีส์หนึ่งๆ ที่ขยายพันธุ์แบบอาศัยเพศมีรูปแบบการสร้างเซลล์สืบพันธุ์ที่แตกต่างกันออกไปดังนี้

• ในเพศผู้เรียกว่า การสร้างสเปิร์ม (spermatogenesis) เกิดขึ้นที่อัณฑะ
• ในเพศเมียเรียกว่า การสร้างไข่ (oogenesis) เกิดขึ้นที่รังไข่

ถึงแม้ใช้อวัยวะที่แตกต่างกันแต่กระบวนการนั้นยังมีรูปแบบที่เหมือนกัน กล่าวคือ เซลล์ตั้งต้นจะเรียกว่าแกมีโทโกเนียม (gametogonium) จะแบ่งตัวแบบไมโทซิสเข้าสู่ช่วงแกมีโทไซต์ระยะแรก (primary gametocyte) และแบ่งตัวแบบไมโอซิสเข้าสู่แกมีโทไซต์ระยะที่สอง (secondary gametocyte) แล้วแบ่งเซลล์แบบไมโอซิสอีกครั้งจนได้แกมีทิด (gametid) จำนวน 4 เซลล์ต่อเซลล์แม่ 1 เซลล์ สุดท้ายแกมีทิดจะเจริญไปเป็นสเปิร์มหรือไข่ ซึ่งเป็นแกมีต (gamete) ในขั้นตอนสุดท้าย พอสรุปได้ดังนี้

ประเภทเซลล์	จำนวนโครโมโซม*	โครมาทิด	กระบวนการ
แกมีโทโกเนียม	ดิพลอยด์/46	2N	ไมโทซิส
แกมีโทไซต์ระยะแรก	ดิพลอยด์/46	4N	ไมโอซิส 1
แกมีโทไซต์ระยะที่สอง	แฮพลอยด์/23	2N	ไมโอซิส 2
แกมีทิด	แฮพลอยด์/23	1N
แกมีต	แฮพลอยด์/23	1N

* สมมติให้เป็นจำนวนโครโมโซมของมนุษย์ ซึ่งมี 23 คู่