ไฮโปเมเนีย

ไฮโปเมเนีย หรือ อาการเกือบฟุ้งพล่าน (อังกฤษ: hypomania แปลตรง ๆ ว่า ใต้อาการฟุ้งพล่าน หรือน้อยกว่าอาการฟุ้งพล่าน) เป็นภาวะทางอารมณ์ที่มีอาการเป็นการไม่ยับยั้งชั่งใจและความครึ้มใจอย่างคงยืน มีพฤติกรรมที่ต่างกับปกติเมื่อไม่ได้มีภาวะซึมเศร้า อาจหงุดหงิด ทั่วไปเป็นภาวะที่รุนแรงน้อยกว่าอาการฟุ้งพล่าน (mania) อย่างเต็มตัว ตามเกณฑ์ของคู่มือการวินิจฉัยและสถิติสำหรับความผิดปกติทางจิตรุ่น 5 (DSM-5) อาการเกือบฟุ้งพล่านต่างกับอาการฟุ้งพล่านเพราะไม่ขัดการดำเนินชีวิตอย่างสำคัญ คืออาการฟุ้งพล่านต้องขัดการดำเนินชีวิตและอาจมีอาการโรคจิต

อาการเกือบฟุ้งพล่าน (Hypomania)
กราฟทำให้ง่ายที่แสดงอารมณ์ของคนไข้โรคอารมณ์สองขั้วแบบย่อยต่าง ๆ และโรคซึมเศร้า เส้นเขียวแสดงอารมณ์ของคนทั่วไป เส้นน้ำเงินของคนไข้โรคซึมเศร้าขั้วเดียว เส้นม่วงอ่อนของโรคอารมณ์สองขั้วประเภท 1 เส้นม่วงกลางของโรคอารมณ์สองขั้วประเภท 2 และเส้นม่วงเข้มของโรคไซโคลไทเมีย แกนนอนแสดงระยะเวลาที่เกิดอารมณ์ แกนตั้งแสดงอารมณ์ บนสุดสีแดงเข้มเป็นอาการฟุ้งพล่านบริบูรณ์ ต่อจากบนสุดสีแดงอ่อนเป็นอาการเกือบฟุ้งพล่าน ล่างสุดสีเขียวเป็นอาการซึมเศร้า คราวฟุ้งพล่านของโรคประเภทที่ 1 ต้องมีอาการฟุ้งพล่านเต็มตัวอย่างน้อยหนึ่งอาทิตย์ คราวเกือบฟุ้งพล่านของโรคที่ 2 ต้องมีอาการเกือบฟุ้งพล่านโดยไม่ถึงเป็นอาการฟุ้งพล่านเต็มตัวอย่างน้อย 4 วัน
สาขาวิชา	จิตเวช

พฤติกรรมที่เป็นอาการของภาวะนี้ก็คือจำเป็นต้องนอนน้อยลง มีกำลัง มีพฤติกรรมและการกระทำที่ไม่ปกติ คุยเก่งขึ้นและมั่นใจขึ้นอย่างสำคัญซึ่งมักปรากฏเป็นความคิดสร้างสรรค์เป็นชุด ๆ อาการอื่น ๆ ที่อาจสัมพันธ์กับอาการนี้รวมความรู้สึกว่าตนเขื่อง (grandiosity) วอกแวกง่าย และมีเพศสัมพันธ์เกิน แม้พฤติกรรมเกือบฟุ้งพล่านมักจะสร้างความตื่นแต้นและให้ทำงานได้ดี แต่ก็อาจเป็นปัญหาถ้าคนไข้มีพฤติกรรมที่เสี่ยงหรือไม่ควรทำ และ/หรือสร้างปัญหากับเหตุการณ์ในชีวิตประจำวัน ถ้าคราวฟุ้งพล่าน (manic episode) สามารถแบ่งเป็นระยะ ๆ ตามความหนักเบาของอาการ อาการเกือบฟุ้งพล่านก็จะเป็นระยะแรกของอาการ ที่อาการหลัก ๆ (ภาวะครึ้มใจหรือหงุดหงิดง่าย การพูดเร็วและทำอะไรเร็ว มีกำลังเพิ่ม จำเป็นต้องนอนน้อยลง มีความคิดเป็นชุด ๆ) จะเห็นได้ชัดที่สุด

อาการ

บุคคลที่มีภาวะเกือบฟุ้งพล่านจำเป็นต้องนอนน้อยลง ชอบเข้าสังคมและชอบแข่งขันมาก และมีกำลังมาก แต่ก็สามารถดำเนินชีวิตประจำวันได้เป็นปกติ ไม่เหมือนกับคนไข้ที่มีคราวฟุ้งพล่านอย่างเต็มตัว

ตัวบ่งชี้

โดยเฉพาะแล้ว อาการเกือบฟุ้งพล่านต่างกับอาการฟุ้งพล่านเพราะไม่มีอาการโรคจิตและอาการคิดว่าตนเขื่อง (grandiosity) และมีผลน้อยต่อการดำเนินชีวิต

อาการนี้เป็นอาการอย่างหนึ่งของโรคอารมณ์สองขั้วประเภทที่ 2 และโรคไซโคลไทเมีย แต่ก็สามารถเกิดในโรค schizoaffective disorder ได้ด้วย มันเป็นอาการอย่างหนึ่งของโรคอารมณ์สองขั้วประเภทที่ 1 ด้วยโดยเกิดเป็นลำดับเมื่อโรคแปรจากมีอารมณ์ปกติเป็นอาการฟุ้งพล่าน คนไข้โรคอารมณ์สองขั้วประเภท 1 บางคนมีทั้งคราวเกือบฟุ้งพล่านและคราวฟุ้งพล่าน อาการเกือบฟุ้งพล่านยังสามารถเกิดเมื่ออารมณ์แปรจากฟุ้งพล่านกลับเป็นอารมณ์ปกติ อาการนี้บางครั้งได้เครดิตว่า เพิ่มความสร้างสรรคถและพลังทำงาน คนไข้โรคอารมณ์สองขั้วจำนวนมากให้เครดิตกับอาการเกือบฟุ้งพล่านว่า ทำให้ตนได้เปรียบในอาชีพของตน

คนที่จัดว่ามีไฮเปอร์ไทเมีย (hyperthymia) หรืออาการเกือบฟุ้งพล่านเรื้อรัง (chronic hypomania) ก็จะมีอาการเหมือนอาการเกือบฟุ้งพล่านแต่นานกว่า

โรคที่สัมพันธ์กัน

โรคไซโคลไทเมียซึ่งเป็นภาวะที่อารมณ์แปรปรวนอย่างต่อเนื่อง มีอาการเป็นการสลับเปลี่ยนภาวะเกือบฟุ้งพล่านกับความซึมเศร้าที่ไม่ผ่านเกณฑ์วินิจฉัยของคราวฟุ้งพล่าน (manic episode) หรือคราวเกือบฟุ้งพล่าน (hypomanic episode) หรือคราวซึมเศร้า (major depressive episode) ระยะเหล่านี้บ่อยครั้งขั้นด้วยระยะที่สามารถดำเนินชีวิตเป็นปกติ

เมื่อคนไข้มีประวัติคราวเกือบฟุ้งพล่านและคราวซึมเศร้าอย่างน้อยอย่างละหนึ่งครั้ง แต่ละครั้งผ่านเกณฑ์วินิจฉัยของโรค ก็จะวินิจฉัยเป็นโรคอารมณ์สองขั้วประเภทที่ 2 ในบางกรณี คราวซึมเศร้าปกติจะเกิดเป็นปกติในช่วงฤดูใบไม้ร่วงหรือฤดูหนาว และคราวเกือบฟุ้งพล่านในฤดูใบไม้ผลิและฤดูร้อน ในกรณีนี้ แพทย์จะระบุว่าเป็นตามฤดู (seasonal pattern)

ในคนที่อ่อนแอและไม่รักษา อาการเกือบฟุ้งพล่านอาจแย่ลงเป็นอาการฟุ้งพล่านเต็มตัว ซึ่งอาจมีอาการโรคจิต และวินิจฉัยว่าเป็น โรคอารมณ์สองขั้วประเภท 1

จิตพยาธิวิทยา

อาการฟุ้งพล่านและอาการเกือบฟุ้งพล่านปกติจะศึกษาด้วยกันเป็นองค์ประกอบของโรคอารมณ์สองขั้ว โดยจิตพยาธิสภาพของทั้งสองปกติก็จะสมมุติว่าเหมือนกัน เพราะทั้งยา norepinephrine และยาโดพามีนอาจจุดชนวนภาวะเกือบฟุ้งพล่าน จึงมีทฤษฎีว่าโรคมีมูลฐานจากระบบประสาทมอโนอะมีน (monoamine) ทำงานเกิน ทฤษฎีหนึ่งที่รวมอธิบายทั้งภาวะซึมเศร้าและภาวะฟุ้งพล่านสำหรับคนไข้โรคอารมณ์สองขั้วเสนอว่า การควบคุมระบบประสาทมอโนอะมีนอื่น ๆ ที่ลดลงของระบบประสาทเซโรโทนิน (ซึ่งเป็นมอโนอะมีนอย่างหนึ่ง) อาจเป็นเหตุให้เกิดอาการซึมเศร้าหรืออาการฟุ้งพล่าน อนึ่ง รอยโรคที่ซีกขวาของสมองกลีบหน้าและกลีบขมับยังได้สัมพันธ์กับอาการฟุ้งพล่านด้วย

เหตุ

บ่อยครั้งในคนไข้ที่เกิดคราวเกือบฟุ้งพล่านเป็นคราวแรกและทั่วไปไม่มีอาการโรคจิต ก็จะมีประวัติความซึมเศร้าเป็นเวลานานหรือเร็ว ๆ นี้ หรือประวัติอาการฟุ้งพล่านผสมกับความซึมเศร้า (เป็นภาวะอารมณ์ผสม) ก่อนเกิดอาการฟุ้งพล่าน ซึ่งเริ่มในวัยรุ่นตอนกลางหรือตอนปลายอย่างสามัญ เพราะวัยรุ่นเป็นช่วงที่มีอารมณ์รุนแรงหลากหลาย จึงโทษได้อย่างไม่แปลกว่า เป็นพฤติกรรมทางฮอร์โมนที่เป็นปกติของวัยรุ่น จึงพลาดวินิจฉัยว่าเป็นโรคอารมณ์สองขั้ว จนกระทั่งเกิดภาวะฟุ้งพล่านหรือเกือบฟุ้งพล่านที่ชัดเจน

ในกรณีที่เกิดคราวเกือบฟุ้งพล่านเพราะยาสำหรับคนไข้โรคซึมเศร้าแบบขั้วเดียว อาการเกือบฟุ้งพล่านสามารถกำจัดได้เกือบแน่นอนโดยลดระดับยา หรือเลิกยา หรือเปลี่ยนไปใช้ยาอื่นถ้าเลิกรักษาไม่ได้

อารมณ์เกือบฟุ้งพล่านอาจสัมพันธ์กับความผิดปกติทางบุคลิกภาพแบบหลงตัวเอง (ที่คนไข้หลงตนเอง ต้องการความชื่นชมเกินปกติ และไม่เข้าใจความรู้สึกของคนอื่น)

วินิจฉัย

DSM-IV-TR นิยาม คราวเกือบฟุ้งพล่าน (hypomanic episode) ว่ามีอาการต่าง ๆ ซึ่งเกิดเป็นอย่างน้อย 4 วัน อาการคืออารมณ์ดีบวกกับอาการต่อไปนี้ 3 อย่าง หรือ อารมณ์หงุดหงิดบวกกับอาการต่อไปนี้ 4 อย่าง โดยเป็นพฤติกรรมต่างกับตอนเป็นปกติเมื่อไม่ซึมเศร้า

• พูดเร็วอย่างตื่นเต้น (pressured speech)
• ภูมิใจในตนเองเกิน หรือคิดว่าตนเขื่อง (grandiosity)
• จำเป็นต้องนอนน้อยลง
• เกิดไอเดียเร็วเป็นชุด ๆ หรือรู้สึกว่า ความคิดกำลังแล่น
• วอกแวกง่าย
• เพิ่มการกระทำที่มีเป้าหมาย (ไม่ว่าจะทางสังคม ในอาชีพ ในการมีเพศสัมพันธ์เกิน) หรือกายใจไม่สงบ (psychomotor agitation)
• ทำกิจกรรมที่ให้ความสุขแต่มีโอกาสเกิดผลลบทางจิตสังคมหรือทางกายสูง (เช่น ซื้อของไม่อั้น มีเพศสัมพันธ์ไม่เลือก ขับรถอย่างบ้าบิ่น ตบตีหรือทะเลาะกับผู้อื่น ลงทุนไม่เข้าท่า ลาออกจากงานเพื่อจะทำอะไรใหญ่โต)

รากศัพท์

แพทย์กรีกโบราณฮิปพอคราทีสเรียกบุคลิกภาพชนิดหนึ่งว่า 'hypomanic' (กรีก: ὑπομαινόμενοι, hypomainómenoi) ในจิตเวชศาสตร์ช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 19 เมื่อคำว่า mania มีความหมายกว้าง ๆ ว่าบ้า คำว่า hypomania จึงเท่ากับแนวคิดในเรื่อง บ้าเป็นบางส่วน หรือที่เรียกว่า monomania จิตแพทย์ชาวเยอรมัน Emanuel Mendel เสนอการใช้ที่เฉพาะเจาะจงกว่าในปี 1881 โดยเขียนว่า "ผมแนะนำว่า เมื่อพิจารณาคำที่ใช้โดยฮิปพอคราทีส ให้ตั้งชื่อความบ้า (mania) ที่แสดงอาการหนักน้อยกว่าว่า 'hypomania' " ส่วนนิยามเชิงปฏิบัติการ (operational definition) ที่แคบกว่าเกิดขึ้นในช่วงคริสต์ทศวรรษ 1960 และ 1970

ยา

ยาต้านฟุ้งพล่าน (antimanic) ใช้ควบคุมอาการปัจจุบัน และใช้ป้องกันการเกิดคราวเกือบฟุ้งพล่านอีกร่วมกับการบำบัดทางจิตอื่น ๆ แนะนำให้รักษาเป็นระยะ 2-5 ปี ยาแก้ซึมเศร้าอาจจำเป็นสำหรับคนไข้ที่กินยาเพื่อรักษาอยู่ แต่มักหลีกเลี่ยงกับคนไข้ที่มีประวัติเร็ว ๆ นี้ว่ามีอาการเกือบฟุ้งพล่าน ยาแก้ซึมเศร้าคือ sertraline บ่อยครั้งถกเถียงกันว่ามีผลข้างเคียงจุดชนวนอาการเกือบฟุ้งพล่านหรือไม่

ยาที่ใช้รักษารวม

ยาที่ปกติใช้รักษาโรคจิต Aripiprazole Clozapine Haloperidol Olanzapine Quetiapine ริสเพอริโดน

ยาที่ไม่ใช่ยารักษาโรคจิต คโลนะเซแพม ลอราเซแพม ลิเทียม

ยาอื่นที่มีประสิทธิผลน้อยกว่า Gabapentin Lamotrigine Levetiracetam Oxcarbazepine Ritanserin Topiramate Ziprasidone

ดูเพิ่ม

• โรคอารมณ์สองขั้ว
• โรคอารมณ์สองขั้วประเภท 1
• โรคอารมณ์สองขั้วประเภท 2
• โรคไซโคลไทเมีย
• โรคซึมเศร้า
• Hyperthymic temperament
• อาการฟุ้งพล่าน
• Schizoaffective disorder
• ความผิดปกติทางบุคลิกภาพแบบหลงตัวเอง
• ความผิดปกติทางบุคลิกภาพแบบก้ำกึ่ง

เชิงอรรถและอ้างอิง

1. "mania", ศัพท์บัญญัติอังกฤษ-ไทย, ไทย-อังกฤษ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (คอมพิวเตอร์) รุ่น ๑.๑ ฉบับ ๒๕๔๕, (แพทยศาสตร์) อาการฟุ้งพล่าน
2. . คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2015-04-02.
3. . คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2015-03-27.
4. (PDF). NIH Publication No. 12-3679. National Institute of Mental Health. 2012. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม (PDF) เมื่อ 2015-05-01. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
5. "Hypomania: what's in a name?". August 2002. doi:10.1192/bjp.181.2.94. Cite journal requires |journal= (help)
6. British Psychological Society, National Collaborating Centre for Mental Health (Great Britain); Clinical Excellence (Great Britain))), undefined (2006). . Leicester; London: British Psychological Society; Royal College of Psychiatrists. ISBN 978-1-85433-441-1. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2018-05-09. สืบค้นเมื่อ 2015-12-03. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
7. Doran, Christopher (2008). The hypomania handbook : the challenge of elevated mood. Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins. p. 16. ISBN 9780781775205. สืบค้นเมื่อ 2015-12-03.
8. Kaufman, James (2014). Creativity and mental illness. Cambridge: Cambridge University Press. p. 214. ISBN 9781316003626. สืบค้นเมื่อ 2015-12-03.
9. Ghaemi, S Nassir (2003). Mood disorders : a practical guide. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. p. 48. ISBN 9780781727839. สืบค้นเมื่อ 2015-12-04.
10. Bloch, Jon (2006). The everything health guide to adult bipolar disorder : reassuring advice to help you cope. Avon, Mass.: Adams Media. p. 12. ISBN 9781593375850. สืบค้นเมื่อ 2015-12-04.
11. . BehaveNet Clinical Capsules. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2008-03-14. สืบค้นเมื่อ 2008-01-03. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
12. . BehaveNet Clinical Capsules. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2008-03-14. สืบค้นเมื่อ 2008-01-03. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
13. Post, Robert M (2007). "Kindling and sensitization as models for affective episode recurrence, cyclicity, and tolerance phenomena". Neuroscience & Biobehavioral Reviews. 31 (6): 858–873. doi:10.1016/j.neubiorev.2007.04.003. PMID 17555817.
14. Hilty, Donald M.; Leamon, Martin H.; Lim, Russell F.; Kelly, Rosemary H.; Hales, Robert E. (2017-01-08). "A Review of Bipolar Disorder in Adults". Psychiatry (Edgmont). 3 (9): 43–55. ISSN 1550-5952. PMC 2963467. PMID 20975827.
15. Keshavan, Matcheri S; Kennedy, John S, บ.ก. (1992). Drug-Induced Dysfunction in Psychiatry. Taylor & Francis.
16. Bipolar Disorder Sub-Committee (April 1997). Bipolar Disorder: A Summary of Clinical Issues and Treatment Options. Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT).CS1 maint: uses authors parameter (link)
17. Daniel Fulford; Sheri L. Johnson; Charles S. Carver (December 2008). "Commonalities and differences in characteristics of persons at risk for narcissism and mania". J Res Pers. 42 (6): 1427–1438. doi:10.1016/j.jrp.2008.06.002. PMC 2849176. PMID 20376289.
18. . BehaveNet Clinical Capsules. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2007-10-24. สืบค้นเมื่อ 2008-01-03. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
19. Mendel, Emanuel (1881). Die Manie. Vienna and Leipzig: Urban & Schwarzenberg. "Hypomanie", p. 36.CS1 maint: uses authors parameter (link)(เยอรมัน)
20. "The many forms of bipolar disorder: a modern look at an old illness". Apr 2004. doi:10.1016/j.jad.2004.01.001. Cite journal requires |journal= (help)
21. Baldwin และคณะ (1902). Monomania. Dictionary of Philosophy and Psychology. New York, London: Macmillan. p. 101. Explicit use of et al. in: |authors= (help)CS1 maint: uses authors parameter (link)
22. James Johnson, M.D., Ed. (1843) "Notices of Some New Works: Dr.H. Johnson on Mental Disorders", The Medical-Chirurgical Review, Vol. 39, p. 460: Hypomania
23. Johnson, Henry (1843). On the Arrangement and Nomenclature of Mental Disorders. London: Longmans. OCLC 706786581.CS1 maint: uses authors parameter (link)
24. Shorter, Edward (2005). A Historical Dictionary of Psychiatry. US: Oxford University Press. p. 132.CS1 maint: uses authors parameter (link)
25. . NHS. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-07-04. สืบค้นเมื่อ 2019-07-04. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
26. "Mania and hypomania". bnf. สืบค้นเมื่อ 2019-07-03.
27. "Sertraline‐induced hypomania: a genuine side‐effect". Acta Psychiatrica Scandinavica. wileyonlinelibrary. 2003-06-13. doi:10.1034/j.1600-0447.2003.00080.x.
28. Mendhekar, D. N.; Gupta, D.; Girotra, V. (2003-07-01). "Sertraline‐induced hypomania: a genuine side‐effect". Department of Psychiatry. DCBI. 108 (1): 70–4. PMID 12807380.
29. "Medications used when high (hypomania/mania)". NICE. สืบค้นเมื่อ 2019-07-03.

แหล่งข้อมูลอื่น

การจำแนกโรค	V · T · D ICD-10: F30.0
ทรัพยากรภายนอก	Patient UK: ไฮโปเมเนีย

• Depression and Bipolar Support Alliance - Depression and Bipolar Support Alliance
• Advice for Bipolar Disorder Sufferers and Their Loved Ones