จอกบ่วาย

จอกบ่วาย
จอกบ่วายที่ภูกระดึง
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Eudicots
ไม่ได้จัดลำดับ:	Core eudicots
อันดับ:	Caryophyllales
วงศ์:	Droseraceae
สกุล:	Drosera
สปีชีส์:	D.  burmannii
ชื่อทวินาม
Drosera burmannii Vahl (1794)
ชื่อพ้อง
Drosera burmannii auct. non Vahl: DC. (1824) [=Drosera burmannii/Drosera spatulata] Drosera burmannii auct. non Vahl: Ito & Matsum. (1899) [=Drosera spatulata] Drosera burmannii var. dietrichiana (Rchb.f.) Diels (1906) Drosera dietrichiana Rchb.f. (1871) Drosera rotundifolia auct. non L.: Lour. (1790) Drosera sessilifolia auct. non St.Hil.: R.Hamet (1907) [=Drosera burmannii/Drosera sessilifolia] Drosera zeylonensis Burm. ex Diels (1906)

จอกบ่วาย หรือ หมอกบ่วาย เป็นพืชกินสัตว์ขนาดเล็กอยู่ในสกุลหยาดน้ำค้างเป็นพืชฤดูเดียว มีลักษณะลำต้นแนบไปกับพื้น ใบเป็นแผ่นมนรี ค่อนข้างหนา ลักษณะคล้ายช้อน เรียงกันเป็นรูปวงกลม เส้นผ่าศูนย์กลาง 1.5 ถึง 3 ซม. มีขน จอกบ่วายเป็นหยาดน้ำค้างที่มีกับดักแบบเร็ว เมื่อดักจับแมลงได้ใบจะโอบล้อมแมลงในสองสามวินาที ขณะที่ชนิดอื่นใช้เวลาเป็นนาทีหรือชั่วโมง

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

จอกบ่วายมีลำต้นจะแนบอยู่กับพื้นดิน ใบเป็นกระจุกแบบกุหลาบซ้อนหนาแน่นที่โคนแนบชิดติดดิน เส้นผ่าศูนย์กลาง ตั้งแต่ 1.5 - 3 ซม. แผ่นใบเป็นแผ่นมนรีรูปไข่กลับหรือทรงกลม ค่อนข้างหนา กว้างประมาณ 0.5-0.8 ซม. ยาวประมาณ 0.6-1.5 ซม. ที่ใบจะมีขนเล็ก ๆ เป็นจำนวนมาก มีสีแดงเรื่อถึงแดง ปลายขนจะมีเมือกใสเกาะอยู่ คล้ายกับหยาดน้ำค้าง ดอกดอกออกใจกลางต้น ตั้งตรง ช่อดอกสูง 5 -15 ซม. กลีบดอกมีสีขาว

การกระจายพันธุ์

จอกบ่วายมีเขตการกระจายพันธุ์กว้าง พบในแถบประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ อินเดีย ศรีลังกา ญี่ปุ่น และออสเตรเลีย ส่วนใหญ่ในประเทศไทยพบทุกภาคขึ้นตามที่ชื้นแฉะ ที่โล่งและดินที่ไม่สมบูรณ์ โดยเฉพาะภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตามภูเขาหินทราย

ประโยชน์

ในยาพื้นบ้านอีสาน ใช้จอกบ่วายทั้งต้นแห้ง ดองเหล้าดื่ม แก้ท้องมาน ทั้งต้นสด ขยี้ทาแก้กลากเกลื้อน ในตำรายาไทย ใช้ ทั้งต้น แก้บิด ต่อมน้ำเหลืองอักเสบ ไข้มาลาเรีย ตามตำรายาของฮินดูจอกบ่วายมีคุณสมบัติทำให้ผิวหนังแดงจากการที่เลือดคั่ง

การเผยแพร่ในสื่อ

 

แสตมป์ชุดพืชกินแมลง พ.ศ. 2549

ประเทศไทยได้จัดพิมพ์แสตมป์ชุดพืชกินแมลง 4 ดวง เป็นที่ระลึกสัปดาห์สากลแห่งการเขียนจดหมาย พ.ศ. 2549 โดยใช้ภาพที่ชนะเลิศจากการประกวดในงานสัปดาห์สากลแห่งการเขียนจดหมายประจำปี พ.ศ. 2548 ในหัวข้อ "พืชกินแมลง" 1 ใน 4 ดวงนั้นเป็นรูปจอกบ่วาย ที่ออกแบบโดย นายจรรยา บุญญาศักดิ์ ราคา 15.00 บาท ออกจำหน่ายครั้งแรกเมื่อ 9 ตุลาคม พ.ศ. 2549

อ้างอิง

1. จอกบ่วาย สารานุกรมพืชในประเทศไทย, สำนักงานหอพรรณไม้
2. Larsen, K. (1987). Droseraceae. In T. Smitinand and K. Larsen (eds.), Flora of Thailand Vol. 2 part 1: 67-69.
3. ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ มูลนิธิมหาวิทยาลัยมหิดล, สารานุกรมสมุนไพรเล่ม 4 (กกยาอีสาน) , พิมพ์ครั้งที่ 1, อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน) : กรุงเทพฯ 2543, หน้า 95-6
4. Lewis, Walter H., 1977 Medical Botany - Plants Affecting Man's Health. John Wiley & Sons, St. Louis, Missouri.
5. แสตมป์ชุดพืชกินแมลง stampthai.org