พระมหาพิชัยราชรถ

พระมหาพิชัยราชรถ เป็นราชรถที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2338 มีขนาดกว้าง 4.85 เมตร ความยาวรวมงอนรถ 18.00 เมตร (ความยาวเฉพาะตัวรถ 14.10 เมตร) สูง 11.20 เมตร น้ำหนัก 13.70 ตัน ปัจจุบันใช้กำลังพลฉุดชักจากกรมสรรพาวุธทหารบก 216 นาย

พระมหาพิชัยราชรถ
พระมหาพิชัยราชรถ (รหัส 9780)
ภาพรวม
เริ่มผลิตเมื่อ	พ.ศ. 2338 (จำนวน 1 องค์) ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
ผู้ออกแบบ	ช่างสิบหมู่ ภายใต้การกำกับดูแลของกรมศิลปากร
ตัวถังและช่วงล่าง
ประเภท	ราชรถ
โครงสร้าง	ทรงบุษบก ย่อมุมไม้สิบสอง หลังคาซ้อน 5 ชั้น
มิติ
ความยาว	18 เมตร (เฉพาะตัวรถ 14.10 เมตร)
ความกว้าง	4.85 เมตร
ความสูง	11.20 เมตร
น้ำหนัก	13.70 ตัน
ระยะเหตุการณ์
รุ่นต่อไป	พระเวชยันตราชรถ ราชรถน้อย

เมื่อแรกสร้างนั้นโปรดให้สร้างขึ้นเป็นราชรถขนาดใหญ่ตามโบราณราชประเพณีที่เคยมีมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา เพื่อเชิญพระบรมอัฐิสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกออกถวายพระเพลิง ณ พระเมรุมาศท้องสนามหลวง ในปี พ.ศ. 2339 หลังจากนั้นเมื่อสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระเทพสุดาวดี สิ้นพระชนม์ในปี พ.ศ. 2342 ก็โปรดให้อัญเชิญพระโกศทรงบนพระมหาพิชัยราชรถออกพระเมรุอีกครั้ง และนับจากนั้นพระมหาพิชัยราชรถเชิญพระโกศพระบรมศพพระมหากษัตริย์ พระบรมราชินี และพระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้าในสมัยต่อ ๆ มา

พระมหาพิชัยราชรถ ใช้ทรงพระบรมอัฐิสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกเป็นพระองค์แรก และทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เป็นพระองค์ล่าสุดในปี 2560 จนถึงปัจจุบันได้มีการเชิญพระมหาพิชัยราชรถในงานพระบรมศพและพระศพต่าง ๆ แล้วจำนวน 24 ครั้ง (ไม่นับครั้งที่เชิญพระเวชยันตราชรถใช้งานแต่ให้ออกนามว่าพระมหาพิชัยราชรถในหมายกำหนดการ) นอกจากนี้ พระมหาพิชัยราชรถยังเคยใช้เชิญพระโกศประกอบพระอิสริยยศของพระราชวงศ์ที่พระศพไม่ได้ประทับในพระโกศอีกด้วย

ภายหลังการเชิญออกประดิษฐานพระโกศพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวแล้วก็มิได้เชิญออก แม้จะมีการบูรณปฏิสังขรณ์ด้วยการเพิ่มล้ออีก 1 ล้อ เพื่อรับน้ำหนัก และซ่อมแซมเพื่อความสวยงาม โดยมีการเชิญพระเวชยันตราชรถออกใช้การแทน แต่ให้ขนานนามราชรถตามหมายกำหนดการว่าพระมหาพิชัยราชรถ จนกระทั่งในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ในปี พ.ศ. 2539 จึงได้มีการบูรณะพระมหาพิชัยราชรถครั้งใหญ่โดยกรมสรรพาวุธทหารบกและเชิญออกใช้การอีกครั้งหนึ่ง

ปัจจุบันพระมหาพิชัยราชรถได้เก็บรักษาไว้ ณ โรงราชรถ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร กรุงเทพมหานคร

การเชิญพระโกศพระบรมศพและพระศพ

1. พ.ศ. 2339 เชิญพระบรมโกศพระบรมอัฐิสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก
2. พ.ศ. 2342 เชิญพระโกศทรงพระศพสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระเทพสุดาวดี ในรัชกาลที่ 1
3. พ.ศ. 2355 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
4. พ.ศ. 2361 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์
5. พ.ศ. 2368 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
6. พ.ศ. 2369 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี
7. พ.ศ. 2376 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพ
8. พ.ศ. 2380 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระศรีสุลาลัย พระบรมราชชนนีในรัชกาลที่ 3
9. พ.ศ. 2380 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี
10. พ.ศ. 2382 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี พระมเหสีในรัชกาลที่ 2
11. พ.ศ. 2395 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
12. พ.ศ. 2395 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี ในรัชกาลที่ 4
13. พ.ศ. 2405 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี ในรัชกาลที่ 4
14. พ.ศ. 2409 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว
15. พ.ศ. 2412 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
16. พ.ศ. 2424 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี
17. พ.ศ. 2429 เชิญพระโกศทรงพระศพกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ
18. พ.ศ. 2437 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร
19. พ.ศ. 2443 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระบรมราชมาตามหัยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตน์ราชประยูร
20. พ.ศ. 2454 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
21. พ.ศ. 2539 เชิญพระบรมโกศประกอบพระราชอิสริยยศสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี
22. พ.ศ. 2551 เชิญพระโกศประกอบพระอิสริยยศสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์
23. พ.ศ. 2555 เชิญพระโกศทรงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี
24. พ.ศ. 2560 เชิญพระบรมโกศประกอบพระบรมราชอิสริยยศพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร

ระเบียงภาพ

•  

  แบบจำลองพระมหาพิชัยราชรถ ขนาดสัดส่วน 1:10

•  

  พระมหาพิชัยราชรถทรงพระโกศประกอบพระอิสริยยศพระศพ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ พ.ศ. 2551

•  

  พระมหาพิชัยราชรถทรงพระโกศพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พ.ศ. 2555

อ้างอิง

1. ‘ราชรถ ราชยาน’ เครื่องประกอบพระบรมราชอิสริยยศ ร.9, เว็บไซด์:https://www.matichon.co.th/ .วันที่ 24 ตุลาคม 2560
2. ‘ราชรถ ราชยาน’ เครื่องประกอบพระบรมราชอิสริยยศ ร.9, เว็บไซด์:www.matichon.co.th .วันที่ 24 ตุลาคม 2560
3. [https://www2.manager.co.th/Travel/ViewNews.aspx?NewsID=9590000111603%27 ยลความงาม “พระมหาพิชัยราชรถ” ราชรถหลักที่ใช้ส่งเสด็จสู่สวรรคาลัย], เว็บไซด์:www2.manager.co.th .8 พฤศจิกายน 2559
4. ยลความงาม “พระมหาพิชัยราชรถ” ราชรถหลักที่ใช้ส่งเสด็จสู่สวรรคาลัย. ผู้จัดการออนไลน์, วันที่ 8 พฤศจิกายน 2559 เวลา 15:15 น. (สืบค้นเมื่อ 27 มีนาคม 2560).
5. องค์ความรู้เกี่ยวกับพระราชพิธีพระบรมศพ - ราชรถ ราชยาน คานหาม โดยกลุ่มเผยแพร่และประชาสัมพันธ์ กรมศิลปากร (สืบค้นเมื่อ 27 มีนาคม 2560).
6. พระมหาพิชัยราชรถ ข่าวสด
7. ราชกิจจานุเบกษา, การพระศพพระเจ้ามหัยยิกาเธอ กรมสมเด็จพระสุดารัตนราชประยูร แลพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระจักรพรรดิพงษ์, เล่ม ๑๗, ตอน ๔๗, ๑๗ กุมภาพันธ์ ร.ศ. ๑๑๙ (พ.ศ. ๒๔๔๓), หน้า ๖๖๑.
8. พระราชทานอัญเชิญพระมหาพิชัยราชรถ,วันที่ 12 มีนาคม 2555 เวลา 16:18 น. (สืบค้นเมื่อ 30 มีนาคม 2555).