พันธุ์พื้นเมือง

พันธุ์พื้นเมือง (อังกฤษ: landrace) หมายถึง สัตว์ หรือพืช ที่ปรับตัวต่อสภาพแวดล้อมโดยธรรมชาติ และสภาพแวดล้อมโดยทั่วไปที่สิ่งมีชีวิตเหล่านั้นอาศัยอยู่ (หรือแหล่งกำเนิด) สิ่งมีชีวิตเหล่านี้มีพัฒนาการโดยธรรมชาติ และมีส่วนเกี่ยวข้องกับการปรับปรุงพันธุ์แบบดั่งเดิมโดยมนุษย์น้อยมาก พันธุ์พื้นเมืองมีความหมายค่อนข้างแตกต่างจากความหมายของ breed และมีความหมายครอบคลุมถึงความหลากหลายของ phenotype และ genotype ซึ่งเป็นพื้นฐานของ formalised breed ที่มีความเป็นพันธุ์แท้สูง (highly-bred formalized breeds) ในบางครั้ง formalised breed ยังมีชื่อ “พันธุ์พื้นเมือง” อยู่แม้ว่าจะไม่เป็นพันธุ์พื้นเมืองที่แท้จริงก็ตาม

พืช

มีหลากหลายความหมายของพันธุ์พื้นเมืองที่ถูกนำมาใช้ทางด้านพฤษศาสตร์ “ ประชากรพันธุ์พื้นเมืองมีลักษณะที่แสดงออกที่มีความแปรปรวนสูง แต่พืชเหล่านี้มีลักษณะทางสัณฐานวิทยาที่สามารถจำแนกออกได้และมีพันธุกรรมที่แน่นอน โดยปกติเกษตรกรจะมีชื่อเฉพาะประจำท้องถิ่นพันธุ์พื้นเมืองจะมีลักษณะและคุณสมบัติที่เฉพาะ บางชนิดมีอายุสั้นและบางชนิดมีอายุยาวพันธุ์พื้นเมืองแต่ละชนิดมีการปรับตัวต่อชนิดดินที่เฉพาะจากการที่ทำการจำแนกดินเป็นส่วนย่อยๆ เช่น หนักหรือเบา อุ่นหรือเย็น แห้งหรือเปียก แข็งหรืออ่อน พืชเหล่านี้อาจถูกจำแนกด้วยการนำไปใช้ เช่น ในจำพวกธัญพืชพันธุ์พื้นเมืองที่แตกต่างกันถูกนำมาใช้ผลิตแป้ง porridge bulgur และผลิตเบียร์ เป็นต้น ประชากรพันธุ์พื้นเมืองมีการปรับตัวต่อสภาพอากาศ การเพาะปลูก โรคและแมลง แต่นั้นไม่สำคัญเท่ากับพืชเหล่านั้นมีความหลากหลายด้านพันธุกรรม เป็นประชากรที่มีความสมดุลในความเสมอภาคของสภาพแวดล้อมเชื้อที่ก่อให้เกิดโรคและการเปลี่ยนแปลงทางด้านพันธุกรรม นอกจากนั้นมีผู้ให้ความหมายอื่นๆ ว่า autochthonous landrace หมายถึงพืชที่มีความต้านทานสูงต่อภาวะเครียดจากสิ่งมีชีวิตและไม่มีชีวิตทำให้มีเสถียรภาพการให้ผลผลิตสูงและผลผลิตอยู่ระดับปานกลางภายใต้ระบบเกษตรที่มีการดูแลรักษาและจัดการที่ไม่ค่อยดี

กระบวนการวิวัฒนาการ

พันธุ์พื้นเมืองเจริญเติบโตจากเมล็ด (พันธุ์ป่า) ซึ่งไม่ได้เกิดจากการคัดเลือก และการตลาดของบริษัทเมล็ดพันธุ์ หรือพัฒนาการจากนักปรับปรุงพันธุ์ พันธุ์พื้นเมืองเป็นพันธุ์ที่มี heterogenous สูง แต่มีลักษณะปกติที่เหมือนกันในกลุ่ม พันธุ์พื้นเมืองมีคุณสมบัติเฉพาะ และคัดเลือกให้มีความสม่ำเสมอในช่วงเวลานาน เพื่อคงไว้ของคุณลักษณะของประชากร และวิวัฒนาการไปสู่เกษตรกรในการใช้ประโยชน์ เช่นในกรณี Maruti ของถั่วมะแฮะ

ในทางกลับกันพันธุ์สมัยใหม่ได้มีการเพาะปลูกมานาน โดยเกษตรกรและไม่สามารถคงไว้ได้ ซึ่งตามหลักของการคงไว้ตามการปรับปรุงพันธุ์สามารถที่จะวิวัฒนาการไปสู่พันธุ์พื้นเมืองได้

ความสำคัญของการใช้พันธุ์พื้นเมืองของเกษตรกร จากการรวบรวมการกระจายธัญพืชในยุโรป แสดงให้เห็นว่าการใช้พันธุ์พื้นเมืองมีสัดส่วนลดลง พันธุ์พื้นเมืองมีการเพาะปลูกโดย บรรพบุรุษ (ancestor) เป็นหลัก ก่อนที่นักปรับปรุงพันธืจะเริ่มปรับปรุงพันธุ์ในศรรตวรรษที่ 20

แต่พันธุ์พื้นเมืองบางพันธุ์ยังคงมีใช้ในยุโรปโดยเกษตรกร มีการเพาะปลูกต่อเนื่องกันตลอดมา พันธุ์พื้นเมืองได้มีการรักษาไว้โดย enthusiasts ซึ่งเป็นผู้ค้นหาแนวทางในการคงไว้ด้านการเกษตรและคุณค่าของอาหาร พันธุ์พื้นเมืองมีคุณค่าที่เป็นองค์ประกอบในการทำอาหารพื้นเมืองและเครื่องดื่มพื้นบ้านท้องถิ่น โดยใช้เป็นวัตถุดิบ

ได้มีความพยายามที่จะรักษาพันธุ์พื้นเมืองของพวกธัญพืชในยุโรปโดยการเก็บรักษาพันธุกรรม กิจกรรมของการรวบรวมประสานโดยสถาบันความหลากหลายแห่งชาติ หน่วยงานที่ประสานนี้จะให้ข้อมูลข่าวสารเกี่ยวกับกิจกรรมอนุรักษณ์ รวมทั้ง online database ของการรวบรวมพันธุกรรม

สัตว์

สุนัขพื้นเมือง

ตัวอย่างสุนัขพื้นเมืองมีความแตกต่างมากขึ้นอยู่กับแหล่งกำเนิดและเป้าหมายพันธุ์ Border Collies ได้จากประเทศสกอตแลนด์ และทางตอนเหนือของอังกฤษ ลักษณะเด่นมีส่วนได้มาจากแพะที่อยู่ชายแดน และแพะ Salukis พันธุ์พื้นเมืองจากตระวันออกกลาง พันธุ์พื้นเมืองไม่ได้บอกมากว่าปรับปรุงพันธืแล้วเป็นลักษณะใด ยกตัวอย่างเช่น Border Collies พันธุ์พื้นเมืองมีความแปรปรวนด้านลักษณะที่เห็น จากหูตั้งตรงเป็นหูตูบ และลักษณะอื่นๆที่แตกต่าง อย่างไรก็ตามแม้ว่าลักษณะทั่วๆไปจะปรากฏ แต่ยังดูออกว่าเป็น Border Collies พันธุ์พื้นเมืองและการแสดงออกก็เป็นคล้ายๆแพะ ซึ่งเป็นตัวแทนที่ถูกต้องของสายพันธุ์นั้น

เมื่อมนุษย์ได้เริ่มสร้างพันธุ์แท้ และเน้นไปที่ความสม่ำเสมอของลักษณะที่ปรากฏมากกว่าความสม่ำเสมอของการแสดงออกหรือการปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อม และทำให้สัตว์พื้นเมืองสูญหายไปมาก ตัวอย่างเช่น Border Collies จะไม่เป็นพันธุ์ที่ดีเหมือนกับแพะและไม่มีหนังเหมาะสมกับ Scottish borderland

สัตว์อื่นๆ

พันธุ์พื้นเมืองรวมทั้งสัตว์ท้องถิ่นหลายชนิด ตัวอย่างเช่น Shetland sheep, Welsh mountain sheep, New Forest pony, Coloured Cob และ Exmoor pony บ่อยครั้งการคัดเลือกได้ทำจากประชากรพื้นเมือง เพื่อสร้าง pedigree breeds ตัวอย่างเช่น New Forest pony อาศัยอยู่ในเขตกึ่งป่าของ New Forest ไม่ใช่ pedigree สัตว์พื้นเมือง ในขณะที่เป็นสัตว์เลี้ยงและปรับปรุงพันธุ์สำหรับ formal breed

สุกรพื้นเมือง (เช่น Danish Landrace) ได้จากพันธุ์พื้นเมืองจริงๆ และม้าที่ปรับปรุงพันธุ์ได้พันธุ์แท้ และไม่มีการเปลี่ยนแปลงจากต้นกำเนิดพันธุ์ป่า หรือพันธุ์พื้นเมืองในระยะแรก แม้ว่าคำนี้จะไม่ค่อยได้ใช้ในการปรับปรุงพันธุ์ม้า อย่างไรก็ตาม ม้า Arabian และ Andalusian จะมีส่วนต่างๆที่ได้รับจากบรรพบุรุษ

แหล่งข้อมูลอื่น

• Don Bixby: Types of Breed, American Livestock Breeds Conservancy (ALBC) News, January-February 2003, and reprinted in Rare Breeds NewZ for May 2003
• What is Landrace 2008-04-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Description of the AFRICANIS land race dog
• Danish landrace swine 2013-01-15 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Danish landrace sheep 2013-03-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Livestock Guard Dogs: What is a Breed and Why Does It Matter?