มณฑลนครไชยศรี

มณฑลนครไชยศรี เป็นมณฑลที่ตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2438 เป็นมณฑลขนาดเล็กประกอบด้วยเมืองสุพรรณบุรี เมืองสมุทรสาคร และเมืองนครไชยศรี

มณฑลนครไชยศรี
มณฑลเทศาภิบาล
พ.ศ. 2438 – 2475
ยุคประวัติศาสตร์	รัตนโกสินทร์
• จัดตั้ง	พ.ศ. 2438
• สิ้นสุด	พ.ศ. 2475
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ	ไทย

ประวัติ

หลังจากที่สยามได้ยกเลิกการปกครองหัวเมืองเอก โท ตรี จัตวา มาเป็นการบริหารราชการเป็นกระทรวงเพื่อให้แต่ละเมืองมีฐานะเท่า ๆ กัน ภายใต้การดูแลบังคับบัญชาของกระทรวงมหาดไทย แต่ละเมืองมีผู้กินเมืองส่งไปจากส่วนกลาง จัดให้มีการปกครองส่วนมณฑลเทศาภิบาล ซึ่งเป็นการรวมหัวเมืองในเขตเดียวกัน

มีพระยามหาเทพ (บุตร บุณยรัตพันธุ์) เป็นข้าหลวงใหญ่คนแรก มีที่บัญชาการมณฑลอยู่ที่เมืองนครไชยศรี ตรงบริเวณโรงพยาบาลนครไชยศรี ในปัจจุบัน ต่อมา พ.ศ. 2441 ได้ย้ายที่บัญชาการมณฑลมายังบริเวณอำเภอเมืองนครปฐมในปัจจุบัน โดยได้ซ่อมแซมวังปฐมนครซึ่งเคยเป็นที่ประทับของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวครั้งที่ทำการบูรณะองค์พระปฐมเจดีย์ แล้วใช้เป็นที่บัญชาการมณฑล

พ.ศ. 2475 ได้มีการประกาศยกเลิกมณฑนครไชยศรี โดยรวมเข้ากับมณฑลราชบุรี

การปฏิรูป

เมืองนครไชยศรีแบ่งออกเป็น 5 อำเภอ คือ อำเภอตลาดใหม่ อำเภอบางปลา อำเภอพระปฐมเจดีย์ อำเภอกำแพงแสน และอำเภอเมือง เมืองสุพรรณบุรีแบ่งออกเป็น 4 อำเภอ คือ อำเภอเมือง อำเภอบางปลาม้า อำเภอบางลี่ และอำเภอบ้านทึง เมืองสมุทรสาครแบ่งออกเป็น 3 อำเภอ คือ อำเภอกระทุ่มแบน อำเภอบางโทรัด และอำเภอเมือง

มณฑลนครไชยศรี ได้มีประกาศจัดศาลมณฑลเมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2441 (ร.ศ. 117) มีการวางผังเมืองนครปฐมใหม่ สร้างเมืองใหม่ขึ้นทั้งเมือง ย้ายเมืองไปที่ตำบลพระปฐมเจดีย์ (ระบุว่าย้ายเมื่อ พ.ศ. 2444) ทำที่ป่าให้เป็นถนนหนทาง เช่น ถนนเทศะ ถนนหน้าพระ ถนนขวาพระ และถนนหลังพระ เป็นต้น สร้างที่ทำงานสำหรับราชการ สร้างบ้านพักราชการ สร้างตลาด สร้างเรือนจำกลางและสถานกักกันนครปฐมเมื่อ พ.ศ 2441

ด้านการศึกษา พ.ศ. 2452 จัดให้มีโรงเรียนหลวง มีการจัดการเรียนการสอนในวัดโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย และโรงเเรียนที่จัดตั้งขึ้นอยางเป็นแบบแผนในระดับประถมศึกษา ได้แก่ โรงเรียนพิณพิทยาคาร โรงเรียนวัดพระปฐมเจดีย์ โรงเรียนมณฑล โรงเรยนอุตรบำรุง โรงเรียนบรรหารพิทยาคม โรงเรียน วัดไร่ขิง และโรงเรียนวัดบางปลา มีโรงเรียนเชลยศักดิ์ที่เปิดสอนหนังสือไทยและอังกฤษ เมื่อ พ.ศ. 2449 ชื่อว่า โรงเรียนบำรุงวิทยาพระปฐมเจดีย์ และจัดตั้งโรงเรียนประจำมณฑลเมื่อ พ.ศ. 2452 ปัจจุบันคือ โรงเรียนพระปฐมวิทยาลัย

อ้างอิง

1. มณฑลเทศาภิบาล : วิเคราะห์เปรียบเทียบ, 14.
2. "มณฑลนครไชยศรี" (PDF).
3. จังหวัดนครปฐม. (2533). ประวัติมหาดไทยส่วนภูมิภาคจังหวัดนครปฐม. 1.
4. "รายงานข้าหลวงเทศาภิบาล มณฑลนครไชยศรี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา.
5. "ประวัติศาลจังหวัดนครปฐม". ศาลจังหวัดนครปฐม.
6. "ประวัติความเป็นมาของเรือนจำกลางและสถานกักกันนครปฐม". สถานกักกันนครปฐม.
7. โรงเรียนพระปฐมวิทยาลัย. (2532). 80 ปี พระปฐมวิทยาลัย 2452 - 2532. หน้า 3.

บรรณานุกรม

• วุฒิชัย มูลศิลป์. "มณฑลเทศาภิบาล : วิเคราะห์เปรียบเทียบ" (PDF). สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย.