เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่
ในสมัยที่เป็นประเทศราชของอาณาจักรธนบุรี เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ เป็นมีบรรดาศักดิ์เป็น "พระยาประเทศราช" โดยมีพระยาวิเชียรปราการ (บุญมา) เป็นพระยาเชียงใหม่องค์แรก ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์มีพระยาเชียงใหม่บางองค์ได้รับสถาปนาเป็น "พระเจ้าประเทศราช" เป็นกรณีพิเศษ เช่น พระเจ้ากาวิละ พระเจ้ามโหตรประเทศ จนวันที่ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2399 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงสถาปนาพระยาประเทศราชในราชวงศ์ทิพย์จักรทั้งสามองค์ คือ พระยาเชียงใหม่ พระยาลำปาง และพระยาลำพูน ขึ้นเป็น "เจ้าประเทศราช" สืบมาจนถึงเจ้าแก้วนวรัฐ ผู้ครองนครเชียงใหม่องค์ที่ 9 ซึ่งถึงแก่พิราลัยในปี พ.ศ. 2482 คณะรัฐมนตรีสมัยจอมพล แปลก พิบูลสงคราม มีมติให้ยุติการตั้งเจ้าประเทศราช ทำให้ตำแหน่งเจ้านครเชียงใหม่สิ้นสุดลงนับแต่นั้น
| เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ | |
|---|---|
ราชลัญจกรเจ้าหลวงเชียงใหม่ | |
| ที่พำนัก | คุ้มหลวง |
| ผู้แต่งตั้ง | พระมหากษัตริย์ไทย |
| ผู้ประเดิมตำแหน่ง | พระเจ้ากาวิละ |
| สถาปนา | พ.ศ. 2325 |
รายพระนาม (ธนบุรี-รัตนโกสินทร์)
| ลำดับ | พระฉายาลักษณ์ | รายพระนาม | เริ่มครองราชย์ | สิ้นสุดรัชกาล | รวมระยะเวลา | หมายเหตุ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| - | พระยาวิเชียรปราการ (บุญมา) (พระยาจ่าบ้าน) | พ.ศ. 2317 | พ.ศ. 2319 | 2 ปี | * บางตำราอาจไม่นับเป็นเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ | |
| 1 | พระเจ้ากาวิละ | พ.ศ. 2325 | พ.ศ. 2356 | 31 ปี | * พระโอรสในเจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว และแม่นางจันทาราชเทวี * พระราชนัดดาในพระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง) (องค์ปฐมวงศ์) | |
| 2 | พระยาธรรมลังกา (เจ้าหลวงช้างเผือก) | พ.ศ. 2356 | พ.ศ. 2366 | 10 ปี | * พระโอรสในเจ้าฟ้าชายแก้วและแม่นางจันทาราชเทวี * พระอนุชาในพระเจ้ากาวิละ | |
| 3 | พระยาคำฟั่น (เจ้าหลวงเศรษฐี) | พ.ศ. 2366 | พ.ศ. 2368 | 2 ปี | * พระโอรสในเจ้าฟ้าชายแก้วและแม่นางจันทาราชเทวี * พระอนุชาในพระเจ้ากาวิละ * เจ้าครองนครลำพูนพระองค์แรก (พ.ศ. 2357 - 2358) | |
| 4 | พระยาพุทธวงศ์ (เจ้าหลวงแผ่นดินเย็น) | พ.ศ. 2369 | พ.ศ. 2389 | 20 ปี | * พระโอรสในนายพ่อเรือน * พระนัดดาในพระยาไชยสงคราม | |
| 5 | พระเจ้ามโหตรประเทศ | พ.ศ. 2390 | พ.ศ. 2397 | 7 ปี | * พระโอรสในพระยาธรรมลังกา | |
| 6 | พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงษ์ | พ.ศ. 2399 | พ.ศ. 2413 | 14 ปี | * พระราชโอรสในพระเจ้ากาวิละและแม่เจ้าโนจามหาเทวี | |
| 7 | พระเจ้าอินทวิชยานนท์ | พ.ศ. 2416 | 23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2440 | 24 ปี | * พระโอรสในเจ้าราชวงศ์มหาพรหมคำคงและแม่เจ้าคำหล้า * พระนัดดาในพระยาคำฟั่น | |
| 8 | เจ้าอินทวโรรสสุริยวงษ์ | 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2444 | 5 มกราคม พ.ศ. 2453 | 9 ปี | * พระราชโอรสในพระเจ้าอินทวิชยานนท์และเจ้าหญิงรินคำเทวี | |
| 9 | เจ้าแก้วนวรัฐ | 23 มกราคม พ.ศ. 2453 | 3 มิถุนายน พ.ศ. 2482 | 29 ปี | * พระราชโอรสในพระเจ้าอินทวิชยานนท์และหม่อมเขียว |
ผู้สืบราชสกุล ณ เชียงใหม่ หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง
ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 ทางประเทศสยาม ได้ยกเลิกระบบประเทศราช ทำให้ฐานะของเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ถูกยกเลิกไป เหลือเพียงการสืบเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า เป็นผู้สืบราชสกุล ณ เชียงใหม่ ซึ่งบทบาทที่เห็นได้ชัด คือ การแสดงความจงรักภักดีต่อพระบรมราชจักรีวงศ์ ในพระราชพิธีต่าง ๆ
นับแต่พลตรีเจ้าแก้วนวรัฐถึงแก่พิราลัยในปี พ.ศ. 2482 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า เพื่อเป็นสัญลักษณ์แห่งการสืบราชสกุล ณ เชียงใหม่ ให้แก่ผู้สืบราชสกุลเป็นลำดับ ดังนี้
| ลำดับ | ภาพ | รายพระนาม | เริ่มต้น | สิ้นสุด | รวมระยะเวลา | หมายเหตุ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | เจ้าราชบุตร (วงษ์ตะวัน ณ เชียงใหม่) (พ.ศ. 2429 - พ.ศ. 2515) | พ.ศ. 2482 | พ.ศ. 2515 | 33 ปี | * พระโอรสในเจ้าแก้วนวรัฐและแม่เจ้าจามรี | |
| 2 | เจ้าพงษ์อินทร์ ณ เชียงใหม่ (พ.ศ. 2447 - พ.ศ. 2532) | พ.ศ. 2515 | พ.ศ. 2532 | 17 ปี | * โอรสในเจ้าแก้วนวรัฐและหม่อมบัวเขียว ณ เชียงใหม่ | |
| 3 | เจ้าวงศ์สักก์ ณ เชียงใหม่ (พ.ศ. 2478 - ปัจจุบัน) | พ.ศ. 2532 | ปัจจุบัน | 28 ปี | * โอรสในเจ้าพงษ์อินทร์ ณ เชียงใหม่และหม่อมจันทร์สม ณ เชียงใหม่ |
เครื่องหมายตราสกุลวงศ์เจ้าเชียงใหม่
เครื่องหมายตราสกุลเจ้าเชียงใหม่แห่งราชวงศ์ทิพย์จักร เป็นรูปพระอินทร์มีพระวรกายสีขาวประทับนั่งอยู่ในปราสาท มีทับทิมเม็ดใหญ่และมีเพชรล้อมรอบ
อ้างอิง
- พระยาประชากิจกรจักร์ (แช่ม บุนนาค), พงศาวดารโยนก, หน้า 493
- จดหมายเหตุแห่งชาติ, เอกสารสำนักนายกรัฐมนตรี สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี สร.๐๒๐๑.๓๒/๗ เรื่อง ตั้งเจ้าประเทศราชมณฑลพายัพ
- ข่าวพระเจ้านครเชียงใหม่ถึงแก่พิลาไลย
- การตั้งเจ้าอุปราชเมืองนครเชียงใหม่เป็นเจ้าผู้ครองนคร
- ข่าวพิราไลย
- แจ้งความกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ให้เจ้าอุปราช (เจ้าแก้ว) ว่าที่เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่
- . คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2008-12-04. สืบค้นเมื่อ 2011-10-29.
- พระราชชายา เจ้าดารารัศมี. กรุงเทพ : บางกอกบุ๊ค. 2546
ดูเพิ่ม
แหล่งข้อมูลอื่น
- ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. เพ็ชร์ล้านนา. (ครั้งที่ 2) เชียงใหม่ :ผู้จัดการ ศูนย์ภาคเหนือ, 2538.
- เจ้าวงศ์สัก ณ เชียงใหม่, คณะทายาทสายสกุล ณ เชียงใหม่. เจ้าหลวงเชียงใหม่. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้ง แอนด์ พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), 2539.
- คัมภีร์ คัมภีรญาณนนท์ , นาวาอากาศเอก. เจ้านายฝ่ายเหนือ.
