เจ้าจอมอรุ่น ในรัชกาลที่ 4

อรุ่น อรรคราชนาคภักดี (พ.ศ. 2385 — 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2467) หรือ ขรัวยายอรุ่น หรือเป็นที่รู้จักว่า เจ้าจอมอรุ่น ในรัชกาลที่ 4 มีสมญาในการแสดงว่า อรุ่นบุษบา เป็นภริยาของพระยาอรรคราชนาคภักดี (เนตร เนตรายน) และยังเคยรับราชการเป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เธอมีบุตรสาวคนหนึ่งชื่อวง เนตรายน ถวายตัวเป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหากษัตริย์พระองค์ถัดมา

อรุ่น อรรคราชนาคภักดี
เกิด	พ.ศ. 2385
เสียชีวิต	18 พฤษภาคม พ.ศ. 2467 (82 ปี)
คู่สมรส	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระยาอรรคราชนาคภักดี (เนตร เนตรายน)
บุตร	เจ้าจอมมารดาวง ในรัชกาลที่ 5
บิดามารดา	หลวงมหามนเทียร (จุ้ย) นุ่ม มหามนเทียร

ประวัติ

อรุ่นเกิดเมื่อวันศุกร์ เดือนห้า ปีขาล พ.ศ. 2385 ในครอบครัวอำมาตย์ เป็นธิดาคนที่สองของหลวงมหามนเทียร (จุ้ย) กับภริยาชื่อนุ่ม เมื่อจำเริญวัยขึ้น นุ่มผู้มารดาจึงถวายตัวอรุ่นเป็นนางละครในราชสำนัก และมีชื่อเสียงมากจนรับสมญาว่า "อรุ่นบุษบา" รับราชการสนองพระเดชพระคุณเป็นเจ้าจอมอรุ่นในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แต่มิได้ประสูติการพระราชบุตร ครั้นพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตในปี พ.ศ. 2411 เจ้าจอมอรุ่นจึงถวายบังคมลาออกจากราชการ

หลังออกมาใช้ชีวิตสามัญนอกพระบรมมหาราชวัง ก็ได้สมรสกับขุนศรีสยามนุกูลกิจ (เนตร เนตรายน) บุตรพระยาสมุทบุรารักษ์ (เกิด) นักเรียนนอกคนแรก ๆ ของประเทศที่ได้รับทุนในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวไปเรียนภาษาอังกฤษที่สิงคโปร์ ที่ขณะนั้นยังเป็นผู้ช่วยกงสุลไทยประจำสิงคโปร์ ถือเป็นกงสุลไทยคนแรกและคนเดียวที่ประจำอยู่ต่างแดนในขณะนั้น ต่อมาได้เป็นที่พระยาสมุทบุรารักษ์ผู้ว่าราชการเมืองสมุทรปราการต่อบิดา ต่อมาเลื่อนขึ้นเป็นพระยาอรรคราชนาคภักดี รับราชการกระทรวงต่างประเทศ

ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว อรุ่นหลังจากสมรสแล้วก็ได้หวนกลับมารับราชการในพระบรมมหาราชวังอีกครั้ง แต่ด้วยความสามารถด้านการแสดงคราวนี้เธอได้เป็นครูละครในราชสำนัก และมีศิษย์เอกคือเจ้าจอมมารดาทับทิม ในรัชกาลที่ 5 นอกจากงานละครแล้ว อรุ่นยังได้ถวายงานแด่สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าที่ทรงพระกรุณาโปรดให้อรุ่นเป็นพระพี่เลี้ยงสมเด็จพระราชปิตุจฉา เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร ต่อมาอรุ่นจึงได้ถวายตัวบุตรสาวคนหนึ่งชื่อวง เนตรายน เข้ารับราชการฝ่ายในเป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชธิดาพระองค์เดียวคือ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าโกมลเสาวมาลย์ (19 กันยายน พ.ศ. 2430 — 19 เมษายน พ.ศ. 2433) ด้วยเหตุนี้จึงถูกเรียกอย่างให้เกียรติว่า ขรัวยายอรุ่น ด้วยเป็นยายของพระราชธิดา

อรุ่น อรรคราชนาคภักดี หรือขรัวยายอรุ่น ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2467

อ้างอิง

1. ส.พลายน้อย. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์, 2554, หน้า 340-341
2. ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย. ลูกท่านหลานเธอ ที่อยู่เบื้องหลังความสำเร็จในราชสำนัก. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : มติชน, 2555, หน้า 235
3. กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 98. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม (PDF) เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2017-04-20. Check date values in: |year= (help)
4. กัลยา เกื้อตระกูล. พระอัครมเหสี พระบรมราชินี พระชายานารี เจ้าจอมมารดา และเจ้าจอม ในรัชกาลที่ ๑-๗ กรุงเทพฯ : ยิปซี. 2552, หน้า 189
5. "สมโภชเดือนพระเจ้าลูกเธอ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 4 (29): 231. 31 ตุลาคม พ.ศ. 2430. Check date values in: |date= (help)