พระยาดำรงราชพลขันธ์ (จุ้ย คชเสนี)
พระยาดำรงราชพลขันธ์รามัญราชชาติเสนาบดีศรีสิทธิสงคราม (จุ้ย คชเสนี) เจ้าเมืองนครเขึ่อนขันธ์คนที่ 2 (จังหวัดพระประแดงในอดีต) โดยดำรงตำแหน่งต่อจากพระยานครเขื่อนขันธ์รามัญราชชาติเสนาบดีศรีสิทธิสงคราม (ทอมา คชเสนี)เจ้าคุณอาของท่าน
ประวัติ
พระยาดำรงราชพลขันธ์ (จุ้ย คชเสนี) เกิดในสมัยรัชกาลที่ 2 เป็นบุตรเจ้าพระยามหาโยธา (ทอเรียะ คชเสนี) บุตรเจ้าพระยามหาโยธานราธิบดีศรีพิชัยณรงค์ (พญาเจ่ง) ต้นสกุล "คชเสนี" ท่านได้เข้ารับราชการตั้งแต่วัยเด็กตามธรรมเนียมของบุตรหลานขุนนางผู้ใหญ่ โดยถวายตัวเป็นมหาดเล็กใน พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ (พระยศของรัชกาลที่ 3 ในขณะนั้น) ต่อมาเมื่อรัชกาลที่ 3 ทรงขึ้นครองราชย์ ท่านจึงได้ย้ายไปเป็นมหาดเล็กในพระบรมมหาราชวัง หลังจากไปทัพกับบิดาคราวปราบกบฏเจ้าอนุวงศ์ จึงได้รับแต่งตั้งเป็น "พระธนูสิน" ต่อมารัชกาลที่ 3 ทรงมอบหมายให้ไปทำการร่อนทองคำที่เมืองกำเนิดนพคุณ (อำเภอบางสะพาน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์) มีความชอบ ได้รับโปรดเกล้าฯแต่งตั้งเป็น "พระยานครอินทร์" ต่อมาในรัชกาลเดียวกัน ได้เลื่อนเป็นผู้สำเร็จราชการเมืองนครเขื่อนขันธ์ในราชทินนามว่า "พระยานครเขื่อนขันธ์รามัญราชชาติเสนาบดีศรีสิทธิสงคราม" และรับพระราชทานเครื่องยศพระยาเจ้าเมือง ถีงสมัยรัชกาลที่ 4 ได้รับพระราชทานราชทินนามใหม่เป็น "พระยาดำรงราชพลขันธ์รามัญราชชาติเสนาบดีศรีสิทธิสงคราม" ถึงสมัยรัชกาลที่ 5 ท่านรับราชการอยู่ในตำแหน่งเดิม
ด้านศาสนา
พระยาดำรงราชพลขันธ์ (จุ้ย คชเสนี) เป็นผู้มีศรัทธาในพระพุทธศาสนาโดยอุทิศถวายบ้านของท่านซึ่งผู้คนเรียกว่า "จวนเจ้าเมือง" เพื่อสร้างเป็นวัดจึงเป็นที่มาของชื่อวัดว่า "วัดจวนดำรงค์ราชพลขันธ์" อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ" ผู้คนมักเรียกว่า "วัดจวนฯ" นอกจากนี้ รัชกาลที่ 3 ยังโปรดฯให้ท่านทำการบูรณะปฏิสังขรณ์ "วัดทรงธรรมวรวิหาร"
ครอบครัว
ปรากฏนามภรรยาของท่านชื่อ คุณหญิงโหมด ซึ่งคาดว่ามีท่านอื่น ๆ อีก เนื่องด้วยพระยาดำรงราชพลขันธ์ (จุ้ย คชเสนี) มีบุตรธิดาหลายท่านด้วยกันอย่างเช่น
- เจ้าจอมมารดากลิ่น ในรัชกาลที่ 4 พระราชโอรสคือพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศวรฤทธิ์
- คุณหญิงอำพัน ณ ป้อมเพชร สมรสกับพระยาไชยวิชิตสิทธิสาตรา (นาค ณ ป้อมเพชร)
- พระยามหาโยธา (นกแก้ว คชเสนี) สมรสกับคุณหญิงตะขาบ (ไม่ทราบสกุล) และ คุณหญิงปิ๋ว (บุนนาค) ธิดาเจ้าพระยาศรีพิพัฒน์รัตนราชโกษาธิบดี (แพ บุนนาค) บุตรสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ (ทัต บุนนาค)
- พระยาเกียรติ์ (ขุนทอง คชเสนี) สมรสกับคุณหญิงจันทร์
- หม่อมปราง บุนนาค สมรสกับสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค)
- พระยาขยันสงคราม (เจ๊ก, แป๊ะ หรือ ชื่น คชเสนี) คาดว่าภรรยาคือคุณหญิงสร้อย พี่สาวหม่อมแช่ม กฤดากร ณ อยุธยา ในกรมพระนเรศวรฤทธิ์
- หม่อมเอม นพวงศ์ฯ สมรสกับหม่อมเจ้าถนอม นพวงศ์ พระโอรสคือสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์
- คุณพลอย บุนนาค สมรสกับพระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชุ่ม บุนนาค) น้องชายร่วมมารดาในสมเด็จเจ้าพระยาฯ (ช่วง บุนนาค) บุตรคือพระยามหาบุรีรมย์ (ทับทิม บุนนาค)
- หม่อมลูกอินท์ ณ ลำปาง สมรสกับเจ้าราชบุตร (น้อยอินหวัน ณ ลำปาง)
- พระยาดำรงราชพลขันธ์ (หยอย คชเสนี) สมรสกับ คุณหญิงชมด
- พระยานาคราชกำแหงประแดงบุรีนายก (แจ้ง คชเสนี) สมรสกับหม่อมราชวงศ์หญิงเจือ
พระยาดำรงราชพลขันธ์ (จุ้ย คชเสนี) รับราชการมาถึง 4 แผ่นดิน ท่านล้มป่วยลงด้วยโรคชราในสมัยรัชกาลที่ 5 พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนเรศวรฤทธิ์ (พระยศในขณะนั้น) ผู้เป็นหลานตา ทรงมอบหมายให้หลวงจินดาโอสถมาทำการตรวจรักษา อาการทรงๆทรุดๆอยู่ราว 5 เดือนก็ถึงแก่อนิจกรรม รัชกาลที่ 5 โปรดเกล้าฯแต่งตั้งบุตรชายของท่าน ขึ้นเป็นเจ้าเมืองนครเขึ่อนขันธ์แทนท่านในราชทินนามเดียวกัน คือ "พระยาดำรงราชพลขันธ์ (นกแก้ว คชเสนี)" ต่อมาท่านผู้นี้ได้ย้ายไปเป็นราชทูตในหลายประเทศทั้งยุโรปและอเมริกา ซึ่งภายหลังได้รับราชทินนามใหม่คือ "พระยามหาโยธา (นกแก้ว คชเสนี)"
อ้างอิง
- จังหวัดสมุทรปราการ, ทำเนีบยผู้ดำรงตำแหน่งผู้รักษาเมืองและผู้ว่าราชการจังหวัดพระประแดง พ.ศ. 2358 – 2474
- Phrapradang Agricultural Office, ประวัติความเป็นมาเมืองนครเขื่อนขันธ์
- ↑ ลำดับสกุลคชเสนี กับ โบราณคดีมอญ ๒๕๐๘
- สำนักงานนโยบายและปแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม, วัดจวนดำรงค์ราชพลขันธ์
- ประวัติหม่อมสนิท กฤดากรฯ, อนุสรณ์ในงานฌาปนกิจศพ หม่อมสนิท กฤดากรฯ เมรุวัดธาตุทอง 6 มีนาคม 2510
- ชมรมสายสกุลบุนนาค, ลำดับที่ 9 เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์รัตนราชโกษา (แพ) ชั้นที่ ๓:ท
- ชมรมสายสกุลบุนนาค, สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติฯ ( ทัต )
- monstudies.com, ประวัติหม่อมแช่ม
- ชมรมสายสกุลบุนนาค http://www.bunnag.in.th/prarajpannuang017.html
- ทำเนียบเอกอัครราชทูต, อัครราชทูต แห่งราชอาณาจักรไทย ประจำราชอาณาจักรเดนมาร์ก
- Royal Thai Embassy Stockholm, List of Ambassadors
- สถานเอกอัครราชทูตไทย ณ กรุงลอนดอน, List of Thai Ambassadors in UK
- Royal Thai Embassy Washington, D.C., List of Thai Ambassadors to the U.S.