พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์

มหาอำมาตย์เอก มหาเสวกเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ (7 พฤษภาคม พ.ศ. 2398 – 10 สิงหาคม พ.ศ. 2468) อดีตสมุหมนตรี องคมนตรี เสนาบดีกระทรวงมุรธาธร เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 17 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดากลิ่น พระสนมเอก

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศร์วรฤทธิ์
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 พระองค์เจ้าชั้นเอก
เสนาบดีกระทรวงมุรธาธร
ดำรงตำแหน่ง	พ.ศ. 2454
รัชสมัย	พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
สมุหมนตรี
ดำรงตำแหน่ง	16 ธันวาคม พ.ศ. 2453 - 10 สิงหาคม พ.ศ. 2468
อัครราชทูตสยามประจำกรุงลอนดอน
ดำรงตำแหน่ง	พ.ศ. 2426 — 2430
รัชสมัย	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ก่อนหน้า	หม่อมเจ้าปฤษฏางค์ ชุมสาย
ถัดไป	พระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชื่น บุนนาค)
อัครราชทูตสยามประจำอเมริกา
ดำรงตำแหน่ง	พ.ศ. 2427
รัชสมัย	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ก่อนหน้า	หม่อมเจ้าปฤษฏางค์ ชุมสาย
ถัดไป	พระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชื่น บุนนาค)
หม่อม	หม่อมสุภาพ หม่อมแช่ม หม่อมเจิม
พระบุตร	20 พระองค์
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดากลิ่น พระสนมเอก
ประสูติ	7 พฤษภาคม พ.ศ. 2398
สิ้นพระชนม์	10 สิงหาคม พ.ศ. 2468 (70 ปี)
ลายพระอภิไธย

พระประวัติ

 

พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร ขณะทรงพระเยาว์ บันทึกภาพโดย จอห์น ทอมสัน เมื่อ พ.ศ. 2408

 

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ฉายพระรูปพร้อมกับเจ้าจอมมารดากลิ่น พระสนมเอก

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร ประสูติเมื่อวันที่ 7 พฤษภาคม พ.ศ. 2398 โดยประสูติแต่เจ้าจอมมารดากลิ่น พระสนมเอก ธิดาพระยาดำรงราชพลขันธ์ (จุ้ย คชเสนี) บุตรของเจ้าพระยามหาโยธา (ทอเรียะ คชเสนี) ทรงว่าราชการกรมพระนครบาล ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในขณะนั้นเรียกชื่อว่า "คอมมิตตี กรมพระนครบาล" ทรงเป็นผู้ปรับปรุงและจัดระเบียบกิจการตำรวจกรมกองตระเวน ตามแบบอย่างของสิงคโปร์ หลังจากได้โดยเสด็จพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประพาสสิงคโปร์ เมื่อ ร.ศ. 109 (พ.ศ. 2433) ต่อมาได้พัฒนามาเป็นกิจการตำรวจไทย ในปี พ.ศ. 2417 และทรงเป็นเสนาบดีกรมพระนครบาล เมื่อปี พ.ศ. 2429

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้ตั้งองคมนตรีสภา (เดิมคือ ปรีวีเคาน์ซิล) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร (พระอิสริยยศในขณะนั้น) เป็นองคมนตรีในครั้งนั้นด้วย และทรงเป็นองคมนตรีในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ตลอดพระชนมายุ และยังทรงเป็นรัฐมนตรีสภา เมื่อปี พ.ศ. 2437

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาขึ้นเป็น พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนเรศวรฤทธิ์ เมื่อ พ.ศ. 2418 ต่อมา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็น พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงนเรศรวรฤทธิ์ เมื่อ พ.ศ. 2442 ทรงรับราชการเป็นสมุหมนตรี เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ เสนาบดีกระทรวงมุรธาธร และเสนาบดีที่ปรึกษา เป็นต้น

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็น พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ เมื่อ พ.ศ. 2454 มีพระนามเต็มว่า

"พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ มหิศวรราชรวิวงศ์ สิทธิประสงค์กฤดาธิการ สุทธสันดานสีตลหฤทัย มไหศวริยราชนิติธาดา สุปรีชาสรรพกิจโกศล วิมลสุจริตจริยานุวัตร พุทธาทิรัตนสรณารักษ์ อุดมศักดิ์บพิตร"

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ ประทับที่วังถนนพระอาทิตย์ ริมแม่น้ำเจ้าพระยา พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างตำหนักพระราชทานบนที่ดินมรดกของพระองค์ ต่อมาเมื่อทรงเจริญพระชันษาครบ 5 รอบใน พ.ศ. 2460 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระราชทรัพย์สำหรับทรงสร้างตำหนักหลังใหม่ ชื่อ "วังมะลิวัลย์" ส่วนเจ้าจอมมารดากลิ่นยังคงพำนักอยู่ที่ตำหนักเดิม

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ ประทับที่วังมะลิวัลย์จนสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 10 สิงหาคม พ.ศ. 2468 พระชันษาได้ 70 ปี ใกล้เคียงกับที่เจ้าจอมมารดากลิ่นถึงแก่อนิจกรรมเมื่อปี พ.ศ. 2468 และได้ประดิษฐานพระโกศพระศพ และโกศศพไว้เคียงกันที่ท้องพระโรงของวังมะลิวัลย์ มีพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุ วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม

พระโอรสและพระธิดา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ ทรงเป็นต้นราชสกุลกฤดากร มีหม่อม 3 ท่าน ได้แก่

1. หม่อมสุภาพ (สกุลเดิม: สังขทัย)
2. หม่อมแช่ม
3. หม่อมเจิม

โดยมีพระโอรสธิดารวมทั้งหมด 20 พระองค์/องค์ เป็นชาย 14 พระองค์/องค์ และหญิง 5 องค์

พระรูป	พระนาม	หม่อมมารดา	ประสูติ	สิ้นพระชนม์/สิ้นชีพิตักษัย	คู่สมรส
	1. หม่อมเจ้าชาย (ไม่ปรากฏพระนาม)		31 พฤษภาคม 2417	1 กันยายน 2417
	2. หม่อมเจ้าอรุณศักดิ์		พ.ศ. 2417	ไม่ทราบปี
	3. หม่อมเจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร (พ.ศ. 2455: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร)	ที่ 1 ในหม่อมสุภาพ	2 กรกฎาคม 2418	5 ตุลาคม 2471	หม่อมปรุง หม่อมเชื่อม (อภัยวงศ์)
	4. หม่อมเจ้าบวรเดช (พ.ศ. 2472: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช)	ที่ 2 ในหม่อมสุภาพ	26 มีนาคม 2420	16 พฤศจิกายน 2496	หม่อมทิพวัน (เจ้าทิพวัน ณ เชียงใหม่) หม่อมศรีนวล (เจ้าศรีนวล ณ เชียงใหม่) หม่อมเจ้าหญิงผจงรจิตร์ กฤดากร
	5. หม่อมเจ้าเสรฐศิริ	ที่ 3 ในหม่อมสุภาพ	26 มีนาคม 2423	2 พฤศจิกายน 2500	หม่อมสนิท (สังขทัย) หม่อมผอบ หม่อมเจ้าหญิงสุรีย์ประภา (รพีพัฒน์) หม่อมพ้อง (คชเสนี)
	6. หม่อมเจ้าหญิง (ไม่ปรากฏพระนาม)		ไม่ทราบปี	ไม่ทราบปี
	7. หม่อมเจ้าสิทธิพร (ท่านชายจ้อน)	ที่ 4 ในหม่อมสุภาพ	10 กันยายน 2426	22 มิถุนายน 2514	หม่อมทิพ หม่อมละมุน (วูวงศ์) หม่อมศรีพรหมา (เจ้าศรีพรหมา ณ น่าน)
	8. หม่อมเจ้าอมรทัต (ท่านชายป่อง)	ที่ 5 ในหม่อมสุภาพ	29 เมษายน 2429	30 กรกฎาคม 2495	หม่อมพร้อยสุพิณ (บุนนาค) หม่อมอู๊ด
	9. หม่อมเจ้าเขจรจรัสฤทธิ์	ที่ 6 ในหม่อมสุภาพ	29 กุมภาพันธ์ 2430	12 กรกฎาคม 2468
	10. หม่อมเจ้าหญิงวรรณวิไลย (ท่านหญิงใหญ่)	ที่ 1 ในหม่อมแช่ม	1 สิงหาคม 2431	20 ธันวาคม 2476	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม
	11. หม่อมเจ้าอิทธิเทพสรรค์ (ท่านชายโป๊ะ)	ที่ 7 ในหม่อมสุภาพ	16 มกราคม 2432	19 กุมภาพันธ์ 2477	หม่อมเจ้าหญิงสุรีย์ประภา (รพีพัฒน์)
	12. หม่อมเจ้า (ปุ๋ย)		ตุลาคม 2436	20 ธันวาคม 2439
	13. หม่อมเจ้าสมัยเฉลิม	ที่ 2 ในหม่อมแช่ม	20 กันยายน 2438	20 มิถุนายน 2510	หม่อมเจ้าหญิงรัสสาทิศ (สวัสดิวัตน์)
	14. หม่อมเจ้าเสริมสวาสดิ์	ที่ 1 ในหม่อมเจิม	11 พฤษภาคม 2441	10 ธันวาคม 2483	หม่อมหลวงหญิงแส (สนิทวงศ์)
	15. หม่อมเจ้าเพิ่มผล		สิงหาคม 2441	29 ธันวาคม 2441
	16. หม่อมเจ้าหญิงลีลาศหงษ์ (ท่านหญิงเล็ก)	ที่ 3 ในหม่อมแช่ม	15 เมษายน 2442	2 กุมภาพันธ์ 2463	หม่อมเจ้าปรีดิเทพย์พงษ์ เทวกุล
	17. หม่อมเจ้าหญิง (เล็ก)		ไม่ทราบปี	ไม่ทราบปี
	18. หม่อมเจ้าหญิงผจงรจิตร์	ที่ 2 ในหม่อมเจิม	30 เมษายน 2446	22 พฤศจิกายน 2524	พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช
	19. หม่อมเจ้าชิดชนก	ที่ 4 ในหม่อมแช่ม	23 ตุลาคม 2447	10 มีนาคม 2541	หม่อมเจ้าหญิงฤดีวรวรรณ (วรวรรณ) หม่อมหลวงหญิงต่อ (ชุมสาย)
	20. หม่อมเจ้าดิลกฤทธิ์	ที่ 3 ในหม่อมเจิม	18 กันยายน 2451	18 มิถุนายน 2500	หม่อมราชวงศ์หญิงจันทรรัตน์ (เทวกุล)

 

ตราประจำราชสกุลกฤดากร

 

พระโอรส ๔ พระองค์ คือ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช, หม่อมเจ้าเสรษศิริ กฤดากร และหม่อมเจ้าสิทธิพร กฤดากร

พระนัดดา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ มีพระนัดดารวม 37 องค์/คน ดังนี้

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร มีพระโอรสธิดา 5 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์บุญระบือ กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์บรรลือศักดิ์ กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์สมัครสมาน กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์เจริญศักดิ์ กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงถนอมศักดิ์ กฤดากร สมรสและหย่ากับเฟื้อ หริพิทักษ์

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช มีพระโอรสธิดา 5 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิง (ไม่มีนาม) กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์จิรเดช กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงภรณี รอสส์ สมรสกับโจเซฟ รอสส์
  • หม่อมราชวงศ์หญิงอัจฉริยา คงสิริ สมรสกับอัศวิน คงสิริ
  • หม่อมราชวงศ์หญิงวิภาสิริ วุฒินันท์ สมรสกับวงศ์วุฒิ วุฒินันท์

• หม่อมเจ้าเสรฐศิริ กฤดากร มีโอรสธิดา 8 คน ได้แก่
  • หม่อมกฤดากรราชเสนา (หม่อมราชวงศ์เทียมพันธ์ กฤดากร)
  • หม่อมราชวงศ์ทันพงศ์ กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์ทรงพัฒน์ กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์ทัดเผ่า กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์เถาพงศ์ กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงวงศ์สิริ ลาภเกษร สมรสกับไพฑูรย์ ลาภเกษร
  • หม่อมราชวงศ์อ๊อด กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงประภาสิริ กฤดากร สมรสและหย่ากับฉลอง ชุมพล

• หม่อมเจ้าสิทธิพร กฤดากร มีโอรสธิดา 3 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์อำนวยพร กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์อนุพร กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงเพ็ญศรี ประดิษฐพงศ์ สมรสกับสมยศ ประดิษฐพงศ์

• หม่อมเจ้าอมรทัต กฤดากร มีโอรสธิดา 4 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิงไพเราะ อาภากร หม่อมห้ามในหม่อมเจ้ารังษิยากร อาภากร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงเพลินจิตร์ บุรณศิริ สมรสกับประหยัด บุรณศิริ
  • หม่อมราชวงศ์พงศ์อมร กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงสุทัศนีย์ กฤดากร

• หม่อมเจ้าหญิงวรรณวิไลย เพ็ญพัฒน์ มีธิดา 1 องค์ ได้แก่
  • พรรณเพ็ญแข กฤดากร ลาออกจากฐานันดรศักดิ์เพื่อสมรสกับหม่อมราชวงศ์บรรลือศักดิ์ กฤดากร

• หม่อมเจ้าอิทธิเทพสรรค์ กฤดากร มีโอรส 1 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์ฤทธิ์สุรีย์ กฤดากร

• หม่อมเจ้าสมัยเฉลิม กฤดากร มีโอรส 1 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์สาทิส กฤดากร

• หม่อมเจ้าเสริมสวาสดิ์ กฤดากร มีโอรสธิดา 5 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์พูนสวาท กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์ยงสวาสดิ์ กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์ทวีสวาท กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์สุทธิสวาท กฤดากร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงสายสวาท กฤดากร

• หม่อมเจ้าหญิงผจงรจิตร์ กฤดากร มีธิดา 3 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิงภรณี รอสส์ สมรสกับโจเซฟ รอสส์
  • หม่อมราชวงศ์หญิงอัจฉริยา คงสิริ สมรสกับอัศวิน คงสิริ
  • หม่อมราชวงศ์หญิงวิภาสิริ วุฒินันท์ สมรสกับวงศ์วุฒิ วุฒินันท์

• หม่อมเจ้าชิดชนก กฤดากร มีโอรสธิดา 3 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์สมชนก กฤดากร
  • ท่านผู้หญิงบุตรี วีระไวทยะ สมรสกับมีชัย วีระไวทยะ
  • หม่อมราชวงศ์กฤษต กฤดากร

• หม่อมเจ้าดิลกฤทธิ์ กฤดากร มีธิดา 1 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิงอมรรัตน์ กฤดากร

พระเกียรติยศ

พระอิสริยยศ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร (7 พฤษภาคม พ.ศ. 2398 - 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411)
• พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร (1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 - พ.ศ. 2418)
• พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นนเรศรวรฤทธิ์ (พ.ศ. 2418 - 10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2442)
• พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงนเรศรวรฤทธิ์ (10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2442 - 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453)
• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนเรศรวรฤทธิ์ (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 - 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454)
• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 - ปัจจุบัน)

พระยศ

นายพันโท นายกองตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศร์วรฤทธิ์
รับใช้	กรมทหารมหาดเล็ก กองเสือป่า
ชั้นยศ	นายพันโท   นายกองตรี

พระยศพลเรือน

• มหาอำมาตย์เอก
• มหาเสวกเอก

พระยศทหาร

• นายพันโท

พระยศเสือป่า

• นายหมู่ใหญ่
• นายกองตรี

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศวรฤทธิ์
ธงประจำพระอิสริยยศ
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

• พ.ศ. 2425 –   เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2436 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2452 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ (ป.จ.ว.)
• พ.ศ. 2454 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ว.)‎
• พ.ศ. 2417 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2456 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
• พ.ศ. 2436 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
• พ.ศ. 2429 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. 2433 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์ช้างเผือก (ท.ช.)
• พ.ศ. 2447 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 2 (ม.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2451 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 1 (จ.ป.ร.1)
• พ.ศ. 2453 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1 (ว.ป.ร.1)
• พ.ศ. 2441 –   เหรียญราชินี (ส.ผ.)
• พ.ศ. 2454 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์วชิรมาลา (ว.ม.ล.)
• พ.ศ. 2436 -   เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการแผ่นดิน (ร.ด.ม.(ผ))
• พ.ศ. 2447 –   เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการในพระองค์ (ร.ด.ม.(พ))
• พ.ศ. 2446 –   เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

• พ.ศ. 2435 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฏอิตาลี ชั้นที่ 1 ประเทศอิตาลี
• พ.ศ. 2438 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อาทิตย์อุทัย ชั้นที่ 1 ประเทศญี่ปุ่น

อ้างอิง

1. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2454/A/507.PDF
2. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/2244.PDF
3. "List of Thai Ambassadors in UK". สถานเอกอัครราชทูตไทย ณ กรุงลอนดอน. สืบค้นเมื่อ 19 กรกฎาคม 2563. Check date values in: |accessdate= (help)
4. "List of Thai Ambassadors to the U.S." สถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงวอชิงตัน. สืบค้นเมื่อ 19 กรกฎาคม 2563. Check date values in: |accessdate= (help)
5. ราชกิจจานุเบกษา,ประกาศพระราชทานยศแก่ข้าราชการในกระทรวงวัง เล่ม 29 หน้า 1405 วันที่ 22 กันยายน 2455
6. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2429/027/218.PDF
7. ราชกิจจานุเบกษา,การประชุมองคมนตรี
8. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/2273_1.PDF
9. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2437/044/367.PDF
10. ประวัติศาสตร์การสถาปนาพระยศเจ้านายสมัย ร.5-ร.9 พ.ศ. 2413
11. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2466/D/1543.PDF
12. เฉลิมพระยศเจ้านาย เล่ม 2 ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม. (กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์กรุงเทพฯ, 2538), หน้า 43.
13. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2468/D/1479_2.PDF
14. http://valuablebook2.tkpark.or.th/2015/5/document6.html
15. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2442/034/479.PDF
16. ราชกิจจานุเบกษา,ประกาศ เลื่อนแลตั้งกรมแลตั้งเจ้าพระยา เล่ม 28 หน้า 1728 11 พฤศจิกายน 2454
17. พระราชทานยศ
18. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2457/D/2244.PDF
19. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2436/034/367.PDF
20. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2452/D/1847.PDF
21. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2456/D/1961.PDF
22. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2436/038/414_1.PDF
23. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2429/046/385_1.PDF
24. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2433/044/399.PDF
25. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชการที่ ๔, เล่ม 21, ตอน 32, 6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2447, หน้า 564
26. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2451/035/1012.PDF
27. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/2409.PDF
28. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2441/026/283.PDF
29. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2454/D/664_1.PDF
30. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2436/039/434.PDF
31. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเข็มเหรียญดุษฎีมาลา, เล่ม 21, ตอน 27, 2 ตุลาคม พ.ศ. 2447, หน้า 465
32. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2446/027/444_1.PDF
33. "พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 9 (ตอน 5): หน้า 12. 1 พฤษภาคม 2435. สืบค้นเมื่อ 23 มิถุนายน 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
34. "พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 11 (ตอน 35): หน้า 272. 25 พฤศจิกายน 2438. สืบค้นเมื่อ 23 มิถุนายน 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)

• Jeffy Finestone. 2542. สมุดพระรูป พระราชโอรส พระราชธิดา พระราชนัดาใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปรียนันทนา รังสิต,ม.ร.ว. โลมาโฮลดิ้ง
• http://www.sakulthai.com/DSakulcolumndetailsql.asp?stcolumnid=1178&stissueid=2467&stcolcatid=2&stauthorid=13