พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี หรือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบีเอตริศภัทรายุวดี (5 ธันวาคม พ.ศ. 2419 – 30 กันยายน พ.ศ. 2456) เป็นพระราชธิดาพระองค์ที่ 19 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาแสง โดยพระนาม "บีเอตริศภัทรายุวดี" ทรงตั้งตามเจ้าหญิงเบียทริซ พระราชธิดาในสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรียแห่งสหราชอาณาจักร

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี
พระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น 5 พระองค์เจ้าชั้นเอก
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาแสง ในรัชกาลที่ 5
ประสูติ	5 ธันวาคม พ.ศ. 2419 พระบรมมหาราชวัง อาณาจักรสยาม
สิ้นพระชนม์	30 กันยายน พ.ศ. 2456 (36 ปี) พระบรมมหาราชวัง อาณาจักรสยาม
ศาสนา	พุทธ

พระประวัติ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดีเป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาแสง (สกุลเดิม กัลยาณมิตร) ธิดาพระยาไชยวิชิต (ช่วง กัลยาณมิตร) มีพระเชษฐาและพระขนิษฐาร่วมพระชนนี ได้แก่ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านภางค์นิพัทธพงศ์ และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ตามลำดับ พระนาม "บีเอตริศภัทรายุวดี" ทรงตั้งตามเจ้าหญิงเบียทริซ พระราชธิดาในสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรียแห่งสหราชอาณาจักร เพื่อเฉลิมพระเกียรติยศเจ้าของพระนาม

พระองค์มีที่ประทับอยู่ภายในพระราชวังดุสิตซึ่งถูกแบ่งอย่างเป็นสัดส่วนแก่พระมเหสี บาทบริจาริกา และพระเจ้าลูกเธอ ที่ตั้งพลับพลาที่ประทับของพระองค์เจ้าภัทรายุวดีเรียกว่าสวนหนังสือใหญ่

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดีประชวรวัณโรคภายใน แพทย์ได้ถวายการรักษา พระอาการทรงบ้างทรุดบ้าง กระทั่งสิ้นพระชนม์เมื่อเวลา 11.21 น. ของวันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2456 ณ พระตำหนักในพระบรมมหาราชวัง สิริพระชันษา 36 ปี พระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุวัดราชาธิวาสเมื่อวันที่ 28 พฤษภาคม พ.ศ. 2457

พระกรณียกิจและความสนพระทัย

พระองค์มีศรัทธาในบวรพุทธศาสนา ซึ่งสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรสทรงเขียนชมเชยพระองค์เจ้าภัทรายุวดีไว้ว่า "เปนผู้พอพระหฤทัยทรงสดับธรรมเทศนามาก ทรงแล้วจดบันทึกใจความแห่งพระธรรมเทศนานั้นไว้ เพื่อสู่ผู้อื่นอ่าน" และปรากฏพระกรณียกิจเกี่ยวกับพระศาสนาในราชกิจจานุเบกษา ได้แก่ วันที่ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2447 พระเจ้าอัยยิกาเธอ กรมหลวงวรเสรฐสุดา พร้อมด้วยพระองค์เจ้าภัทรายุวดีและพระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุได้ประทานเงิน 240 บาทสำหรับการปฏิสังขรณ์วัดสุวรรณดารารามในมณฑลกรุงเก่า ต่อมาช่วงต้นเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2450 พระองค์ได้ประทานเงินจำนวน 2,136 บาทสำหรับปฏิสังขรณ์วัดสมุหประดิษฐ์ อำเภอสาวไห้ เมืองสระบุรี ซึ่งเป็นวัดที่เจ้าพระยานิกรบดินทร์ (โต) ปู่ของเจ้าจอมมารดาแสงเป็นผู้สร้าง แต่ต่อมาพระองค์มีพระประสงค์จะจัดตั้งโรงเรียนไทยขึ้นในวัดดังกล่าว พระยาพิไชยรณรงค์สงคราม ผู้ว่าราชการเมืองสระบุรีจึงจัดศาลาโรงธรรมในวัดดังกล่าวขึ้นเป็นโรงเรียน พระองค์เจ้าภัทรายุวดีประทานนามโรงเรียนนี้ว่า "โรงเรียนประถมสมุหประดิษฐ์" เปิดสอนวันแรกเมื่อวันที่ 8 พฤษภาคมปีเดียวกัน โดยพระองค์เจ้าภัทรายุวดีจะประทานเงินอุดหนุนโรงเรียนไว้ทุกหกเดือน หกเดือนละ 20 บาท

พระองค์ทรงพระนิพนธ์หนังสือธรรมะได้แก่ หนังสือพระนิพนธ์และธรรมเทศนา และหนังสือปรารภการฟังธรรม ซึ่งทรงนิพนธ์จากการสดับพระธรรมเทศนา โดยทรงบรรยายประโยชน์ของการฟังธรรมไว้ว่า "การฟังธรรมจะเกิดประโยชน์ได้ ก็จะต้องอาศัยความตรึกตรองพิจารณาในธรรมนั้น ๆ ให้เข้าใจ จนเกิดความเชื่อความจริงใจ ว่า พระธรรมวินัยนี้สามารถจะล่วงทุกข์ได้จริง จึงจะเปนเหตุให้กระตือรือร้นในการปฏิบัติตามธรรมที่ได้ฟังมาแล้วนั้น ๆ" หนังสือธรรมะของพระองค์ถูกตีพิมพ์ในช่วงที่ยังทรงพระชนม์อย่างน้อยสองครั้งโดยไม่เปิดเผยพระนาม แต่หลังการสิ้นพระชนม์จึงมีการระบุพระนามของพระองค์เจ้าภัทรายุวดีในฐานะผู้แต่งในหนังสืออนุสรณ์งานพระศพของพระองค์เอง

ด้านการแพทย์ วันที่ 11 ธันวาคม พ.ศ. 2452 พระองค์ได้ประทานเงินบำรุงโรงพยาบาลสามเสน 20 บาท และอีกครั้งเมื่อวันที่ 29 ธันวาคมปีถัดมา เพราะบำเพ็ญกุศลเนื่องในวันประสูติ วันที่ 29 มิถุนายน พ.ศ. 2454 พระองค์เจ้าภัทรายุวดีและพระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุประทานเงินแจกแก่คนไข้ในโรงพยาบาลคนเสียจริต 20.10 บาท และประทานเงินบำรุงโรงพยาบาลอีก 40 บาท

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี
ธงประจำพระอิสริยยศ
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

• 5 ธันวาคม พ.ศ. 2419 – 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 : พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี
• 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 30 กันยายน พ.ศ. 2456 : พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี
• 10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478 : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2442 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. 2451 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 2 (จ.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2455 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 2 (ว.ป.ร.2)

สถานที่เนื่องจากพระนาม

• โรงเรียนชุมชนวัดวิหารแดง (วรมิตรภัทรายุวราษฎร์ประดิษฐ์) จังหวัดสระบุรี – ตั้งตามพระนามของพระองค์ เนื่องจากโรงเรียนได้รับอาคารเก่าจากโรงเรียนวัดสมุหประดิษฐ์ที่พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดีสร้างถวายไว้เป็นอาคารเรียนหลังแรกของจังหวัดสระบุรี

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี

16. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       17. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               4. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             18. เงิน แซ่ตัน               9. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               2. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว               10. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์                       21. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3               5. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                             22. บุศย์               11. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา                       23. แจ่ม               1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี                                         24. หลวงพิไชยวารี (มั่ง แซ่อึ้ง)               12. เจ้าพระยานิกรบดินทร์ (โต แซ่อึ้ง)                       6. พระยาไชยวิชิต (ช่วง กัลยาณมิตร)                             3. เจ้าจอมมารดาแสง ในรัชกาลที่ 5

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. ราชสกุลวงศ์, หน้า 85
2. ราชสกุลวงศ์, หน้า 80
3. ราชสกุลวงศ์, หน้า 83
4. ราชสกุลวงศ์, หน้า 87
5. ศรัณย์ ทองปาน (12 กันยายน 2561). "ชื่อจริงและชื่อเล่น (๑๐)". สารคดี. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
6. ปราณชญะ (24 สิงหาคม 2556). "'พระที่นั่งวิมานเมฆ' รมณียสถานแห่งราชจักรีวงศ์ (1)". อิศรา. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
7. "ข่าวสิ้นพระชนม์ พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 30 (ง): 1450. 5 ตุลาคม 2456. Check date values in: |date= (help)
8. Dr. Martin Seeger (เขียน), นริศ จรัสจรรยาวงศ์ (แปล). ""สัมมาจาริณี" ของวัดเทพศิรินทราวาสสมัยสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวโร) : ความสำคัญของมุขปาฐะและความทรงจำในการศึกษาธรรมะ". Academia. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. Check date values in: |accessdate= (help)
9. "แจ้งกระทรวงธรรมการ แผนกกรมสังฆการี เรื่อง กรมหลวงวรเสรฐฯ กับพระองค์เจ้าภัทรายุวดี พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ประทานเงินปฏิสังขรณ์ วัดสุวรรณดาราราม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 21 (17): 258. 24 กรกฎาคม 2447. Check date values in: |date= (help)
10. "คำอธิบาย โคลงนิราศวัดรวกและโคลงนิราศวัดสมุหประดิษฐ์". วชิรญาณ. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2562. Check date values in: |accessdate= (help)
11. "แจ้งกระทรวงธรรมการ แผนกศึกษามณฑล เรื่อง พระองค์เจ้าภัทรายุวดีประทานได้จัดการปฏิสังขรณ์วัดสมุหประดิษฐ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 24 (13): 305. 30 มิถุนายน 2450. Check date values in: |date= (help)
12. "แจ้งความกรมศุขาภิบาล เรื่อง พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี และพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ประทานเงินและผ้าห่มนอนแก่คนไข้ในโรงพยาบาลสามเสน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 26 (0ง): 2038. 19 ธันวาคม พ.ศ. 2452. Check date values in: |date= (help)
13. "แจ้งความกระทรวงนครบาล แผนกกรมศุขาภิบาล เรื่อง พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี ประทานเงินบำรุงโรงพยาบาลสามเสน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 27 (0ง): 2294. 1 มกราคม พ.ศ. 2453. Check date values in: |date= (help)
14. "แจ้งความกรมศุขาภิบาล เรื่อง พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี กับพระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ ทรงพระศรัทธาประทานเงินแจกคนไข้โรงพยาบาลคนเสียจริต" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28 (0ง): 701. 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2454. Check date values in: |date= (help)
15. คุณหญิงกุลทรัพย์ เกษแม่นกิจ และสายไหม จบกลศึก (บรรณาธิการ) (2555). ราชาศัพท์ (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี. p. 22-23. Check date values in: |year= (help)
16. "พระบรมราชโองการ ประกาศคำนำพระนามพระบรมวงศานุวงษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 27 (ก): 1. 30 ตุลาคม 2453. Check date values in: |date= (help)
17. "พระบรมราชโองการ ประกาศคำนำพระนามพระบรมวงศานุวงษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28 (ก): 154. 30 กรกฎาคม 2454. Check date values in: |date= (help)
18. "ประกาศ คำนำพระนามพระบรมวงศานุวงศ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 52 (0ง): 1179–1180. 14 กรกฎาคม 2478. Check date values in: |date= (help)
19. "การพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์สำหรับตระกูลจุลจอมเกล้า และถวายบังคมพระบรมรูป เนื่องในวันคล้ายกับวันพระบรมราชาภิเษกครั้งหลัง ตามสุริยตคติ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 16 (34): 498. 19 พฤศจิกายน 118.
20. "พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบันฝ่ายใน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 25 (39): 1153. 27 ธันวาคม 127.
21. "พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบัน ฝ่ายใน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 29 (0ง): 2444. 22 มกราคม 131.
22. "ประวัติโรงเรียนชุมชนวัดวิหารแดง (วรมิตรภัทรายุวราษฎร์ฯ)". โรงเรียนชุมชนวัดวิหารแดง (วรมิตรภัทรายุวราษฎร์ฯ). 9 มิถุนายน 2559. สืบค้นเมื่อ 6 กุมภาพันธ์ 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)

บรรณานุกรม

• กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). ราชสกุลวงศ์ (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. Check date values in: |year= (help)