อำเภอบ้านผือ
บ้านผือ เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดอุดรธานี มีพื้นที่มากเป็นอันดับ 2 ของจังหวัดเป็นที่ตั้งของอุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาทในอดีตมีอาณาเขตครอบคลุม อำเภอบ้านผือ อำเภอน้ำโสม อำเภอนายูง อำเภอกุดจับ (ยกเว้นตำบลเชียงเพ็ง) (จังหวัดอุดรธานี) และอำเภอท่าบ่อ (เฉพาะตำบลโคกคอน,ตำบลบ้านว่านและตำบลนาข่า) (จังหวัดหนองคาย) มีโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษาพัฒนาการ อุดรธานี (เดิมชื่อโรงเรียนบ้านผือพิทยาสรรค์)เป็นโรงเรียนประจำอำเภอบ้านผือ
อำเภอบ้านผือ | |
---|---|
คำขวัญ: แหล่งอารยธรรมภูพระบาท พระมหาธาตุเจดีย์ บารมีหลวงพ่อนาค หลายหลากพระเถระดีศรีบ้านผือ เลื่องลือวัฒนธรรมไทยพวน | |
พิกัดภูมิศาสตร์: 17°41′15″N 102°28′22″E / 17.68750°N 102.47278°E | |
อักษรไทย | อำเภอบ้านผือ |
อักษรโรมัน | Amphoe Ban Phue |
จังหวัด | อุดรธานี |
พื้นที่ | |
• ทั้งหมด | 991.2 ตร.กม. (382.7 ตร.ไมล์) |
ประชากร (2563) | |
• ทั้งหมด | 109,808 คน |
• ความหนาแน่น | 110.78 คน/ตร.กม. (286.9 คน/ตร.ไมล์) |
รหัสไปรษณีย์ | 41160 |
รหัสภูมิศาสตร์ | 4117 |
ที่ตั้งที่ว่าการ | ที่ว่าการอำเภอบ้านผือ ถนนชนบทบำรุง ตำบลบ้านผือ อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี 41160 |
ประวัติ
รัชกาลที่ 5 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยกบ้านท่าบ่อเกลือเป็น เมืองท่าบ่อ เมื่อปี พ.ศ. 2438 มีพระกุประดิษฐ์บดีเป็นเจ้าเมืองตลอดชีวิต เขตเดิมมี "นายเส้น" (เป็นตำแหน่งคล้ายกับนายอำเภอและกำนัน) รวม 6 เส้น มีบรรดาศักดิ์เป็นขุน เช่น ขุนท่าบ่อบำรุง นายเส้นท่าบ่อ และขุนวารีรักษา นายเส้นน้ำโมง เป็นต้น จนกระทั่งเจ้าเมืองท่าบ่อถึงแก่อสัญกรรม จึงยุบเมืองท่าบ่อลงเป็น อำเภอท่าบ่อ และยุบนายเส้นท่าบ่อ น้ำโมง โพนสา ลงเป็นตำบลและแยกเป็น 10 ตำบลดังปัจจุบัน ส่วนอีก 3 เส้นก็ได้รับการยกฐานะและแยกออกไป คือ เส้นพานพร้าวเป็นอำเภอศรีเชียงใหม่ เส้นแก้งไก่เป็นอำเภอสังคม เส้นบ้านผือเป็นอำเภอบ้านผือและถูกโอนไปขึ้นกับเมืองอุดรธานี
อำเภอบ้านผือ สำเนียงภาษาท้องถิ่นชาวบ้านเรียกกันว่า บ้านปรือ ด้วยมีเรื่องเล่าสืบต่อมาว่าเดิมทีบริเวณแห่งนี้มีหนองน้ำอยู่แห่งหนึ่งชื่อ หนองปรือ เป็นหนองน้ำขนาดใหญ่ ปัจจุบันก็คงมีอยู่ แต่ขนาดเล็กลงไป ประชาชนในบริเวณนี้และใกล้เคียงได้อาศัยน้ำจากหนองนี้เป็นประจำ เห็นจะเป็นประโยชน์ด้วย หนองน้ำนี้มีประโยชน์ต่อชาวบ้าน การตั้งหมู่บ้านจึงได้ตั้งตามชื่อหนองว่า หนองปรือ นานวันเสียงพูดก็เพี้ยนเป็น บ้านผือ จนปัจจุบัน ตามหลักฐานปรากฏว่า ที่ว่าการอำเภอบ้านผือ สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2447 บริเวณบ้านถ่อน หมู่ 3 ตำบลบ้านผือ โดยมีพระบริบาลภูมิเขตต์ เป็นนายอำเภอคนแรก อยู่ได้ 18 ปี ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 2473 ได้ย้ายมาอยู่ที่บ้านศรีสำราญ หมู่ 8 ตำบลบ้านผือ เหตุที่ย้ายเนื่องมาจากบริเวณดังกล่าวขาดแคลนน้ำในการอุปโภคบริโภค โดยก่อสร้างอาคารที่ว่าการอำเภอบ้านผือเป็นครึ่งตึกครึ่งไม้ ซ่อมแซมเมื่อ พ.ศ. 2513 จนกระทั่งวันที่ 12 ตุลาคม 2535 จึงได้เปิดใช้อาคารหลังปัจจุบัน
- วันที่ 12 กุมภาพันธ์ 2464 โอนพื้นที่ตำบลโคกคอน อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี ไปขึ้นกับ อำเภอท่าบ่อ จังหวัดหนองคาย และโอนพื้นที่ตำบลกลางใหญ่ อำเภอท่าบ่อ จังหวัดหนองคาย มาขึ้นกับอำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี
- วันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2468 ยุบตำบลข้าวสาร และแยกเอาหมู่บ้านไปรวมขึ้นกับตำบลจำปาโมง และตำบลบ้านเม็ก
- วันที่ 16 พฤษภาคม 2469 โอนพื้นที่ตำบลกุดจับ อำเภอบ้านผือ ไปขึ้นกับ อำเภอหมากแข้ง
- วันที่ 20 มีนาคม 2481 โอนพื้นที่หมู่ 8,10,11 (ในขณะนั้น) ของตำบลเขือน้ำ ไปขึ้นกับตำบลบ้านเม็ก และโอนพื้นที่หมู่ 2,7 (ในขณะนั้น) ของตำบลจำปาโมง ไปขึ้นกับตำบลบ้านผือ
- วันที่ 10 กุมภาพันธ์ 2496 ตั้งตำบลนายูง แยกออกจากตำบลน้ำโสม
- วันที่ 26 มกราคม 2500 จัดตั้งสุขาภิบาลบ้านผือ ในท้องที่บางส่วนของตำบลบ้านผือ
- วันที่ 16 ธันวาคม 2501 ตั้งตำบลข้าวสาร แยกออกจากตำบลบ้านเม็ก
- วันที่ 4 ตุลาคม 2509 ตั้งตำบลหนองแวง แยกออกจากตำบลน้ำโสม
- วันที่ 12 พฤษภาคม 2512 แยกพื้นที่ตำบลน้ำโสม ตำบลหนองแวง และตำบลนายูง อำเภอบ้านผือ มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอน้ำโสม ขึ้นกับอำเภอบ้านผือ
- วันที่ 5 สิงหาคม 2512 ตั้งตำบลหายโศก แยกออกจากตำบลบ้านผือ ตั้งตำบลคำบง แยกออกจากตำบลเขือน้ำ
- วันที่ 6 ตุลาคม 2513 ตั้งตำบลนางัว แยกออกจากตำบลหนองแวง และตำบลน้ำโสม
- วันที่ 9 พฤศจิกายน 2514 ตั้งตำบลนาแค แยกออกจากตำบลนายูง
- วันที่ 16 มกราคม 2516 จัดตั้งสุขาภิบาลนางัว ในท้องที่บางส่วนของตำบลนางัว
- วันที่ 28 มีนาคม 2517 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอน้ำโสม อำเภอบ้านผือ เป็น อำเภอน้ำโสม
- วันที่ 16 ตุลาคม 2518 จัดตั้งนิคมสร้างตนเอง ในท้องที่อำเภอบ้านผือ กิ่งอำเภอกุดจับ อำเภอเมืองอุดรธานี และอำเภอหนองวัวซอ
- วันที่ 10 ตุลาคม 2529 ตั้งตำบลคำด้วง แยกออกจากตำบลกลางใหญ่
- วันที่ 13 กันยายน 2534 ตั้งตำบลหนองหัวคู แยกออกจากตำบลคำบง
- วันที่ 17 กันยายน 2536 ตั้งตำบลบ้านค้อ แยกออกจากตำบลบ้านผือ
- วันที่ 9 พฤศจิกายน 2538 ตั้งตำบลหนองแวง แยกออกจากตำบลข้าวสาร
- วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลบ้านผือ เป็นเทศบาลตำบลบ้านผือ ด้วยผลของกฎหมาย
ที่ตั้งและอาณาเขต
อำเภอบ้านผือตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้
- ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอนายูง อำเภอสังคม และอำเภอโพธิ์ตาก (จังหวัดหนองคาย)
- ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอท่าบ่อ อำเภอสระใคร (จังหวัดหนองคาย) อำเภอเพ็ญ และอำเภอเมืองอุดรธานี
- ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอกุดจับ
- ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอสุวรรณคูหา (จังหวัดหนองบัวลำภู) และอำเภอน้ำโสม
การแบ่งเขตการปกครอง
การปกครองส่วนภูมิภาค
อำเภอบ้านผือแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 13 ตำบล 164 หมู่บ้าน
1. | บ้านผือ | (Ban Phue) | 14 หมู่บ้าน | 8. | กลางใหญ่ | (Klang Yai) | 13 หมู่บ้าน | ||||||||||
2. | หายโศก | (Hai Sok) | 17 หมู่บ้าน | 9. | เมืองพาน | (Mueang Phan) | 16 หมู่บ้าน | ||||||||||
3. | เขือน้ำ | (Khuea Nam) | 15 หมู่บ้าน | 10. | คำด้วง | (Kham Duang) | 10 หมู่บ้าน | ||||||||||
4. | คำบง | (Kham Bong) | 10 หมู่บ้าน | 11. | หนองหัวคู | (Nong Hua Khu) | 11 หมู่บ้าน | ||||||||||
5. | โนนทอง | (Non Thong) | 11 หมู่บ้าน | 12. | บ้านค้อ | (Ban Kho) | 6 หมู่บ้าน | ||||||||||
6. | ข้าวสาร | (Khao San) | 10 หมู่บ้าน | 13. | หนองแวง | (Nong Waeng) | 10 หมู่บ้าน | ||||||||||
7. | จำปาโมง | (Champa Mong) | 17 หมู่บ้าน |
การปกครองส่วนท้องถิ่น
ท้องที่อำเภอบ้านผือประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 14 แห่ง ได้แก่
- เทศบาลตำบลบ้านผือ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลบ้านผือ
- เทศบาลตำบลคำบง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคำบงทั้งตำบล
- เทศบาลตำบลกลางใหญ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกลางใหญ่ทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านผือ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านผือ (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบ้านผือ)
- องค์การบริหารส่วนตำบลหายโศก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหายโศกทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลเขือน้ำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเขือน้ำทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลโนนทอง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโนนทองทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลข้าวสาร ครอบคลุมพื้นที่ตำบลข้าวสารทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลจำปาโมง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลจำปาโมงทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองพาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเมืองพานทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลคำด้วง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคำด้วงทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลหนองหัวคู ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองหัวคูทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านค้อ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านค้อทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลหนองแวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองแวงทั้งตำบล
อ้างอิง
- "ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง ใช้พระราชบัญญัติประถมศึกษา พ.ศ. ๒๔๖๔ ในท้องที่มณฑลอุดร" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 38 (0 ก): 551–570. February 12, 1921.
- "ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง การใช้พระราชบัญญัติประถมศึกษา พ.ศ. ๒๔๖๔ สำหรับตำบลข้าวสาร อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี ซึ่งยุบและแยกไปรวมขึ้นตำบลจำปาโมงและตำบลบ้านเม็ก ท้องที่อำเภอเดียวกัน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 42 (0 ก): 341. February 21, 1925.
- "ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง การใช้พระราชบัญญัติประถมศึกษา พ.ศ. ๒๔๖๔ สำหรับตำบลกุดจับ อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี ซึ่งโอนไปรวมขึ้นอำเภอหมากแข้งจังหวัดเดียวกัน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 43 (0 ก): 190. May 16, 1926.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนแปลงเขตตำบล ในจังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 55 (0 ง): 4228–4229. March 20, 1938.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและเปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 70 (13 ง): 563–564. February 10, 1953.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง จัดตั้งสุขาภิบาลบ้านผือ อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 74 (10 ง): (ฉบับพิเศษ) 57-58. January 26, 1957.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและเปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอเมืองนครปฐม จังหวัดนครปฐม อำเภอคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย อำเภอศรีประจันต์ จังหวัดสุพรรณบุรี อำเภอท่าตูม และอำเภอศีขรภูมิ จังหวัดสุรินทร์ กับอำเภอกุมภวาปี และอำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 107 (75 ง): 3052–3061. December 16, 1958.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและเปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 83 (88 ง): 3050–3052. October 9, 1966.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง แบ่งท้องที่ตั้งเป็นกิ่งอำเภอ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 86 (44 ง): 1728. May 20, 1969.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง แก้ไขประกาศแบ่งท้องที่ตั้งเป็นกิ่งอำเภอ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 86 (67 ง): 2277. July 22, 1969.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและเปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอกุมภวาปี อำเภอบ้านผือ และอำเภอนากลาง จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 86 (73 ง): 2401–2409. August 5, 1969.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและเปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอเมืองอุดรธานี อำเภอหนองหาน อำเภอกมุภวาปี อำเภอศรีบุญเรือง และกิ่งอำเภอน้ำโสม จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 87 (92 ง): 2905–2919. October 6, 1970.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและเปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอกุมภาวาปี อำเภอหนองหาน อำเภอเพ็ญ อำเภอโนนสัง อำเภอบ้านดุง กิ่งอำเภอศรีธาตุ และกิ่งอำเภอน้ำโสม จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 88 (120 ง): 3137–3157. November 9, 1971.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง จัดตั้งสุขาภิบาลนางัว กิ่งอำเภอน้ำโสม อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 90 (5 ง): 85–86. January 16, 1973.
- "พระราชกฤษฎีกาตั้งอำเภอเขาวง อำเภอเชียงม่วน อำเภอดอนตาล อำเภอชาติตระการ อำเภอภูเรือ อำเภอเคียนซา อำเภอน้ำโสม อำเภอหนองวัวซอ และอำเภอน้ำยืน พ.ศ. ๒๕๑๗" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 91 (54 ง): (ฉบับพิเศษ) 30-33. March 28, 1974.
- "พระราชกฤษฎีกาจัดตั้งนิคมสร้างตนเอง ในท้องที่อำเภอบ้านผือ กิ่งอำเภอกุดจับ อำเภอเมืองอุดรธานี และอำเภอหนองวัวซอ จังหวัดอุดรธานี พ.ศ. ๒๕๑๘" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 92 (215 ก): (ฉบับพิเศษ) 35-37. October 16, 1975.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและเปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอศรีธาตุ อำเภอหนองวัวซอ อำเภอสุวรรณคูหา อำเภอวังสามหมอ อำเภอน้ำโสม อำเภอหนองหาน อำเภอบ้านผือ และอำเภอหนองบัวลำภู จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 103 (175 ง): (ฉบับพิเศษ) 32-55. October 10, 1986.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและกำหนดเขตตำบลในท้องที่อำเภอเพ็ญ และอำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 108 (161 ง): (ฉบับพิเศษ) 64-75. September 13, 1991.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและกำหนดเขตตำบลในท้องที่อำเภอเมืองอุดรธานีและอำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 110 (139 ง): (ฉบับพิเศษ) 16-21. September 17, 1993.
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและกำหนดเขตตำบลในท้องที่อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 112 (90 ง): 1–6. November 9, 1995.
- "พระราชบัญญัติเปลี่ยนแปลงฐานะของสุขาภิบาลเป็นเทศบาล พ.ศ. ๒๕๔๒" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 116 (9 ก): 1–4. February 24, 1999.