มะลิ

มะลิ
มะลิลา (Jasminum sambac)
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Eudicots
ไม่ได้จัดลำดับ:	Asterids
อันดับ:	Lamiales
วงศ์:	Oleaceae
เผ่า:	Jasmineae
สกุล:	Jasminum L. (1753)
ชนิดต้นแบบ
Jasminum officinale L.
สปีชีส์
มีมากกว่า 200 ชนิด ดูรายชื่อสปีชีส์ของมะลิ แหล่งข้อมูล: ING, CPN, UNIPROT

สำหรับเพลงในซิงเกิลลำดับที่ 3 ของวง CGM48 ดูที่ มะลิ (เพลง)

มะลิ เป็นไม้พุ่มหรือไม้เถาในวงศ์มะลิ มีประมาณ 200 ชนิด มีถิ่นกำเนิดในพื้นที่เขตร้อนและกึ่งเขตร้อนในแถบทวีปยุโรป เอเชีย และแอฟริกา ลักษณะดอกและกลิ่นมีความแตกต่างกันไปตามแต่ละชนิดหรือพันธุ์

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

มะลิมีทั้งชนิดไม้ผลัดใบและไม้ไม่ผลัดใบที่ลำต้นตั้งตรงหรือกางออก หรือเป็นไม้พุ่มและไม้เถา ใบเรียงใบแบบตรงข้ามหรือเรียงใบแบบสลับ สามารถเป็นใบเดี่ยว มีสามใบ หรือเป็นแบบขนนก ดอกมีเส้นผ่านศูนย์กลางราว 2.5 ซm (0.98 in) มีสีขาวหรือเหลือง บางชนิดมีสีแดงเรื่อ ดอกแบบช่อกระจุก หนึ่งกระจุกมีอย่างน้อยสามดอก บางชนิดเป็นดอกเดี่ยวที่ปลายแขนง แต่ละดอกมี 4 - 9 กลีบดอก มี 2 ช่อง และ 1 - 4 ออวุล มีเกสรเพศผู้ที่มีก้านชูอับเรณูสั้นๆ 2 เกสร ใบประดับรูปแถบหรือรูปไข่ วงกลีบเลี้ยงรูประฆัง ดอกมีกลิ่นหอม ผลแบบเบอร์รี เปลี่ยนเป็นสีดำเมื่อสุก

จำนวนโครโมโซมพื้นฐานของสกุลคือ 13 สปีชีส์ส่วนมากเป็น diploid (2n=26) อย่างไรก็ตาม ยังมี polyploidy (จำนวนโครโมโซมมากกว่าปกติ) ปรากฏอยู่ในธรรมชาติ โดยเฉพาะใน Jasminum sambac (2n=39), Jasminum flexile (2n=52), Jasminum primulinum (2n=39), และ Jasminum angustifolium (2n=52)

การกระจายพันธุ์และถิ่นอาศัย

มะลิมีถิ่นกำเนิดในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อนในพื้นที่ทวีปเอเชีย, ทวีปแอฟริกา, และออสตราเลเซีย มีประมาณ 200 ชนิด มีเพียงชนิดเดียวที่มีถิ่นกำเนิดในยุโรป มีศูนย์กลางความหลากหลายในเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

แม้ว่าจะไม่มีถิ่นกำเนิดในยุโรป มะลิหลายชนิดได้ปรับตัวกลายเป็นพืชพื้นถิ่นในแถบเมดิเตอร์เรเนียน เช่น มะลิสเปน (Jasminum grandiflorum) ที่มีถิ่นกำเนิดจากประเทศอิหร่านและทางตะวันตกของเอเชียใต้ และปัจจุบันได้กลายเป็นพืชท้องถิ่นในคาบสมุทรไอบีเรีย

Jasminum fluminense (บางครั้งถูกเข้าใจผิดเป็นมะลิบราซิล) และ Jasminum dichotomum (Gold Coast Jasmine) เป็นชนิดพันธุ์ต่างถิ่นที่รุกรานในรัฐฮาวายและรัฐฟลอริดา Jasminum polyanthum เป็นชนิดพันธุ์ต่างถิ่นที่รุกรานในประเทศออสเตรเลียเช่นกัน

อนุกรมวิธาน

สปีชีส์ภายใต้สกุล Jasminum จัดอยู่ภายใต้เผ่า Jasmineae ของวงศ์ Oleaceae Jasminum แบ่งเป็น 5 หมู่ ประกอบด้วย Alternifolia, Jasminum, Primulina, Trifoliolata, และ Unifoliolata ชื่อสกุลกลายมาจากคำว่า Yasameen ("ของขวัญจากพระเจ้า") ในภาษาเปอร์เซียมาเป็นภาษาอาหรับและภาษาละติน

สปีชีส์

ประกอบด้วย:

• J. abyssinicum Hochst. ex DC.
    – forest jasmine 
• J. adenophyllum Wall.
    – bluegrape jasmine, pinwheel jasmine, princess jasmine 
• J. angulare Vahl
• J. angustifolium (L.) Willd.
• J. auriculatum Vahl
    – Indian hasmine, needle-flower jasmine 
• J. azoricum L.
• J. beesianum Forrest & Diels
    – red jasmine 
• J. dichotomum Vahl
    – Gold Coast jasmine 
• J. didymum G.Forst.
• J. dispermum Wall.
• J. elegans Knobl.
• J. elongatum (P.J.Bergius) Willd.
• J. floridum Bunge
• J. fluminense Vell.
• J. fruticans L.
• J. grandiflorum L.
    – Catalonian jasmine, jasmin odorant, royal jasmine, Spanish jasmine 
• J. humile L.
    – Italian jasmine, Italian yellow jasmine 
• J. anceolarium Roxb.
• J. mesnyi Hance
    – Japanese jasmine, primrose jasmine, yellow jasmine 
• J. multiflorum (Burm.f.) Andrews
    – Indian jasmine, star jasmine, winter jasmine 
• J. multipartitum Hochst.
    – starry wild jasmine 
• J. nervosum Lour.
• J. nobile C.B.Clarke
• J. nudiflorum Lindl.
    – winter jasmine 
• J. odoratissimum L.
    – yellow jasmine 
• J. officinale L.
    – common jasmine, jasmine, jessamine, poet's jasmine, summer jasmine, white jasmine 
• J. parkeri Dunn
    – dwarf jasmine 
• J. polyanthum Franch.
• J. sambac (L.) Aiton
    – Arabian jasmine, Sambac jasmine 
• J. simplicifolium G.Forst.
• J. sinense Hemsl.
• J. subhumile W.W.Sm.
• J. subtriplinerve Blume
• J. tortuosum Willd.
• J. urophyllum Hemsl.

ความเกี่ยวข้องกับวัฒนธรรมและชนชาติ

เนื่องจากมะลิมีหลายพันธุ์ และขึ้นอยู่ในภูมิภาคเอเชีย มะลิจึงมีความสำคัญต่อวัฒนธรรมของชนชาติต่างๆ ในแถบเอเชียใต้ และตะวันออกเฉียงใต้

• คนไทยนิยมนำดอกมะลิมาใช้ลอยน้ำเย็นเพื่อดื่ม ตกแต่ง ร้อยเป็นมาลัยบูชาพระ และทำเครื่องหอม นอกจากนี้มะลิยังเป็นสัญลักษณ์ของวันแม่ด้วยมีสีขาวบริสุทธิ์ ส่งกลิ่นหอมได้ไกลและได้นาน อีกทั้งยังออกดอกได้ตลอดทั้งปี โดยตีความเปรียบกับความรักบริสุทธิ์ของแม่ที่มีต่อลูกไม่เสื่อมคลาย
• มะลิ (melati putih) เป็นดอกไม้ประจำชาติของประเทศอินโดนีเซีย
• มะลิฉัตร หรือ มะลิลา (Arabian jasmine) เป็นดอกไม้ประจำชาติของประเทศฟิลิปปินส์

อ้างอิง

1. http://botany.si.edu/ing/INGsearch.cfm?searchword=Jasminum
2. http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=116771
3. http://beta.uniprot.org/taxonomy/4147
4. A.K. Singh (2006). Flower Crops: Cultivation and Management. New India Publishing. pp. 193–205. ISBN 978-81-89422-35-6.
5. H. Panda (2005). . National Institute Of Industrial Research. p. 220. ISBN 978-81-7833-027-3. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2014-12-07. สืบค้นเมื่อ 2014-09-29.
6. Ernst Schmidt, Mervyn Lötter, & Warren McCleland (2002). Trees and shrubs of Mpumalanga and Kruger National Park. Jacana Media. p. 530. ISBN 978-1-919777-30-6.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
7. Jasminum @ EFloras.org.
8. "Jasminum fluminense". Natural Resources Conservation Service PLANTS Database. USDA.
9. "Jasminum dichotomum". Natural Resources Conservation Service PLANTS Database. USDA.
10. . คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2014-02-04. สืบค้นเมื่อ 2014-09-29.
11. อ้างอิงผิดพลาด: ป้ายระบุ <ref> ไม่ถูกต้อง ไม่มีการกำหนดข้อความสำหรับอ้างอิงชื่อ GRIN
12. "jasmine, -in, jessamine, -in", OED
13. "jasmine." Webster's Third New International Dictionary, Unabridged. Merriam-Webster, 2002.
14. Metcalf, 1999, p. 123.
15. GRIN. "Jasminum information from NPGS/GRIN". Taxonomy for Plants. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland: USDA, ARS, National Genetic Resources Program. สืบค้นเมื่อ October 19, 2012.
16. "วิเคราะห์คอลัมนิสต์ 12 08 58". ฟ้าวันใหม่. 12 August 2015. สืบค้นเมื่อ 13 August 2015.

แหล่งข้อมูลอื่น