อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย
พยัคฆภูมิพิสัย [พะ-ยัก-คะ-พูม-พิ-ไส] เป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดมหาสารคาม สัญลักษณ์ของอำเภอคือ เสือ ซึ่งมาจากชื่ออำเภอที่นิยมเรียกย่อ ๆ ว่า "อำเภอพยัคฆ์" มีพื้นที่ใหญ่เป็นอันดับ 6 และมีประชากรมากเป็นอันดับ 5 ของจังหวัด
อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย | |
---|---|
คำขวัญ: ข้าวหอมมะลิเลื่องชื่อ ฝีมือทอผ้าไหม ศิลปาชีพน้ำพระทัย ทุ่งกุลาร้องไห้งามตา | |
พิกัดภูมิศาสตร์: 15°30′59″N 103°11′37″E / 15.51639°N 103.19361°E | |
อักษรไทย | อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย |
อักษรโรมัน | Amphoe Phayakkhaphum Phisai |
จังหวัด | มหาสารคาม |
พื้นที่ | |
• ทั้งหมด | 409.783 ตร.กม. (158.218 ตร.ไมล์) |
ประชากร (2563) | |
• ทั้งหมด | 87,632 คน |
• ความหนาแน่น | 213.85 คน/ตร.กม. (553.9 คน/ตร.ไมล์) |
รหัสไปรษณีย์ | 44110 |
รหัสภูมิศาสตร์ | 4408 |
ที่ตั้งที่ว่าการ | ที่ว่าการอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย หมู่ที่ 1 ตำบลปะหลาน อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม 44110 |
อาณาเขตและที่ตั้ง
อำเภอพยัคฆภูมิพิสัยตั้งอยู่ทางทิศใต้สุดของจังหวัด มีระยะทางห่างจากตัวอำเภอเมืองมหาสารคาม 85 กิโลเมตร ระยะทางห่างจากกรุงเทพมหานครประมาณ 415 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้
- ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอยางสีสุราช อำเภอนาดูน และอำเภอปทุมรัตต์ (จังหวัดร้อยเอ็ด)
- ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอปทุมรัตต์และอำเภอเกษตรวิสัย (จังหวัดร้อยเอ็ด)
- ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอชุมพลบุรี (จังหวัดสุรินทร์)
- ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอพุทไธสง (จังหวัดบุรีรัมย์) และอำเภอยางสีสุราช
ประวัติ
อำเภอพยัคฆภูมิพิสัยเดิมมีฐานะเป็น เมืองพยัคฆภูมิพิสัย ตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2422 โดยพระศรีสุวรรณวงษา (ท้าวเทศ) เจ้าเมืองคนแรก นำไพร่พลช้าง ม้า เสบียง อาหาร และยุทธปัจจัยไปตั้งที่ทำการเมืองครั้งแรกที่บ้านนาข่า เขตตำบลนาข่า อำเภอวาปีปทุมในปัจจุบัน ครั้นกรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ข้าหลวงต่างพระองค์มณฑลลาวกาว (อุบลราชธานี) ทรงออกตรวจราชการที่เมืองวาปีปทุม ได้รับเรื่องร้องเรียนจากเจ้าเมืองวาปีปทุมว่า พระศรีสุวรรณวงษาได้เข้าไปตั้งที่ทำการเมืองในเขตท้องที่ตน เมื่อสอบสวนแล้วเป็นความจริงจึงรับสั่งให้ย้ายที่ทำการเมืองไปตั้งในเขตท้องที่ของตน ณ บ้านปะหลาน (ตำบลปะหลาน) ซึ่งมีเขตติดต่อกับบ้านเมืองเสือในเวลานั้น ส่วนชื่อเมืองคงจะถือเอาตามชื่อบ้านเมืองเสือ จึงได้ชื่อว่า "พยัคฆภูมิพิสัย" ซึ่งมาจากรากศัพท์ในภาษาบาลีว่า "พฺยคฺฆ" แปลว่า เสือโคร่ง; "ภูมิ" แปลว่า แผ่นดิน, ที่ดิน; และ "วิสย" แปลว่า ถิ่น, เขต, แดน
โดยมีลำดับสถานที่ตั้งเมือง สร้างเมืองแห่งแรกที่บ้านนาข่า ร.ศ. 98 (พ.ศ. 2422)
แห่งที่ 2 ที่บ้านปะหลาน บริเวณต้นค้างคาว ร.ศ. 112 (พ.ศ. 2436)
แห่งที่ 3 ย้ายมาบริเวณต้นโพธิ์ (ศาลหลักเมือง) พ.ศ. 2450 (ร.ศ. 126) สมัยนายอำเภอคนที่ 2 รองอำมาตย์โท หลวงไสยบัณฑิตย์ (ลิ วงศ์กาไสย) (พ.ศ. 2450-2454)
แห่งที่ 4 ย้ายมาบริเวณที่ตั้งที่ว่าการอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย ในปัจจุบัน พ.ศ. 2454 สมัยนายอำเภอคนที่ 3 รองอำมาตย์โท หลวงภูมิพยัคฆเขต (ทิม ทิวะวิภาค) (พ.ศ. 2454-2463)
เนื่องจากราว ร.ศ. 116 (พ.ศ. 2440) เมืองพยัคฆภูมิพิสัย ถูกลดฐานะลงเป็นอำเภอ เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดมหาสารคาม ขึ้นตรงต่อมณฑลร้อยเอ็ด
ดังนั้น เมืองพยัคฆภูมิพิสัย จึงมีเจ้าเมืองเพียงคนเดียวคือ พระศรีสุวรรณวงศา (ร.ศ. 98-116 หรือ พ.ศ. 2422-2440) (ต่อมาคือต้นตระกูล "รัตนวงศะวัต" สืบมาทุกวันนี้) หลังจากนั้นก็เป็นนายอำเภอคนแรก (ร.ศ. 116-126 หรือ พ.ศ. 2440-2450) รับราชการปกครองบ้านเมืองนานถึง 28 ปี (เป็นเจ้าเมือง 18 ปี เป็นนายอำเภอ 10 ปี)
ทำเนียบนายอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย
1. พระศรีสุวรรณวงศา (เดช รัตนะวงศะวัต) ร.ศ. 102 - ร.ศ.126
2. หลวงไสยบัณฑิตย์ (ลิ วงศ์กาไสย) ร.ศ. 126 - ร.ศ.130
3. รองอำมาตย์โท หลวงภูมิพยัคฆเขต (ทิม ทิวะวิภาค) พ.ศ. 2454 - พ.ศ. 2463
4. รองอำมาตย์โท หลวงผดุงประชากร (ทองอยู่ สุขรัตน์) พ.ศ. 2463 - พ.ศ. 2471
5. รองอำมาตย์โท ขุนอนุสรณ์สิทธิกรรม (ทองดี วัชโรทยาน) พ.ศ. 2471 - พ.ศ. 2472
6. รองอำมาตย์โท ขุนแววประศาสน์ (แวว วงษ์ไทย) พ.ศ. 2472 - พ.ศ. 2472
7. รองอำมาตย์โท ขุนกุรีประศาสน์ (กาดำ ผกานนท์) พ.ศ. 2472 - พ.ศ. 2476
8. รองอำมาตย์โท ขุนสรรพกิจโกศล (กิมไล้ ปัทมสุนทร) พ.ศ. 2476 - พ.ศ. 2477
9. รองอำมาตย์โท ขุนฟูประศาสน์ (เกตุ คชวัฒน์) พ.ศ. 2477 - พ.ศ. 2478
10. นายเลื่อน ไขแสง พ.ศ. 2478 – พ.ศ. 2483
11. นายสะอาด นุตจรัส พ.ศ. 2483 – พ.ศ. 2487
12. นายสมดี กวีกรณ์ พ.ศ. 2487 – พ.ศ. 2495
13. นายแสวง ศรีสุภาพ พ.ศ. 2495 – พ.ศ. 2496
14. ร.ต.อ.เสริม ทองสอดแสง พ.ศ. 2496 – พ.ศ. 2497
15. นายดำรง วชิโรดม พ.ศ. 2498 – พ.ศ. 2499
16. นายเวศ สุริโย พ.ศ. 2499 – พ.ศ. 2505
17. นายวัลลภ ชัยพิพัฒน์ พ.ศ. 2505 – พ.ศ. 2507
18. นายประดิษฐ์ วิชัยดิษฐ์ พ.ศ. 2507 – พ.ศ. 2508
19. นายสืบศักดิ์ สุขไทย พ.ศ. 2508 – พ.ศ. 2511
20. นายวิชิต ทัปนวัชร์ พ.ศ. 2511 – พ.ศ. 2513
21. นายสุนทร มานะกุล พ.ศ. 2513 – พ.ศ. 2514
22. นายสม ทัดศรี พ.ศ. 2514 – พ.ศ. 2516
23. นายเทพ ทิมาตฤกะ พ.ศ. 2516 – พ.ศ. 2518
24. นายบุญสอด วิเชียรสรรค์ พ.ศ. 2518 – พ.ศ. 2519
25. นายเกียรติ เสียมสกุล พ.ศ. 2519 – พ.ศ. 2521
26. นายอำพัน วิมุกตานนท์ พ.ศ. 2521 – พ.ศ. 2523
27. นายโกเมศ แดงทองดี พ.ศ. 2523 – พ.ศ. 2525
28. นายมานพ พรเรืองวงศ์ พ.ศ. 2525 – พ.ศ. 2527
29. นายอนันต์ ปลื้มสุด พ.ศ. 2527 – พ.ศ. 2531
30. นายดารา การุณยวนิช พ.ศ. 2531 – พ.ศ. 2532
31. นายกมล อุชุปาละนันท์ พ.ศ. 2532 – พ.ศ. 2533
32. นายวิพัฒน์ พลโยราช พ.ศ. 2533 – พ.ศ. 2537
33. นายสมโภชน์ นิยะโต พ.ศ. 2537 – พ.ศ. 2538
34. นายอุไร หล่าสกุล พ.ศ. 2538 – พ.ศ. 2541
35. นายสุรชัย ลิ้นทอง 2 พ.ย. 2541 – พ.ศ. 2542
36. นายเฉลี่ยว จันทวร 29 พ.ย. 2542 – พ.ศ. 2543
37. นายนรินทร์ เจิดดีสกุล 20 พ.ย. 2543 – พ.ศ. 2544
38. นายเกษม บุญข้าเหลือ 11 ธ.ค. 2544 – พ.ศ. 2549
39. นายนิราศ รัตนะ 8 ม.ค. 2550 – 23 ต.ค. 2550
40. นายวีระพล สุพรรณไชยมาตย์ 24 ต.ค. 2550 – 10 พ.ย. 2551
41. นายยิ่งยศ ธนะจันทร์ 10 พ.ย. 2551 – 9 พ.ย. 2552
42. นายสุรชัย วัฒนาอุดมชัย 25 ม.ค. 2553 – 4 ม.ค. 2555
43. นายอำนาจ พวงสำลี 8 พ.ค. 2555 – 24 มี.ค. 2556
44. ว่าที่ ร.ต.อภินันท์ เผือกผ่อง 25 มี.ค. 2556 – 15 ธ.ค. 2556
45. นายฉัตรชัย อุ่นเจริญ 13 ม.ค. 2557 – 6 พ.ย. 2559
46. นายนราธร ศรประสิทธิ์ 7 พ.ย. 2559 -
การแบ่งเขตการปกครอง
การปกครองส่วนภูมิภาค
อำเภอพยัคฆภูมิพิสัยแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 14 ตำบล 227 หมู่บ้าน ได้แก่
1. | ปะหลาน | (Palan) | 16 หมู่บ้าน | 8. | เมืองเตา | (Mueang Tao) | 26 หมู่บ้าน | ||||||||
2. | ก้ามปู | (Kam Pu) | 17 หมู่บ้าน | 9. | ลานสะแก | (Lan Sakae) | 19 หมู่บ้าน | ||||||||
3. | เวียงสะอาด | (Wiang Sa-at) | 21 หมู่บ้าน | 10. | เวียงชัย | (Wiang Chai) | 14 หมู่บ้าน | ||||||||
4. | เม็กดำ | (Mek Dam) | 22 หมู่บ้าน | 11. | หนองบัว | (Nong Bua) | 13 หมู่บ้าน | ||||||||
5. | นาสีนวล | (Na Si Nuan) | 14 หมู่บ้าน | 12. | ราษฎร์พัฒนา | (Rat Phatthana) | 14 หมู่บ้าน | ||||||||
6. | ราษฎร์เจริญ | (Rat Charoen) | 14 หมู่บ้าน | 13. | เมืองเสือ | (Mueang Suea) | 11 หมู่บ้าน | ||||||||
7. | หนองบัวแก้ว | (Nong Bua Kaeo) | 16 หมู่บ้าน | 14. | ภารแอ่น | (Phan Aen) | 10 หมู่บ้าน |
การปกครองส่วนท้องถิ่น
ท้องที่อำเภอพยัคฆภูมิพิสัยประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 15 แห่ง ได้แก่
- เทศบาลตำบลพยัคฆภูมิพิสัย ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลปะหลานและตำบลลานสะแก
- องค์การบริหารส่วนตำบลปะหลาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปะหลาน (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลพยัคฆภูมิพิสัย)
- องค์การบริหารส่วนตำบลก้ามปู ครอบคลุมพื้นที่ตำบลก้ามปูทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลเวียงสะอาด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเวียงสะอาดทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลเม็กดำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเม็กดำทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลนาสีนวล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาสีนวลทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลราษฎร์เจริญ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลราษฎร์เจริญทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลหนองบัวแก้ว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองบัวแก้วทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองเตา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเมืองเตาทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลลานสะแก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลลานสะแก (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลพยัคฆภูมิพิสัย)
- องค์การบริหารส่วนตำบลเวียงชัย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเวียงชัยทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลหนองบัว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองบัวทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลราษฎร์พัฒนา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลราษฎร์พัฒนาทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองเสือ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเมืองเสือทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลภารแอ่น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลภารแอ่นทั้งตำบล
สถานศึกษา
- โรงเรียนพยัคฆภูมิวิทยาคาร
- วิทยาลัยการอาชีพพยัคฆภูมิพิสัย
- โรงเรียนเมืองเตาวิทยาคม
- โรงเรียนเวียงสะอาดพิทยาคม
- โรงเรียนพระกุมารศึกษา
- โรงเรียนอนุบาลเอี่ยมสุข
- โรงเรียนอนุบาลพยัคฆภูมิพิสัย
- โรงเรียนบ้านโนนม่วงท่าพลับพลา
- โรงเรียนเทศบาลตำบลพยัคฆภูมิพิสัย
สถานพยาบาล
- โรงพยาบาลพยัคฆภูมิพิสัย (โรงพยาบาลชุมชน (ระดับ M2) ขนาด 98 เตียง)
- คลินิกเวชกรรมทั่วไป
ด้านการคมนาคม
- การเดินทางโดยรถประจำทาง มีรถประจำทางไปในจังหวัดต่างๆ ดังนี้
- กรุงเทพมหานคร มีหลายบริษัทที่เปิดให้บริการเดินรถมาสู่อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย เช่น ภัสสรชัยทัวร์ ประหยัดทัวร์ พรทวีชัยแอร์ พุทไธสงทัวร์ บริการด้วยรถปรับอากศชั้น 1 และชั้น 2
- นครราชสีมา มีบริษัทเปิดให้บริการ ดังนี้ สายนครราชสีมา-พยัคฆภูมิพิสัย (วันละหลายเที่ยว) สายนครราชสีมา-มุกดาหาร บริษัทนครชัยทัวร์จำกัด
- ชลบุรี ระยอง มีบริษัทรถรุ่งเรืองจำกัด เส้นทางมุกดาหาร-พัทยา ระยอง สามารถซื้อได้ ณ สถานีขนส่ง
- ขอนแก่น มหาสารคาม บุรีรัมย์ สุรินทร์ เดินทางได้โดยรถประจำทางสาย 281
- และมีรถไปยังที่ต่างๆอีก ได้แก่ ร้อยเอ็ด เมืองพล เป็นต้น
- การเดินทางโดยเครื่องบิน จากท่าอากาศยานบุรีรัมย์ (ตั้งอยู่ ณ อ.สตึก จ.บุรีรัมย์) โดยสายการบินนกแอร์ ให้บริการทุกวันๆละ 2 เที่ยวบินและสายการบินแอร์เอเชียให้บริการทุกวันๆละ 1 เที่ยวบิน จากนั้นต่อรถยนต์หรือรถประจำทางมาอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย อีกประมาณ 29 กิโลเมตร
- การเดินทางภายในเทศบาล มีรถรับจ้างในเมืองหลายจุด
อ้างอิง
- ราชบัณฑิตยสถาน. อ่านอย่างไร และ เขียนอย่างไร ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. พิมพ์ครั้งที่ 16. กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2546.