ขยุ้มตีนหมา

ขยุ้มตีนหมา
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
หมวด:	Magnoliophyta
ชั้น:	Magnoliopsida
อันดับ:	Solanales
วงศ์:	Convolvulaceae
สกุล:	Ipomoea
สปีชีส์:	I.  pes-tigridis
ชื่อทวินาม
Ipomoea pes-tigridis L., 1753

ขยุ้มตีนหมา (ชื่อวิทยาศาสตร์: Ipomoea pes-tigridis; อังกฤษ: morningglory) เป็นพืชล้มลุกชนิดหนึ่ง มีอายุนาน 1 ปี ขยุ้มตีนหมาจัดอยู่ในสกุล Ipomoea ซึ่งอยู่ในวงศ์ผักบุ้ง (Convolvulaceae) เป็นพรรณไม้ที่พบขึ้นอยู่ตามบริเวณรกร้างว่างเปล่า นาข้าว ริมถนน และตามดินทรายใกล้ทะเล พบได้ตั้งแต่ระดับความสูง 0–1,000 เมตร ขยุ้มตีนหมาเป็นพืชที่พบกระจายอยู่เกือบทั่วโลก โดยพบในแถบเอเชียใต้ เอเชียตะวันออก เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ทวีปแอฟริกา ออสเตรเลีย หมู่เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิก

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ต้นขยุ้มตีนหมามีลักษณะทางพฤกษศาสตร์จำแนกเป็นส่วน ๆ ดังนี้

• ต้น เป็นพรรณไม้ล้มลุก มีความยาวตั้งแต่ 0.5–3 เมตร ลำต้นเล็กเรียว ทอดเลื้อยไปตามพื้นดิน หรือเลื้อยพาดพันขึ้นคลุมต้นไม้อื่น ตามลำต้นมีขนแข็งขึ้นปกคลุม
• ใบ เป็นใบเดี่ยว เรียงสลับ มีความกว้าง 2.5–10 เซนติเมตร ยาว 3–7.5 เซนติเมตร ใบหยักเป็นแฉกลึกเกือบถึงโคนใบ 7–9 แฉก ก้านใบจะเล็กและเรียวยาวประมาณ 1.5–10 เซนติเมตร
• ดอก ออกเป็นช่อตามง่ามใบมีประมาณ 2–3 ดอก ก้านช่อดอกจะมีขนยาว 2–18 เซนติเมตร ส่วนใบประดับจะเป็นรูปหอกแกมขอบขนาน ยาวประมาณ 1.5–3 เซนติเมตร กลีบรองกลีบดอกยาวประมาณ 8–12 มิลลิเมตร กลีบดอกจะมีสีขาว และเชื่อมติดกันเป็นรูปปากแตร มีความยาว 3.5–5 เซนติเมตร
• เกสร เกสรตัวผู้และเกสรตัวเมียมีลักษณะเกลี้ยง
• เมล็ดและผล ผลแห้งมีสีน้ำตาล เป็นรูปไข่ยาวประมาณ 8–9 มิลลิเมตร มีผิวเกลี้ยง ส่วนเมล็ดจะมีความยาว 4 มิลลิเมตร และมีขนสีเทากระจายเต็มเมล็ด
• ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด

ประโยชน์

• ต้น ใช้ทำเป็นยาระงับพิษสุนัขบ้า หรือตำให้ละเอียดผสมกับเนย ใช้ปิดหัวฝีไม่ให้แพร่กระจาย
• ราก ใช้เป็นยารักษาโรคไอเป็นโลหิต
• เมล็ด ใช้รักษาโรคท้องมาน

ชื่อพ้องและชื่อท้องถิ่น

ขยุ้มตีนหมามีชื่อพ้องหลายชื่อ รวมถึงในประเทศไทยมีการเรียกชื่อแตกต่างกันในแต่ละท้องถิ่น ดังนี้

• ชื่อพ้อง
  • Convolvulus pes-tigridis (Linnaeus) Sprengel
  • Ipomoea capitellata (Choisy)
  • Ipomoea hepaticifolia (Linnaeus)
• ชื่อท้องถิ่น
  • เชียงใหม่ – ขยุ้มตีนหมา
  • สิงห์บุรี – เถาสายทองลอย
  • มลายู/ยะลา – เพาละบูลู

อ้างอิง

1. Fang Rhui-cheng และ George Staples (1995). Flora of China – Ipomoea. Science Press, Peking und Missouri Botanical Garden Press, St. Louis. หน้า 6
2. Plants Profile — Ipomoea pes-tigridis L., Natural Resources Conservation Service, United States Department of Agriculture.
3. ขยุ้มตีนหมา, อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
4. ขยุ้มตีนหมา, สมุนไพรดอตคอม
5. Ipomoea pes-tigridis L., ศูนย์รวมข้อมูลสิ่งมีชีวิตในประเทศไทย