นกตีทอง

นกตีทอง
Megalaima haemacephala  เสียงร้อง -->
สถานะการอนุรักษ์
ความเสี่ยงต่ำ (IUCN 3.1)
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Aves
อันดับ:	Piciformes
วงศ์:	Megalaimidae
สกุล:	Megalaima
สปีชีส์:	M.  haemacephala
ชื่อทวินาม
Megalaima haemacephala Statius Muller, 1776
ชื่อพ้อง
Xantholaema haemacephala Bucco indicus

นกตีทอง (อังกฤษ: coppersmith barbet, crimson-breasted barbet, coppersmith, ชื่อวิทยาศาสตร์: Megalaima haemacephala) เป็นนกโพระดก (Megalaimidae) ที่เล็กที่สุด ตัวเขียว คอเหลือง อกและหน้าผากแดง ขอบตาเหลือง มักเกาะบนต้นไม้สูง รู้จักกันดีเพราะร้องเสียง “ป๊ก ๆ” เป็นจังหวะสมํ่าเสมอเหมือนกับช่างตีทอง (ฝรั่งว่าเหมือนกับช่างตีทองแดง) เป็นนกประจำถิ่นของเอเชียใต้ และบางส่วนของเอเชียอาคเนย์ ทำรังโดยเจาะโพรงไม้เหมือนกับนกโพระดกประเภทอื่น ๆ โดยมากกินผลไม้ เช่น ลูกไทร แต่บางครั้งก็กินแมลงอื่น ๆ ด้วย โดยเฉพาะแมลงเม่า (ปลวกมีปีก) ในประเทศไทย เป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง ตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พุทธศักราช 2535 จึงห้ามล่า พยายามล่า ห้ามค้า ห้ามนำเข้าหรือส่งออก ห้ามครอบครอง ห้ามเพาะพันธุ์ ห้ามเก็บหรือทำอันตรายรัง การห้ามการครอบครองและการค้ามีผลไปถึงไข่และซาก

คำพรรณนา

นกโพระดกพันธุ์นี้ อาจอยู่ในเขตเดียวกันกับนกโพระดกตัวใหญ่กว่าชนิดอื่น ๆ ที่พบในเอเชียใต้ ในเทือกเขาฆาฏตะวันตกของประเทศอินเดีย จะอยู่ในเขตเดียวกันกับนกโพระดกพันธุ์ M. malabarica ซึ่งมีขนาดคล้ายกัน แต่ร้องถี่กว่า หน้าผากที่แดง ขอบตาและคอที่เหลือง ท้องที่ลาย และตัวด้านบนที่เขียว เป็นลักษณะเฉพาะของนก ลูกนกจะมีสีจางกว่า และไม่มีส่วนสีแดง ตัวผู้ตัวเมียจะคล้ายกัน พันธุ์ย่อยในประเทศศรีลังกามีหน้าที่ดำกว่า มีสีแดงมากกว่าที่อก และมีแถบเข้มกว่าตรงท้อง

 

ลูกนกพันธุ์ย่อย indica ที่ยังไม่มีสีแดง และมีสีจางกว่า (เมืองโกลกาตา ประเทศอินเดีย)

ในฤดูผสมพันธุ์ ขนที่สึกหรอจะทำให้หลังด้านบน ดูออกเป็นสีน้ำเงิน

ในบรรดานกโพระดกสกุล Megalaima นกตีทองเป็นสัตว์ "ต้นตระกูล" (basal) ของสกุล ดังที่พบโดยการวิเคราะห์วิวัฒนาการชาติพันธุ์ (phylogenetic analysis) ดังนั้น นกสกุลเดียวกันพันธุ์อื่น ๆ ในเอเชีย จึงเป็นนกที่แยกสายพันธุ์ออกจากสกุลนี้ในภายหลัง

มีพันธุ์ย่อย 9 พันธุ์ที่ยอมรับกันอย่างกว้างขวางคือ

• พันธุ์ต้นแบบ haemacephala (P. L. S. Müller, 1776) พบในหมู่เกาะลูซอนและมินโดโร ในประเทศฟิลิปปินส์
• พันธุ์ย่อย indica (Latham, 1790) พบในอินเดียใต้ เริ่มจากเขตตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศปากีสถาน ไปจนถึงศรีลังกา ไทย และเวียดนาม มีพันธุ์ย่อยอื่น ๆ ที่เดี๋ยวนี้รวมเข้าในพันธุ์นี้

พันธุ์ย่อย ๆ ที่เหลือ พบในเกาะต่าง ๆ ในเอเชียอาคเนย์

• delica (Parrot, 1907) เกาะสุมาตรา
• rosea (Dumont, 1816) เกาะชวา
• homochroa (Dziadosz & Parkes, 1984) เกาะ Tablas (จังหวัดรอมบลอน ประเทศฟิลิปปินส์)
• celestinoi (Gilliard, 1949) เกาะ Catanduanes, Biliran, ซามาร์, เลย์เต ประเทศฟิลิปปินส์
• intermedia (Shelley, 1891) เกาะปาไนย์, Guimaras, Negros ประเทศฟิลิปปินส์
• cebuensis (Dziadosz & Parkes, 1984) เกาะเซบู ประเทศฟิลิปปินส์
• mindanensis (Rand, 1948) เกาะมินดาเนา ประเทศฟิลิปปินส์

ที่อยู่และการกระจายพันธุ์

นกมักจะอยู่ในสวน ป่าเล็ก ๆ และป่าโล่ง ๆ ที่ ๆ มีต้นไม้ตายแล้ว ขุดเจาะได้ง่าย เป็นลักษณะสำคัญของที่อยู่ของนก นกจะทำรังและนอนอยู่ในโพรงไม้

 

คู่นกที่รังในเมืองโกลกาตา ประเทศอินเดีย

ในอินเดียใต้ นกมักจะอยู่ในที่ต่ำกว่า 4,000 ฟุต (1,219 เมตร) ในเทือกเขาหิมาลัย นกจะอยู่ในหุบเขาในเขตรอบนอก จนถึงเขตสูงประมาณ 3,000 ฟุต (914 เมตร) นกจะมีน้อยในเขตทะเลทราย หรือในป่าที่ชื้นมาก

พฤติกรรมและนิเวศน์

 เล่นมีเดีย

วิดีโอแสดงนกตีทองส่งเสียงร้อง ให้สังเกตปากที่ไม่อ้า ร้องโดยพองคอ

นกมักจะอยู่เดี่ยว ๆ เป็นคู่ ๆ หรือเป็นฝูงเล็ก ๆ แต่อาจพบเป็นฝูงใหญ่บนต้นไทรที่ออกผลมาก นกชอบตากแดดตอนเช้า ๆ บนกิ่งไร้ใบบนต้นไม้สูง ๆ บางครั้งจะโฉบไปโฉบมาแล้วมาจับกิ่งใกล้ ๆ กัน นกบินเป็นเส้นตรง โดยกระพือปีกเร็ว ๆ

นกต้องแย่งรังกับนกและสัตว์กินผลไม้อื่น ๆ ที่ทำรังในโพรงไม้ ได้พบว่า นกโพระดกคอสีฟ้าไล่นกตีทองออกจากรัง และนกปรอดพันธุ์ Pycnonotus cafer (red-vented bulbul) จะขโมยผลไม้ที่ตัวผู้นำมาให้ตัวเมีย

รังที่เป็นโพรงจะใช้สำหรับพักด้วย นกบางตัวอยู่ตัวเดียว และบางพวกจะพักตอนกลางวันด้วย ลูกนกจะพักอยู่กับพ่อแม่ แต่บ่อยครั้งต้องกลับมาก่อน ไม่เช่นนั้น พ่อแม่อาจจะไม่ให้เข้ารัง

เสียงร้อง

นกร้องเสียงดัง คล้ายกับช่างเคาะโลหะ ดัง "ป๊ก...ป๊ก...ป๊ก" คล้ายกับช่างตีทอง (หรือตีทองแดง สำหรับฝรั่ง) ซึ่งให้ชื่อกับนก ร้องซ้ำ ๆ กันนาน โดยเริ่มเบา ๆ ก่อน แล้วดังขึ้นจนถึงระดับ เป็นจังหวะสม่ำเสมอที่ 108-121 ครั้งต่อนาที และอาจจะร้องถึง 204 ครั้ง นกไม่อ้าปากเวลาร้อง หนังที่คอทั้งสองข้างจะพองออกแล้วยุบ และจะผงกหัว ในการร้องแต่ละครั้ง นกจะไม่ร้องในฤดูหนาว

อาหาร

 

นกกินลูกไทร (เมืองไฮเดอราบาด (ประเทศอินเดีย))

นกชอบกินลูกบันยัน โพ ไทรประเภทอื่น ๆ ผลเมล็ดเดียวแข็ง (drupe) ผลประเภทอื่น ๆ และบางครั้งแมลงที่โฉบกินในอากาศ และอาจจะกินกลีบดอกไม้บางชนิดด้วย นกกินผลไม้หนักกว่าตนเอง 1.5 - 3 เท่าต่อวัน

การสืบพันธุ์

วิธีจีบกันรวมทั้งร้องเพลง พองคอออก ผงกหัว สะบัดหาง ให้อาหาร และไซ้ขน

นกผสมพันธุ์กันโดยมากทั้งปี โดยต่างกันในพื้นที่ต่าง ๆ ฤดูผสมพันธุ์ในอินเดีย อยู่ระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนเมษายน ในศรีลังกา อยู่ระหว่างเดือนธันวาคมถึงเดือนกันยายน ทั้งตัวผู้ตัวเมียช่วยกันเจาะรัง ใต้กิ่งไม้ตามขวางกิ่งแคบ ๆ นกอาจจะพักนอนอยู่ในรังด้วย นกวางไข่ 3-4 ฟอง แต่เหมือนกับนกที่ทำรังในโพรงไม้อื่น ๆ เวลาฟักไข่นั้น ไม่ค่อยชัดเจน แต่ประมาณว่าอยู่ที่ 2 อาทิตย์ ทั้งตัวผู้ตัวเมียช่วยกันฟักไข่ บางครั้ง นกอาจจะมีลูกสองชุดติด ๆ กัน

ปัจจัยการตาย

นกผู้ใหญ่อาจจะถูกล่า และในเขตเมือง นกอาจจะบินชนสิ่งก่อสร้างต่าง ๆ รวมทั้งกำแพงขาว การตายเพราะพิษจากสารฆ่าศัตรูพืชและสัตว์ ก็ยังปรากฏด้วย

เชิงอรรถและอ้างอิง

1. BirdLife International (2012). "Megalaima haemacephala". IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature. สืบค้นเมื่อ 2013-11-26.CS1 maint: ref=harv (link)
2. "ตีทอง", พจนานุกรมอิเล็กทรอนิกส์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, น. ชื่อนกชนิด Megalaima haemacephala ในวงศ์ Megalaimidae เป็นนกโพระดกที่เล็กที่สุด ตัวเขียว คอเหลือง อกแดง หน้าผากแดง ขอบตาเหลือง ทำรังในโพรงไม้ กินผลไม้ เช่น ลูกไทร มักเกาะบนต้นไม้สูง ร้องเสียง “ป๊ก ๆ” เป็นจังหวะสมํ่าเสมอ.
3. "สัตว์ป่าคุ้มครอง". โลกสีเขียว. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2015-03-26. สืบค้นเมื่อ 2015-04-23. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
4. Rasmussen, PC & JC Anderton (2005). Birds of South Asia: The Ripley Guide. 2. Smithsonian Institution & Lynx Edicions. pp. 279–280.
5. Ali, S & S D Ripley (1983). Handbook of the birds of India and Pakistan. 4 (2 ed.). Oxford University Press. pp. 163–165.
6. Moyle, RG (2004). "Phylogenetics of barbets (Aves: Piciformes) based on nuclear and mitochondrial DNA sequence data". Molecular Phylogenetics and Evolution. 30 (1): 187–200. doi:10.1016/S1055-7903(03)00179-9. PMID 15022769.
7. Lok AFSL & Lee TK (2009). "Barbets of Singapore. Part 2: Megalaima haemacephala indica Latham (Coppersmith Barbet), Singapore's only native, urban barbet" (PDF). Nature in Singapore. 1: 47–54.
8. Dewar, Douglas (1915). Birds of the Indian Hills. John Lane. p. 243.
9. Blanford, WT (1895). The Fauna of British India, Including Ceylon and Burma. Birds. Volume 3. Taylor and Francis. p. 98.
10. Tooth,EE (1901). "Nesting difficulties of the coppersmith". J. Bombay Nat. Hist. Soc. 13 (4): 713–714.
11. Ali, Salim & Dillon Ripley (1987). Handbook of the Birds of India and Pakistan (Vol 4). Oxford University Press. p. 300.
12. Aitken,EH (1893). "The habits of the coppersmith". J. Bombay Nat. Hist. Soc. 8 (2): 326–327.
13. Bharos,AMK (1997). "Unusual feeding pattern and diet of Crimsonbreasted Barbet (Megalaima haemacephala)". J. Bombay Nat. Hist. Soc. 94 (2): 411.
14. Muthukrishnan,TS; Sundarbabu,Rajeswari (1982). "Feeding habits of Coppersmith Megalaima haemacephala (Muller)". J. Bombay Nat. Hist. Soc. 79 (1): 197–198.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
15. Sharma,AK (1993). "Territorial fight among crimsonbreasted barbet". Newsletter for Birdwatchers. 33 (5): 95.
16. Vijayaraghavan,B (1957). "Accidental death of a Crimsonbreasted Barbet [Megalaima haemacephala (Muller)]". J. Bombay Nat. Hist. Soc. 54 (2): 462.
17. Dhindsa, M.S.; Sandhu, J.S.; Sohi, A.S. (1986). "Pesticidal mortality of crimson-breasted barbet (Megalaima haemacephala) with a note on its body size". Bulletin of the British Ornithologists' Club. 106 (3): 93–96.CS1 maint: multiple names: authors list (link)

แหล่งข้อมูลอื่น

• Coppersmith Barbet videos, photos & sounds on the Internet Bird Collection
• Skull