นกยูงไทย

นกยูงไทย
เพศผู้
สถานะการอนุรักษ์
ใกล้สูญพันธุ์ (IUCN 3.1)
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Aves
อันดับ:	Galliformes
วงศ์:	Phasianidae
สกุล:	Pavo
สปีชีส์:	P.  muticus
ชื่อทวินาม
Pavo muticus Linnaeus, 1766
สปีชีส์ย่อย
P. m. muticus Linnaeus, 1766 P. m. spicifer Shaw, 1804 P. m. imperator Delacour, 1949
การกระจายพันธุ์ของนกยูงไทย † = การสูญพันธุ์ในภูมิภาค

นกยูงไทย หรือ นกยูงสีเขียว (อังกฤษ: Green peafowl; ชื่อวิทยาศาสตร์: Pavo muticus มาจากภาษาละติน Pavo, นกยูง; muticus, เชื่อมต่อ หรือ ตัดทอน) เป็นไก่ฟ้าขนาดใหญ่ที่พบในป่าเขตร้อนของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เป็นญาติใกล้ชิดกับนกยูงอินเดียหรือเรียกอีกชื่อหนึ่งว่านกยูงสีฟ้า (ชื่อวิทยาศาสตร์: Pavo cristatus) ที่ส่วนมากพบในอนุทวีปอินเดีย

ลักษณะ

 

หัวและคอส่วนบนของนกยูงตัวเมีย

นกยูงไทยเป็นนกจำพวกไก่ฟ้าขนาดใหญ่ นกตัวผู้อาจยาวได้ถึง 3 เมตรเมื่อรวมหาง อาจหนักถึง 5 กก. ตัวเมียยาว 1.1 เมตร หนักประมาณ 1.1 กก. ช่วงปีกกว้าง 1.2 เมตร นกตัวผู้มีหงอนเป็นพู่สูงและมีแผ่นหนังที่หน้าสีฟ้าสลับสีเหลืองเห็นได้ ชัดเจน ขนลำตัวมีสีเขียวเป็นประกายแววเหลือบสีน้ำเงินบนปีกและสีทองแดงทางด้านข้าง ลำตัวดูเป็นลายเกล็ดแพรวพราวไปทั้งตัว ขนปีกบินสีน้ำตาลแดง ขนคลุมโคนหางยื่นยาวออกมาก มีสีเขียวและมีจุดดวงตากลมที่ขลิบด้วยสีฟ้าและสีน้ำเงิน นกตัวเมียลักษณะโดยทั่วไปคล้ายนกตัวผู้ แต่ขนสีเหลือบเขียวน้อยกว่าและมีประสีน้ำตาลเหลืองอยู่ทั่วไป ขนคลุมโคนหางไม่ยื่นยาวดังเช่นในนกตัวผู้ นกยูงไทยบินได้เก่งกว่านกยูงอินเดีย

 

นกยูงตัวผู้รำแพน

นกตัวผู้ของสปีชีส์ย่อย imperator และ spicifer มีสีเขียวออกฟ้า ชนิดย่อยแรกมีสีเขียวเหลือบที่อก คอ ปีกด้านใน และด้านนอกขนปีกกลาง ชนิดหลังสีทึบกว่า อกและคอสีออกฟ้ากว่า มีสีดำมากกว่าตรงปีกด้านใน และด้านนอกขนปีกกลาง ขณะที่ชนิดย่อย muticus มีขนสีเขียวทองมีสีฟ้าเล็กน้อยบนคอและอก ขนอกและคออาจเปลี่ยนได้หลากหลายขึ้นอยู่กับอายุและเพศ

การกระจายพันธุ์และถิ่นอาศัย

นกยูงมีการกระจายพันธุ์ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในรัฐอัสสัม ประเทศอินเดีย ด้านตะวันตกเฉียงใต้ของประเทศจีนจนถึงลาว ไทย เวียดนาม กัมพูชา มาเลเซียตะวันตก และ อินโดนีเซีย ในประเทศไทยพบในภาคเหนือและภาคตะวันตก

นกยูงไทยพบได้ในถิ่นอาศัยหลากหลายไม่ว่าจะเป็นป่าเก่าหรือป่าปลูกในระดับความสูงไม่เกิน 1,000 เมตรจากระดับน้ำทะเลทั้งในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ทั้งพบได้ในป่าไผ่ ทุ่งหญ้า เช่นกัน ในเวียดนามพบนกอาศัยอยู่ป่าแล้งผลัดใบใกล้แหล่งน้ำและห่างจากการรบกวนของมนุษย์ แหล่งน้ำนับว่าเป็นปัจจัยสำคัญของถิ่นอาศัย

การจัดจำแนก

ตามคำแนะนำของตัวแทนผู้ก่อตั้งสมาคมไก่ฟ้าโลกและนักปักษีวิทยา ฌ็อง เดอลากูร์ แบ่งออกเป็น 3 ชนิดย่อย:

• P. m. muticus (ชนิดย่อยที่ได้รับการตั้งชื่อตามสปีชีส์) – นกยูงชวา หรือ นกยูงใต้ พบในชวา มาเลเซียตะวันตกจากทางเหนือไปทางใต้จนถึงรัฐเกอดะฮ์
• P. m. imperator – นกยูงอินโดจีน หรือ นกยูงเหนือ พบในพม่าจนถึงไทย ตอนใต้ของจีนและอินโดจีน
• P. m. spicifer – นกยูงพม่า พบทางตะวันตกเฉียงเหนือของพม่า ตะวันออกเฉียงเหนือของอินเดียและบังคลาเทศ

ผู้แต่งบางคนเสนอให้ประชากรที่พบในยูนานแยกเป็นอีกชนิดย่อยหนึ่ง ปัจจุบันไม่พบนกยูงไทยในสุมาตราและบอร์เนียวแล้ว และบันทึกการพบทางตะวันออกเฉียงเหนือของอินเดียก็เป็นบันทึกเมื่อนานมาแล้วปัจจุบันอาจสูญพันธุ์ไปจากพื้นที่แล้วเช่นกัน

พฤติกรรม

 

นกยูงตัวเมีย

ออกหากินตามหาดทรายและสันทรายริมลำธารในตอนเช้าตรู่จนกระทั่งถึง ตอนบ่ายกินทั้งเมล็ดพืชและสัตว์เล็ก ๆ แล้วจึงบินกลับมาเกาะนอนอยู่บนยอดไม้สูง ปกติอยู่เป็นฝูงเล็ก ๆ 2-6 ตัว ยกเว้นในบางบริเวณ เช่น เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง จังหวัดอุทัยธานี พบนกยูงอยู่รวมกันเป็นฝูงถึง 10 ตัว ซึ่งที่นี่ก็นับเป็นสถานที่ ๆ มีนกยูงไทยอาศัยอยู่มากที่สุดในประเทศไทยด้วย ปัจจุบันมีประมาณ 400 ตัว และยังมีรายงานการพบนกยูงในภาคเหนือที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าวียงลอ ซึ่งสามารถพบนกยูงในช่วงเดือน ตุลาคม - พฤษภาคม ของทุกปี รวมทั้งยังพบนกยูงไทยจำนวนมากในผืนป่าจังหวัดลำพูนและจังหวัดเชียงใหม่ ภายใต้การดูแลของเขตห้ามล่าสัตว์ป่าป่าบ้านโฮ่ง

การสืบพันธุ์

ฤดูผสมพันธุ์อยู่ในระหว่างเดือนพฤศจิกายนจนถึงเดือนเมษายน ขนคลุมโคนหางของนกตัวผู้จะเจริญเต็มที่ในเดือนตุลาคม และจะผลัดขนนี้ในเดือนกุมภาพันธ์ การเกี้ยวพาราสีกันของนกยูงเริ่มเมื่อนกยูงตัวเมียหากินเข้าไปดินแดนของนกตัวผู้ ตัวผู้จะร่วมเข้าไปหากินในฝูงด้วย และแสดงการรำแพนหาง กางปีกสองข้างออกพยุงลำตัว ชูคอขึ้นแล้วย่างก้าวเดินหมุนตัวไปรอบ ๆ ตัวเมีย การรำแพนหางจะใช้เวลาประมาณ 5 - 10 นาที หากตัวเมียพร้อมที่จะผสมพันธุ์จะย่อตัวลงให้ตัวผู้ขึ้นผสมพันธุ์ นกยูงทำรังบนพื้นดินตามที่โล่งหรือตามซุ้มกอพืช อาจมีหญ้าหรือใบไม้แห้งมารองรัง วางไข่ครั้งละ 3 - 6 ฟอง เริ่มฟักไข่หลังจากออกไข่ฟองสุดท้ายแล้ว โดยใช้เวลาฟักทั้งสิ้น 26 วัน ลูกนกแรกเกิดมีขนอุยคลุมทั่วตัว สามารถยืนและเดินตามแม่ไปหาอาหารได้ทันทีที่ขนแห้ง โดยลูกนกจะตามแม่ไปหากินไม่น้อยกว่า 6 เดือน จากนั้นจึงหากินตามลำพัง

สถานที่ท่องเที่ยวที่เกี่ยวกับนกยูงไทย

• ข่วงนกยูงไทยกิ่วแก้ว
• เขตห้ามล่าสัตว์ป่าป่าบ้านโฮ่ง

เทศกาลที่เกี่ยวข้องกับนกยูงไทย

• เทศการนับนกยูงไทยแห่งป่าเวียงลอ ครั้งที่ 1
• เทศการนับนกยูงไทยแห่งป่าเวียงลอ ครั้งที่ 2
  
• เยี่ยมชมทัศนียภาพและศึกษาเรียนรู้เกี่ยวกับนกยูงไทยในป่าธรรมชาติ ณ เขตห้ามล่าสัตว์ป่าป่าบ้านโฮ่ง ช่วงเดือนตุลาคม-กุมภาพันธ์ ของทุกปี

อ้างอิง

1. BirdLife International. 2018. Pavo muticus. The IUCN Red List of Threatened Species 2018: e.T22679440A131749282. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22679440A131749282.en. Downloaded on 21 May 2020.
2. Johnsgard, P.A. (1999). The Pheasants of the World: Biology and Natural History. Washington, DC: Smithsonian Institution Press. p. 374. ISBN 1-56098-839-8.
3. Zoological Museum Amsterdam. Accessed 20 April 2008
4. นกยูงไทย องค์การสวนสัตว์
5. BirdLife International 2006. Threatened birds of Asia: the BirdLife International Red Data Book. Cambridge, UK. pp. 1052–1087 Pavo muticus PDF
6. Brickle, Nick W. (2002). "Habitat use, predicted distribution and conservation of green peafowl (Pavo muticus) in Dak Lak Province, Vietnam". Biological Conservation. 105 (2): 189. doi:10.1016/S0006-3207(01)00182-3.
7. Brickle, N. W., Nguyen Cu, Ha Quy Quynh, Nguyen Thai Tu Cuong and Hoang Van San (1998) The Status and Distribution of Green Peafowl Pavo muticus in Dak Lak Province, Vietnam. BirdLife International - Vietnam Programme, Hanoi, VietnamHanoi. PDF
8. Clements, James F. (2007). The Clements Checklist of the Birds of the World, ed. 6. London: Christopher Helm. ISBN 9780713686951.
9. Dickinson, Edward C.(editor) (2003). The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World, ed. 3. ISBN 0-7136-6536-X.CS1 maint: extra text: authors list (link).
10. Madge, Steve; McGowan, Phil (2002). Pheasants, Partridges, and Grouse:A Guide to the Pheasants, Partridges, Quails, Grouse, Guineafowl, Buttonquails, and Sandgrouse of the World. Princeton Univ. Press, Princeton, N.J. ISBN 0-7136-3966-0
11. Rasmussen, P. C. & J. C. Anderton (2005) The Birds of South Asia. Smithsonian Institution & Lynx Edicions.
12. "เรื่องเด่นเย็นนี้". ช่อง 3. 11 December 2014. สืบค้นเมื่อ 11 December 2014.
13. https://www.tnews.co.th/contents/380610
14. https://web.facebook.com/%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%95%E0%B8%AB%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C%E0%B8%9B%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%9B%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%9A%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%AE%E0%B9%88%E0%B8%87-146562265448752/?ref=bookmarks
15. https://web.facebook.com/%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%95%E0%B8%AB%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%A7%E0%B9%8C%E0%B8%9B%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%9B%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%9A%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%AE%E0%B9%88%E0%B8%87-146562265448752/?ref=bookmarks

แหล่งข้อมูลอื่น

• BirdLife International (2009). Pavo muticus. In: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.1. Downloaded on 1 April 2010. Database entry includes justification for why this species is Endangered
• Arkive images and movies of the Green Peafowl (Pavo muticus)
• BirdLife Species Factsheet
• IUCN Red List