ภาษาผู้ไท

ภาษาผู้ไท (เขียน ภูไท ก็มี) เป็นภาษาในตระกูลภาษาขร้า-ไท มีผู้พูดจำนวนไม่น้อย กระจัดกระจายในภูมิภาคต่าง ๆ ของไทยและลาว เข้าใจว่า ผู้พูดภาษาผู้ไทมีถิ่นที่อยู่ดั้งเดิมอยู่ในเมือง นาน้อยอ้อยหนู ยังเป็นที่ถกเถียงกันว่า เมืองนาน้อยอ้อยหนู อันเป็นถิ่นฐานดั้งเดิมของผู้ไทอยู่ทีไหน เพราะปัจจุบันมีเมืองนาน้อยอ้อยหนูอยู่ถึงสามแห่ง ตะวันออกเฉียงใต้ของเมืองแถงหรือปัจจุบันคือจังหวัดเดียนเบียนฟู แห่งที่สองอยู่ทางตะวันออกเฉียงใต้ของเมืองแถง และแห่งที่สามอยู่ห่างจากเมืองลอของเวียดนามประมาณ 10 กิโลเมตร

ผู้ไท
ผู้ไท
ประเทศที่มีการพูด	ประเทศไทย, ประเทศลาว และประเทศเวียดนาม
จำนวนผู้พูด	866,000 คน  (2545–2549)
ตระกูลภาษา	ขร้า-ไท ไท ไทตะวันตกเฉียงใต้ ลาว-ผู้ไท ผู้ไท
รหัสภาษา
ISO 639-3	pht

ชาวไทดำกับผู้ไทเป็นคนละชาติพันธุ์กัน นักภาษาศาสตร์สันนิษฐานว่า อพยพแยกจากกันนานกว่า 1,500 ปีมาแล้ว ในปัจจุบัน มีการจัดให้ภาษาผู้ไทเป็นกลุ่มย่อยของภาษาไทดำซึ่งไม่ถูกต้อง ผู้ไทอพยพจากนาน้อยอ้อยหนูไปอยู่ที่เมืองวังอ่างคำ ซึ่งคือเมืองวีระบุรีในแขวงสุวรรณเขต ประเทศลาว ก่อนอพยพมาอยู่ในดินแดนประเทศไทยเมื่อไม่ถึง 200 ปีมานี้ ผู้ไทที่อพยพมาอยู่ฝั่งขวาแม่น้ำโขงมีจำนวนไม่น้อย แต่ผู้ไทซึ่งอยู่ฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงแถบแขวงสุวรรณเขตและแขวงคำม่วนในลาว ก็ยังมีประปราย มักจะเรียกผู้ไททั้งสองกลุ่มนี้รวม ๆ กันว่า "ผู้ไทสองฝั่งโขง"

ความเป็นมาของชาวผู้ไทในสยาม

เมื่อ พ.ศ. 2369 (ก่อนสงครามเจ้าอนุวงศ์) ตรงกับในสมัยรัชกาลที่ 3 ที่เมืองวังมีความวุ่นวาย เกิดขัดแย้งภายในของกลุ่มผู้ไท ที่มีเมืองวังเป็นเมืองหลัก ได้มีไทครัวผู้ไทกลุ่มหนึ่งอพยพมาตั้งบ้านเรือนในฝั่งขวาแม่น้ำโขง มีนายไพร่ รวม 2,648 คน ต่อมาได้ตั้งบ้านเรือนอยู่ที่บ้านบุ่งหวาย ในปี พ.ศ. 2373 พระสุนทรราชวงษา เจ้าเมืองยโสธร ว่าราชการอยู่เมืองนครพนมได้มีใบบอกขอตั้งบ้านดงหวายเป็นเมือง "เรณูนคร" ต่อมา ร.3 ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ยกบ้านบุ่งหวาย ขึ้นเป็นเมืองเรณูนคร และตั้งให้ ท้าวสาย หัวหน้าไทครัวผู้ไทเป็น "พระแก้วโกมล" เจ้าเมืองเรณูนคร คนแรก ขึ้นเมืองนครพนม(ในปี พ.ศ. 2387) ซึ่งคือท้องที่ อำเภอเรณูนคร จังหวัดนครพนมในปัจจุบันนั่นเอง (จากเอกสาร ร.3 จ.ศ.1206 เลขที่ 58 หอสมุดแห่งชาติ) ชาวผู้ไทเรณูนคร จึงเป็นชาวผู้ไทกลุ่มแรกที่อพยพมาอยู่ในเขตฝั่งขวาแม่น้ำโขง(หมายถึงผู้ไทที่เป็นบรรพบุรุษของคนผู้ไทในอิสานปัจจุบัน) นอกจากนี้พระสุนทรราชวงษายังมีการกวาดต้อนชาวเผ่าอื่นๆนอกจากเผ่าภูไท เช่น ไทยย้อ ไทข่า ไทกะเลิง ไทเเสก ไทพวน ฯลฯ ซึ่งส่วนใหญ่มักจะถูกบีบบังคับให้พลัดพรากจากบ้านเกิดเมืองนอนเเละญาติพี่น้องให้ไปตั้งถิ่นฐานใหม่ที่อีสานตอนบน เช่น ในพื้นที่จังหวัด นครพนม มุกดาหาร สกลนคร กาฬสินธุ์ เนื่องด้วยเจ้านายเชื้อสายพระวอพระตามีความต้องการในอำนาจมาก ต้องการได้ความดีความชอบจากพระมหากษัตริย์กรุงสยาม ซึ่งเป็นเหตุให้ชนเผ่ากลุ่มน้อยหลายกลุ่มที่ถูกกวาดต้อนหรือถูกกดขี่ข่มเหงโดยเจ้านายอีสานสายดังกล่าวจึงไม่ค่อยมีความพอใจเเละยังมีความเคียดเเค้นเป็นอย่างมาก อีกทั้งเจ้านายกลุ่มเดียวกันนี้เองที่เป็นผู้ริเริ่มเเละมักนิยมตีข่าหรือจับชาวไทข่า จนส่งกลายเป็นวัฒนธรรมตีข่าอันโหดร้าย ท่ารุณที่เป็นที่นิยมเเพร่หลายไปในกลุ่มเจ้านายลาวอีสานที่จับนำตัวไปส่งส่วนกลางไปเป็นเเรงงานทาส

หลังจากนั้น ในปี พ.ศ. 2387 ผู้ไทจากเมืองวังอ่างคำและเมืองใกล้เคียง ก็อพยพตามมา เป็นกลุ่มที่ 2 แล้วไปตั้งบ้านเรือนอยู่ที่เมืองพรรณานิคม (จังหวัดสกลนคร) เมืองหนองสูง (จังหวัดมุกดาหาร) เมืองกุดสิมนารายณ์ (อำเภอเขาวงและอำเภอกุฉินารายณ์ จังหวัดกาฬสินธุ์)ตามลำดับ โดยผู้ไทกลุ่มจากเมืองกะป๋องได้อพยพมาตั้งที่เมืองวาริชภูมิเป็นกลุ่มผู้ไทที่ข้ามมาฝั่งขวาแม่น้ำโขงกลุ่มล่าสุด (ในปี พ.ศ. 2420 ในสมัยรัชกาลที่ 5)

ผู้พูดภาษาผู้ไท

ผู้พูดภาษาผู้ไทในประเทศไทยส่วนใหญ่อยู่ในบริเวณจังหวัดภาคอีสานตอนบน ได้แก่ จังหวัดกาฬสินธุ์ นครพนม มุกดาหาร ร้อยเอ็ด และสกลนคร นอกจากนี้ยังมีอีกเล็กน้อยในจังหวัดอำนาจเจริญ อุดรธานี ยโสธร และบึงกาฬ โดยในแต่ละท้องถิ่นจะมีสำเนียงและคำศัพท์ที่แตกต่างกันไป

เป็นที่น่าสังเกตว่า ภาษาผู้ไทแม้จะกระจายอยู่ในแถบอีสาน แต่สำเนียงและคำศัพท์นั้นแตกต่างกับภาษาไทยถิ่นอีสานโดยทั่วไป อย่างไรก็ตามยังมีคำยืมจากภาษาถิ่นอีสานอยู่ในภาษาผู้ไทบ้างเป็นธรรมดา แต่ก็ไม่นับว่ามาก ด้วยเหตุนี้ ชาวไทยที่พูดภาษาอีสานจึงไม่สามารถพูดหรือฟังภาษาผู้ไทอย่างเข้าใจโดยตลอด แต่ชาวผู้ไทส่วนใหญ่มักจะพูดภาษาอีสานได้

ลักษณะของภาษา

ด้วยภาษาผู้ไทเป็นภาษาในกลุ่มภาษาไท จึงมีลักษณะเด่นร่วมกับภาษาไทยด้วย นั่นคือ

• เป็นภาษาคำโดด มักเป็นคำพยางค์เดียว
• เป็นภาษามีวรรณยุกต์
• โครงสร้างประโยคแบบเดียวกัน คือ "ประธาน กริยา กรรม" (SVO) ไม่ผันรูปตามโครงสร้างประโยค

หน่วยเสียง

หน่วยเสียงพยัญชนะ

ฐานกรณ์ของเสียง	ริมฝีปากล่าง-ฟัน	ริมฝีปาก	โคนฟัน	เพดานส่วนแข็ง	เพดานส่วนอ่อน	ช่วงคอ
เสียงหยุด (ไม่ก้อง)	-	/ป/	/ต/	/จ/	/ก/	/อ/
เสียงหยุด (ไม่ก้อง)	-	/พ/	/ท/	-	/ค/	-
เสียงหยุด (ก้อง)	-	/บ/	/ด/	-	-	-
เสียงขึ้นจมูก	-	/ม/	/น/	/ญ/	/ง/	-
เสียงเสียดแทรก	/ฟ/	/ซ/	-	-	-	/ฮ/
กึ่งสระ	/ว/	-	-	/ย/	-	-
ลอดข้างลิ้น	-	/ล/	-	-	-	-

ในที่นี้ขออธิบายเฉพาะเสียงที่แตกต่างจากภาษาไทยมาตรฐาน ดังนี้

• /ญ/ เป็นหน่วยเสียงพิเศษ ที่ไม่พบในภาษาไทยภาคกลาง และถิ่นใต้ แต่พบได้ในภาษาไทยถิ่นอีสาน และเหนือ

หน่วยเสียงสระ

ภาษาผู้ไทมีสระเดี่ยว 9 ตัว หรือ 18 ตัวหากนับสระเสียงยาวด้วย โดยทั่วไปมีลักษณะของเสียงคล้ายกับสระในภาษาไทยถิ่นอื่น (เพื่อความสะดวก ในที่นี้ใช้อักษร อ ประกอบสระ เพื่อให้เขียนง่าย)

สระสูง	อิ, อี	อึ, อือ	อุ, อู
สระกลาง	เอะ, เอ	เออะ, เออ	โอะ, โอ
สระต่ำ	แอะ,แอ	อะ,อา	เอาะ, ออ

อนึ่ง ในภาษาผู้ไทไม่ใช้สระประสม จะใช้แต่สระเดี่ยวข้างบนนี้ ตัวอย่างคำที่ภาษาไทยกลางเป็นสระประสม แต่ภาษาผู้ไทใช้สระเดี่ยว

ภาษาไทยกลาง	ภาษาผู้ไท
/หัว/	/โห/
/สวน/	/โสน/
/เสีย/	/เส/
/เขียน/	/เขน/
/เสือ/	/เสอ/
/มะเขือ/	/มะเขอ/

หน่วยเสียงวรรณยุกต์

หน่วยเสียงวรรณยุกต์ในภาษาผู้ไท มีด้วยกัน 5 หน่วย

พยางค์

พยางค์ในภาษาผู้ไทมักจะเป็นพยางค์อย่างง่าย ดังนี้

• เมื่อประสมด้วยสระเสียงยาว พยางค์อาจประกอบด้วยพยัญชนะต้น สระ และวรรณยุกต์ โดยจะมีพยัญชนะตัวสะกดหรือไม่ก็ได้
• เมื่อมีสระเสียงสั้น พยางค์ประกอบด้วยพยัญชนะต้น สระ, วรรณยุกต์ และพยัญชนะตัวสะกด

ลักษณะเด่นของภาษาผู้ไท

ภาษาผู้ไทมีลักษณะเด่นดังนี้ 1. พยัญชนะ "ข,ฆ" /k/ ในภาษาไทยและลาว-อีสานบางคำ ออกเสียงเป็น ห, ฮ /h/ เช่น

ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท
แขน	แหน	เข็ม	เห็ม	ขัน (ขันน๊อต)	หัน	ขา	หา	ของ	หอง
ขน	หน	เข้า	เห้า	ขอด	ฮอด	ขอน (ขอนไม้)	หอน	ขึ้น	หึ้น
ฆ่า	ฮ่า	ขาด	ฮาด	เขี้ยว (ฟัน)	แห้ว	ขัดข้อง (ยุ่งเหยิง)	ห้อง	ข้อ	ห้อ
ขาย	หาย	เขา (สัตว์)	เหา	เขียว	แหว	ขาว	หาว

2. เสียงสระ "ใ" ออกเสียงเป็น "เออ" และสระ "ไ" บางคำก็ออกเสียงเป็น "เออ" เช่น

ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท
ใกล้	เค่อ	ไหน (ไส "ลาว")	เซอ, ซิเลอ, เนอเฮอ, ตะเลอ	ใต้	เต้อ	ใช้	เซ้อ	ใน	เนอ, เด้อ
ใจ	เจ๋อ	ใหม่อ	เมอ	ไต	เต๋อ	ใส่	เซอ	ให้	เห้อ
ใคร (ไผ "ลาว")	เพอ	ใหญ่	เญอ	บวม (ไค่ "ลาว")	เค้อ	ใบ	เบ๋อ

3. ภาษาผู้ไทใช้แต่เพียงสระเดี่ยว ไม่มีสระผสม เช่นเดียวกับภาษาลื้อ ไตขืน เช่น

ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท	ภาษาไทย	ภาษาภูไท
เขียด	เควด	เรือ	เฮอ	เรียน	เฮน, สอน	บ่วง (ช้อน)	โบง	ม้วน	โม้น
เกวียน	เกว๋น	สวน	โสน	เขี่ย	เคว	เลี้ยว	เล้ว	เมีย	เม
เหยียบ	เยบ	เงื่อน	เงิ้น	เปลื้อน	เปิ้น	หนวด	โนด	ผัว	โผ

4. คำที่ใช้สระเสียงยาวแล้วสะกดด้วย "ก" จะเปลี่ยนเป็นสระเสียงสั้น ไม่ออกเสียง "ก" เช่นเดียวกับภาษาไทถิ่นใต้ฝั่งตะวันตก และภาษาไทดำ ไทขาว พวน เช่น

 *ลูก = ลุ *บอก = เบ๊าะ *แตก = แต๊ะ *ตอก = เต๊าะ *ลอก = เลาะ, ลู่น *หนอก = เนาะ *ยาก = ญ๊ะ *ฟาก,ฝั่ง = ฟ๊ะ *หลีก = ลิ *ปีก = ปิ๊ *ราก =ฮะ *กาก=ก๊ะ *อยาก = เยอะ *เลือก = เลอะ *น้ำเมือก = น้ำเมอะ *น้ำมูก = ขี้มุ *ผูก = พุ *หยอก = เยาะ *หมอก = เมาะ *ดอกไม้ = เด๊าะไม้ *ศอก = เซาะ *หนวก = โนะ * หยวก = โ *ถูก(ถืก ในภาษาลาว) = ทึ 

5. ภาษาผู้ไทใช้คำที่แสดงถึงการปฏิเสธว่า มี,หมี่ หรือเมื่อพูดเร็วก็จะออกเสียงเป็น มิ เช่นเดียวกับภาษาไทยโบราณ ภาษาจ้วง (bou,mi) และภาษาลื้อบางแห่ง เช่น

 *ไม่ได้ = มีได้ *ไม่บอก = มีเบ๊าะ *ไม่รู้ = มีฮู้, มีฮู้จัก,มีจัก,จัก *ไม่เห็น = มีเห็น *ไม่พูดไม่จา = มีเว้ามีจา 

6. คำถามจะใช้แตกต่างจากภาษาไทยดังนี้

 *อะไร = เผอ,ผะเหลอ,ผิเหลอ *ทำไม,เพราะอะไร = เอ็ดเผอ,เป่นเผอ *ไหน = เซอ,ซิเลอ,เนอเหอ *ใคร = เพอ,ผู้เลอ *เท่าไหร่,แค่ไหน = ท้อเลอ,ฮาวเลอ,ค้าเลอ *อย่างไร = แนวเลอ,สะเลอ,ซิเลอ *เมื่อไหร่ = บาดเลอ,ญามเลอ,ฮาเลอ,เท้อเลอ *ไหม,หรือปล่าว = เบาะ,ติ๊,ยูเบาะ,ยูติ๊ *ล่ะ = เด๋ 

7. คำว่า จัก หรือ จะ ในภาษาไทย ภาษาผู้ไทจะใช้คำว่า หละ หรือ สิ เช่น

 *เธอจะไปไหน = เจ้าหละ/สิไปซิเลอ *ฉันกำลังจะพูด = ข้อยทมหละ/สิเว้า *เขาจะคุยกันเรื่องอะไร = เขาหละ/สิแอ่นเด๋วเลิ้งเผอ 

___(ข้อ 8 เป็นต้นไปเป็นเพียงปลีกย่อย)___

8. บางคำมีการออกเสียงต่างจากภาษาไทย ดังนี้

 1) ค เป็น ซ เช่น คง = ซง, ครก = ซก 2) ด เป็น ล เช่น ใด = เลอ, สะดุ้ง (เครื่องมือหาปลาชนิดหนึ่ง) = จะลุ่ง 3) อะ เป็น เอะ เช่น มัน (หัวมัน) = เม็น, มันแกว = เม็นเพา-โหเอ็น, มันเทศ = เม็นแกว 4) เอะ เป็น อิ เช่น เล่น=ดิ้น, เด็กน้อย=ดิกน้อย, เหล็กไล (ตะปู)=ลิ๊กไล 5) เอีย เป็น แอ เช่น เหี่ยว = แห่ว, เขี้ยว = แห้ว, เหยี่ยว = แหลว, เตี้ย = แต๊, เขียว = แหว 6) สระเสียงสั้นในภาษาไทยบางคำกลายเป็นสระเสียงยาวในภาษาผู้ไท เช่น ลิง = ลีง, ก้อนหิน = มะขี้หีน, ผิงไฟ = ฝีงไฟ 7) อิ เป็น อึ เช่น กลิ่น = กึ่น คิด = คึด/ฮึด 

9. คำเฉพาะถิ่น เป็นคำที่มีใช้เฉพาะในภาษาผู้ไท และอาจมีใช้ร่วมกับภาษาอื่นที่เคยมีวัฒนธรรมร่วมกัน เช่น

 *ดวงตะวัน = ตะเง็น, โก๊ *ดวงเดือน = โต๊ต่าน, เดิ๋น, ต๊อ *ประตูหน้าต่าง = ตู่บอง,ปะตู่บอง, ป่องเย่ม *ขี้โม้ = ขี้จะหาว *ขึ้นรา = ตึกเหนา *น้ำหม่าข้าว = น้ำโม๊ะ *สวย = ซับ,งาม *ตระหนี่,ขี้เหนียว = อีด, ขี้อีด, ขี้ถี่ *ประหยัด = ติ้กไต้, ตักไต้ *หัวเข่า = โหโค้ย *ลูกอัณฑะ = มะขะหลำ *หัวใจ = เจ๋อ,มะโหเจ๋อ,โหเจ๋อ *หน้าอก = เอิ๊ก,อ๋าง *เหงือก = เฮ๊อะ * *ตาตุ่ม = ปอเผอะ,ปอมเผอะ *ท้ายทอย = ง้อนด้น *เอว = โซ่ง,กะโท้ย,แอ๋ว *ถ่านก่อไฟ = ก้อมี่ *พูดคุย,สนทนา = แอ่นจ๋า *เกลี้ยกล่อม = โญะ, เญ๊า *หัน = ปิ่น, (ภาษาลาวว่า งวก) *ย้ายข้าง = อวาย, ว้าย (ภาษาลาวว่า อ่วย) *ขอร้อง,วิงวอน = แอ่ว,แอบ *กันนักกันหนา = กะดักกะด้อ *มาก,ยิ่ง = แฮง,กะดักกะด้อ-กะด้อ,หลาย *ไม่ใช่ = แต่ *จริง = เพิ้ง,แท้ *นึกว่า = ตื่อหวะ, กะเด๋วหวะ, เด๋วหวะ *พะวงใจ = ง้อ,คึดง้อ *อุทานไม่พอใจ = เยอ! เยอะ! *ไปโดยไม่หันกลับมา = ไปกิ่นๆ, ไปกี่ดี่ๆ *สั้น = สั้น, กิด, ขิ้น *ยาว = ญาว, สาง *ปิด = ปิด, อัด, ฮี, กึด, งับ *เปิด = เปิด, ไข, อ้า 

อ้างอิง

• วิไลวรรณ ขนิษฐานันท์. ภาษาผู้ไท. โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กรุงเทพฯ, 2520.
• ธัญญลักษณ์ ไชยสุข มอลเลอร์รพ and Asger Mollerup: ภาษาผู้ไท เพื่อสุขภาพ - ผู้ไท-ไทย-อังกฤษ. 2556. 2017-06-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ภาษาผู้ไท 2019-12-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน การศึกษาเปรียบเทียบภาษาผู้ไทในประเทศไทยและประเทศลาว
• Phutai Language 2019-12-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน : A comparative study of the Phutai in Thailand and Laos P.D.R.
• โครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูคุณค่าของภาษาผู้ไท 2019-11-18 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• In Search for the Phutais 2019-09-15 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Mo Yao 2019-11-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน : Phutai Healing
• About Some Linguistic Variations in Phu Tai^{[ลิงก์เสีย]}

1. ผู้ไท at Ethnologue (18th ed., 2015)