สงครามพม่า–สยาม (พ.ศ. 2137–2148)

สงครามพม่า-สยาม (พ.ศ. 2137-2148) ((พม่า: ယိုးဒယား-မြန်မာစစ် (၁၅၄၈); อังกฤษ: Burmese-Siamese War (1594-1605) สงครามการต่อสู้ระหว่าง ราชวงศ์ตองอู ของพม่าและ อาณาจักรอยุธยา ของ สยาม ผลของสงครามครั้งนี้สยามได้รับชัยชนะด้วยการเข้ายึดเมือง ทวาย และ ตะนาวศรี

สงครามพม่า-สยาม
เป็นส่วนหนึ่งของ สงครามพม่า-สยาม
แผนที่แสดงให้เห็นถึงการเดินทัพของสยามในพม่า: : แดง: การบุกของสยามในปี ค.ศ. 1594 น้ำตาล: การบุกของสยามและการถอยทัพในปี ค.ศ. 1595-1596 เหลือง: การบุกรุกของสยามในปี ค.ศ. 1599-1602
วันที่ ประมาณ มีนาคม ค.ศ. 1594 – พฤศจิกายน ค.ศ. 1605 สถานที่ ตอนใต้และตอนกลางของพม่า ผลลัพธ์ สยามได้รับชัยชนะ ดินแดน เปลื่ยน สยามควบคุมชายฝั่งตะนาวศรี สยามเข้าครอบครองล้านนา ในปี ค.ศ. 1602–1614^:145–179
คู่ขัดแย้ง
ราชวงศ์ตองอู	อาณาจักรอยุธยา
ผู้บัญชาการหรือผู้นำ
พระเจ้านันทบุเรง † มังรายกะยอชวาที่ 2 † (พระเจ้าอังวะ) พระเจ้านยองยาน เมงเยสีหตู (พระเจ้าตองอู) ตะโดธรรมราชาที่ 3 (พระเจ้าแปร) นะฉิ่นเหน่าง์ นรธาเมงสอ สมิงอุบากอง สมิงพระตะบะ	สมเด็จพระนเรศวรมหาราช สมเด็จพระเอกาทศรถ พระยาจักรี พระยาพระคลัง พระยาศรีไสยณรงค์ พระยาเทพอรชุน พระยารามคำแหง พระยาศรีไสล
กองทัพ
กองทัพอาณาจักรพม่า รวมทั้ง: กองทัพตองอู กองทัพแปร กองทัพอังวะ กองทหารทวาย กองทหารตะนาวศรี กองทัพล้านนา	กองทัพหลวงสยาม รวมทั้ง: ทหารอาสาชาวมอญ
กำลัง
300,000	250,000

เบื้องหลัง

10 ปีของสงครามตั้งรับนับแต่สมเด็จพระนเรศวรมหาราชประกาศอิสรภาพเมื่อ ค.ศ. 1584 หรือ พ.ศ. 2127 สยามได้รับอิสรภาพโดยสมบูรณ์พร้อมกับการสิ้นพระชนม์ของ มังกะยอชวา พระมหาอุปราช ด้วยพระหัตถ์ของสมเด็จพระนเรศวร ระหว่างกระทำ ยุทธหัตถี ในสงครามยุทธหัตถี เมื่อ ค.ศ. 1592 หรือ พ.ศ. 2135 สมเด็จพระนเรศวรได้เดินหน้าบุกเข้ายึด ทวาย และ ตะนาวศรี พร้อมกับช่วย ชาวมอญ ก่อกบฏต่อพม่าใน ค.ศ. 1595 หรือ พ.ศ. 2138^:148–149

การรบในรัฐมอญ

การรบที่ทวายและตะนาวศรี (พ.ศ. 2135)

ใน ค.ศ. 1592 หรือ พ.ศ. 2135 สมเด็จพระนเรศวรได้ส่งกองทัพไปตีเมืองทวายและตะนาวศรี โดยทัพแรกภายใต้การบังคับบัญชาของพระยาจักรีคุมทหาร 50,000 นายเข้าตีเมืองตะนาวศรี ส่วนทัพที่ 2 ภายใต้การบังคับบัญชาของพระยาพระคลังนำทหาร 50,000 นายเข้ายึดเมืองทวาย ซึ่งทวายและตะนาวศรีเคยเป็นเมืองขึ้นของสยามในยุคสุโขทัยแต่ได้เสียให้กับพม่า ในระหว่างนั้นเจ้าเมืองตะนาวศรีล่วงรู้ถึงแผนของสยามจึงได้ส่งข่าวไปยังพระเจ้านันทบุเรง เพื่อให้มีพระบัญชาส่งทหารลงมาช่วยโจมตีสยาม^:139–140

ตะนาวศรีต่อต้านการล้อมอยู่ 15 วัน ส่วนทวายต่อต้านการล้อมอยู่ 20 วัน ก่อนที่สยามจะประสบความสำเร็จในการยึดเมืองทั้งสองแห่ง ทั้งสองเมืองยินยอมอยู่ภายใต้การปกครองของอยุธยาเช่นเดียวกับในอดีต^:140

หลังจากพระยาจักรีได้เข้ายึดเมืองตะนาวศรีก็เดินทางไปยึดเมือง มะริด พร้อมกับเรือที่ท่าเรืออาทิ เรือสลุป 3 ลำและเรืออื่น ๆ อีก 150 ลำ เขาได้ส่งพระยาเทพอรชุนไปยังทวายโดยทางเรือเพื่อไปช่วยพระยาพระคลังหากพม่าเคลื่อนทัพมา ส่วนพระยาจักรีเคลื่อนพล 30,000 นายไปยังทวายโดยทางบก และทิ้งทหารรักษาการณ์ไว้ 10,000 คนที่เมืองตะนาวศรีภายใต้การนำของพระยาศรีไสยณรงค์ ขณะเดียวกันพระยาพระคลังได้ส่งเรือรบ 100 ลำและทหาร 5,000 นายภายใต้การนำของพระยาพิชัยสงครามและพระยารามคำแหงไปช่วยพระยาจักรี^:141

พม่าได้ส่งเรือรบ 200 ลำและทหารอีก 10,000 นายภายใต้การบัญชาของ สมิงอุบากอง และ สมิงพระตะบะ ลงมาช่วยแต่กองเรือของพม่ากลับถูกล้อมอยู่ท่ามกลางกองเรือของสยามที่เคลื่อนมาจากทางเหนือและทางใต้ เรือพม่าหลายลำจมลง เรือบางลำแล่นหนีไป สมิงอุบากอง ถูกสังหารและทหาร 500 นายถูกจับกุม^:141–142

ยึดเมาะตะมะ (พ.ศ. 2137)

ใน ค.ศ. 1594 เจ้าเมือง เมาะตะมะ พระยาลาว สังเกตเห็นเจ้าเมือง เมาะลำเลิง พระยาพะโรกำลังมาเข้ากับทางฝ่ายสยามซึ่งในเวลานั้นผู้นำชาวมอญอาศัยอยู่ที่กรุงศรีอยุธยา พระยาพะโรเกิดมีเรื่องทะเลาะวิวาทกับพระยาลาว จึงได้ส่งข่าวมายังสมเด็จพระนเรศวรเพื่อขอความช่วยเหลือ ทำให้สมเด็จพระนเรศวรได้ส่งทหารไป 3,000 นายภายใต้การนำของพระยาศรีไสล กองทหารพม่าที่เมาะตะมะถอยทัพออกไป พระเจ้านันทบุเรงจึงรับสั่งให้พระเจ้าตองอูยกกองทัพลงมาปราบปรามจราจล แต่กองทัพดังกล่าวก็พ่ายแพ้ต่อกองทัพสยามและมอญ หัวเมืองมอญทั้งหลายจึงเข้ามาอยู่ในการควบคุมของสยาม^:145–147

การรุกรานภาคกลางของพม่า (พ.ศ. 2137-2145)

การล้อมหงสาวดีครั้งที่ 1 (พ.ศ. 2137-2139)

ในเดือนธันวาคม ค.ศ. 1594 สมเด็จพระนเรศวรได้ยกทัพจำนวน 12,000 นายมุ่งหน้าไปยัง หงสาวดี ตามคำแนะนำของมอญที่ เมาะตะมะ สมเด็จพระนเรศวรปิดล้อมหงสาวดีอยู่ 3 เดือนก่อนจะได้รับข่าวว่า พระเจ้าตองอู, พระเจ้าอังวะ และพระเจ้าแปร ได้ยกทัพมาช่วยหงสาวดีทำให้พระองค์ต้องล่าถอยไปพร้อมกับเชลยศึกอีกหลายคน^:148–150

การล้อมหงสาวดีครั้งที่ 2 (พ.ศ. 2142-2143)

ใน ค.ศ. 1599 สมเด็จพระนเรศวรได้ตัดสินพระทัยที่จะบุกหงสาวดีอีกครั้งพร้อมทหาร 100,000 นาย แต่คราวนี้พระองค์เป็นพันธมิตรกับพระเจ้ายะไข่ และพระเจ้าตองอู อย่างไรก็ตามพระเจ้าตองอู เกิดกลัวขึ้นมาว่าถ้าสมเด็จพระนเรศวรยึดหงสาวดีได้แล้วอาณาจักรของพระองค์คงจะต้องเป็นเมืองขึ้นต่อไป ดังนั้นพระเจ้าตองอูกับพระเจ้ายะไข่จึงวางแผนยึดหงสาวดีก่อนที่ทัพของสมเด็จพระนเรศวรจะยกมาถึง ผลที่ตามมาคือพระเจ้าตองอูรวบรวมทรัพย์สินที่มีค่าทั้งหมดในหงสาวดี รวมทั้งพระเจ้านันทบุเรงส่งไปยังเมืองตองอู กองทัพของยะไข่ปล้นและเผาสิ่งที่เหลืออยู่ เมื่อสมเด็จพระนเรศวรยกทัพมาถึงก็พบว่าเมืองร้างและถูกไฟไหม้หมดแล้ว^:151–162

การล้อมเมืองตองอู (พ.ศ. 2143)

เมื่อเมงเยสีหตูซึ่งเป็นพระเจ้าตองอู ปฏิเสธที่จะส่งพระเจ้านันทบุเรงกษัตริย์ผู้พ่ายแพ้แห่งหงสาวดีมาถวายแก่สมเด็จพระนเรศวร สมเด็จพระนเรศวรจึงตัดสินพระทัยโจมตีเมืองตองอู สมเด็จพระนเรศวรปิดล้อมเมืองและขุดคลองเพื่อระบายน้ำในคูเมือง หลังจากพยายามหลายครั้งสมเด็จพระนเรศวรก็ไม่สามารถตีเมืองได้ ผ่านมาสองเดือนพระองค์จึงตัดสินพระทัยถอนทัพเนื่องจากขาดแคลนเสบียงที่จะล้อมเมืองต่อไปได้^:162–166

บทสรุป

นะฉิ่นเหน่าง์ ปลงพระชนม์ พระเจ้านันทบุเรง และ มังรายกะยอชวา ขณะที่ทั้งสองพระองค์กำลังถูกคุมขังในเมืองตองอู เจ้าชายนยองยานปราบดาภิเษกพระองค์เป็นพระเจ้าอังวะเพื่อตอบโต้พระเจ้าตองอูและพระเจ้าแปร สยามกลายเป็นภัยคุกคามของพม่าเป็นเวลาสี่ปี จนกระทั่งพระเจ้าอังวะปรารถนาทำศึกเพื่อพิชิตรัฐชานและกำลังยกทัพไปเมืองแสนหวี สมเด็จพระนเรศวรจึงยกกองทัพ 200,000 นายไปเพื่อตอบโต้ เมื่อพระองค์ยกทัพมาถึงบริเวณ อำเภอฝาง ของ จังหวัดเชียงใหม่ ในปัจจุบัน พระองค์ได้ประชวรและสวรรคตหลังจากนั้นสามวัน พระอนุชาของพระองค์ได้ขึ้นเป็นกษัตริย์นามว่า สมเด็จพระเอกาทศรถ^:173–180

อาณาจักรสยามสมัยนี้มีขอบเขตกว้างใหญ่และเจริญรุ่งเรืองมากที่สุดสมัยหนึ่ง^:178

ดูเพิ่ม

• สงครามพม่า-สยาม
• ความสัมพันธ์พม่า-ไทย

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. Rajanubhab, D., 2001, Our Wars With the Burmese, Bangkok: White Lotus Co. Ltd., ISBN 9747534584
2. Fernquest, SOAS, pp. 51–52
3. สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ, Page 118-121
4. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหมอบรัดเล, Page 147
5. Maha Yazawin Vol. 3 2006: 95–96

บรรณานุกรม

• Rajanubhab, Damrong (2001). Our Wars With the Burmese. Bangkok,Thailand: White Lotus. ISBN 9747534584.CS1 maint: ref=harv (link)
• Kala, U (1720). Maha Yazawin Gyi (ภาษาพม่า). 3 (2006, 4th printing ed.). Yangon: Ya-Pyei Publishing.
• Fernquest, Jon (Spring 2005). "The Flight of Lao War Captives from Burma Back to Laos in 1596: A Comparison of Historical Sources". SOAS Bulletin of Burma Research. SOAS, University of London. 3 (1). ISSN 1479-8484.
• Royal Chronicles of Ayutthaya (Phongsawadan Krung Si Ayutthaya) Doctor Bradley or Two-Volume Version (1864) – formerly called Krom Phra Paramanuchit Chinorot Version.