เจ้าพระยายมราช (แก้ว สิงหเสนี)
เจ้าพระยายมราช นามเดิม แก้ว (พ.ศ. 2347 - 1 กรกฎาคม 2414) เป็นบุตรของเจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) ดำรงตำแหน่งเป็นเสนาบดีกรมนครบาลและเจ้าเมืองนครราชสีมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ดำรงตำแหน่งเป็นพระพรหมบริรักษ์ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นแม่ทัพผู้มีบทบาทสำคัญในสงครามอานัมสยามยุทธ
| เจ้าพระยายมราช (แก้ว สิงหเสนี) | |
|---|---|
| เสนาบดีกรมนครบาล | |
| ดำรงตำแหน่ง พ.ศ. 2408 – พ.ศ. 2414 | |
| กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
| ก่อนหน้า | เจ้าพระยายมราช (ครุฑ) |
| ถัดไป | เจ้าพระยายมราช (เฉย ยมาภัย) |
| เจ้าเมืองนครราชสีมา | |
| ดำรงตำแหน่ง พ.ศ. 2408 | |
| กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
| ก่อนหน้า | พระยานครราชสีมา (ขำ ณ ราชสีมา) |
| ถัดไป | พระยากำแหงสงคราม (เมฆ ณ ราชสีมา) |
| ข้อมูลส่วนบุคคล | |
| เกิด | แก้ว พ.ศ. 2347 พระนคร อาณาจักรรัตนโกสินทร์ |
| เสียชีวิต | 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2414 (67 ปี) พระนคร ประเทศสยาม |
| บิดา | เจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) |
| มารดา | ท่านผู้หญิงเพ็ง |
| คู่สมรส | ท่านผู้หญิงหนู กัลยาณมิตร |
| บุตร | 15 คน |
| ศาสนา | พุทธ |
เจ้าพระยายมราช (แก้ว สิงหเสนี) เกิดเมื่อปีชวดพ.ศ. 2347 ในรัชกาลที่ 1 เป็นบุตรคนที่แปดของจมื่นเสมอใจราช (สิงห์) มารดาคือท่านผู้หญิงเพ็ง ซึ่งเป็นธิดาของพระพิพิธสาลี (สังข์) นายแก้วมีพี่ชายร่วมมารดาเดียวกันชื่อว่านายเกษ (ต่อมาคือเจ้าพระยามุขมนตรี) ต่อมาในรัชกาลที่ 3 บิดาได้เลื่อนขึ้นเป็นเจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) ที่สมุหนายก นายแก้วเข้ารับราชการเป็นมหาดเล็ก ภายหลังได้เป็นนายจิตรหุ้มแพร ต่อมาเป็นจมื่นสมุหพิมาน ปลัดกรมพระตำรวจขวา หลังจากที่ไปชำระปราบโจรผู้ร้ายที่เมืองนครราชสีมา จึงได้เลื่อนขึ้นเป็นพระพรหมบริรักษ์ เจ้ากรมสนมตำรวจขวา
ในพ.ศ. 2384 ขุนนางกัมพูชาซึ่งอยู่ภายใต้การปกครองของเวียดนามราชวงศ์เหงียนลุกฮือขึ้นต่อต้านการปกครองของญวน พระพรหมบริรักษ์ (แก้ว) ได้ติดตามเจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์) ผู้เป็นบิดาไปในการศึกสงครามในครั้งนี้ด้วย เจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์) มอบหมายให้พระพรหมบริรักษ์ (แก้ว) นำทัพเข้าโจมตีเมืองโพธิสัตว์ หลังจากนั้นเมื่อฝ่ายญวนล่าถอยออกจากกัมพูชาไปอยู่ที่เมืองโจดกแล้ว เจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์) จึงมอบหมายให้พระพรหมบริรักษ์ (แก้ว) นำนักองค์ด้วงไปตั้งมั่นอยู่ที่เมืองอุดงในพ.ศ. 2385 พระพรหมบริรักษ์ (แก้ว) ร่วมกับเจ้าพระยายมราช (บุนนาค ยมนาค) และนักองค์ด้วง ยกทัพเข้าโจมตีคลองหวิญเต๊ในจังหวัดอานซางของเวียดนาม แต่ทัพฝ่ายญวนสามารถต้านทานทัพของฝ่ายสยามได้ทำให้ฝ่ายสยามต้องล่าถอยกลับ พระพรหมบริรักษ์ (แก้ว) คุ้มครองนักองค์ด้วงอยู่ที่เมืองอุดงเป็นเวลาสามปี จนกระทั่งในพ.ศ. 2388 ทัพญวนนำโดยเหงียนจิเฟือง (Nguyễn Tri Phương) ยกทัพญวนขึ้นมาโจมตีเมืองพนมเปญ พระพรหมบริรักษ์ (แก้ว) เข้าป้องกันเมืองพนมเปญแต่ฝ่ายญวนสามารถเข้ายึดเมืองพนมเปญได้สำเร็จ พระพรหมบริรักษ์ (แก้ว) ถอยไปอยู่ที่เมืองอุดง เจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์) เดินทางมาจากกรุงเทพฯเพื่อป้องกันเมืองอุดง เหงียนจิเฟืองนำทัพญวนเข้าล้อมเมืองอุดงจนกระทั่งนำไปสู่การเจรจาเพื่อยุติสงครามอานัมสยามยุทธในที่สุด
พระพรหมบริรักษ์ (แก้ว) สมรสกับท่านผู้หญิงหนู เป็นธิดาของเจ๊สัวต่วน ซึ่งเป็นน้องชายของเจ้าพระยานิกรบดินทร์ (โต กัลยาณมิตร) นอกจากนี้ยังมีภรรยาอื่นๆ ยกตัวอย่างเช่นท่านผู้หญิงเปรียม ซึ่งเป็นธิดาของเจ้าพระยานครราชสีมา (ทองอิน ณ ราชสีมา)
หลังจากกลับจากศึกอานัมสยามยุทธ หลังจากที่พระยามหาเทพ (ปาน) ถึงแก่กรรม พระพรหมบริรักษ์ (แก้ว) ได้รับโปรดเกล้าฯเลื่อนขึ้นเป็นพระมหาเทพ เจ้ากรมพระตำรวจซ้าย เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นครองราชสมบัติในพ.ศ. 2394 ทรงแต่งตั้งพระมหาเทพ (แก้ว) ขึ้นเป็นพระยาสีหราชเดโช พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯพระราชทานอาญาสิทธิ์ให้แก่พระยาสีหราชเดโช (แก้ว) ไปปราบโจรผู้ร้ายที่เมืองนครราชสีมา ต่อมาพระยาสีหราชเดโช (แก้ว) ได้รับโปรดเกล้าฯแต่งตั้งเป็นพระยากำแหงสงครามเจ้าเมืองนครราชสีมา และต่อมาเมื่อเจ้าพระยายมราช (ครุฑ) ถึงแก่กรรมเมื่อพ.ศ. 2408 พระยากำแหงสงคราม (แก้ว) จึงได้เลื่อนขึ้นเป็นเจ้าพระยายมราช เสนาบดีกรมนครบาล
เจ้าพระยายมราช (แก้ว) ถึงแก่อสัญกรรมเมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม ปีมะแม พ.ศ. 2414 อายุ 68 ปี รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ครอบครัว
เจ้าพระยายมราช (แก้ว สิงหเสนี) มีภรรยาและบุตรธิดาดังนี้
ท่านผู้หญิงหนู กัลยาณมิตร ธิดาของเจ๊สัวต่วน
- พระยาเพ็ชรฎา (ดิด สิงหเสนี) บิดาของพระยาสิงห์เสนี (สอาด สิงหเสนี)
- ญ. ทิม
- ญ. ขลิบ สมรสกับพระยาเพชรรัตน์ (โมรา ไกรฤกษ์)
- ญ. ชุ่ม
เจ้าคำพา ณ จำปาศักดิ์
- ญ. ปุ้ย สมรสกับพระยาราชโกษา (จันทร์ วัชโรทัย)
ภรรยาชื่อ พยอม
- พลตรี พระยานครราชเสนี (กาจ สิงหเสนี) เจ้าเมืองนครราชสีมา
- ญ. อ่อง ภรรยาของนายโต วัชโรทัย
- พระพิศาลยุทธกิจ (ดัด)
- ญ. ศิลา
ภรรยาชื่อ อิ่ม
- พระอินทราภิบาล (เจ๊ก)
ภรรยาชื่อ แจ่ม
- ช. กลั่น
- ญ. ปริก สมรสกับพระยาอมรสินธพ (นก ฉายะระถี)
ภรรยาชื่อ แทน
- ญ. เทศ สมรสกับพระยากัลยาณมิตรนิกรวงศ์ (คง กัลยาณมิตร)
- ญ. เจียม
- ช. อ้น
อ้างอิง
- ↑ อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ คุณหญิงเจือ นครราชเสนี (เจือ สิงหเสนี) ท.ช.ต.จ. ณ วัดธาตุทอง กรุงเทพมหานคร วันอาทิตย์ที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๒๕.
- ↑ สกุลสิงหเสนีและเครือญาติ. พิมพ์เป็นบรรณาการในงานณาปนกิจศพ คุณหญิงตุ่ม ประเสริฐสุนทราศรัย ณ เมรุวัดจักรวรรดิราชาวาส ๓๐ เมษายน พ.ศ. ๒๕๐๔.
- เจ้าพระยาทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค). พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ ๓.
- พิมพ์ประไพ พิศาลบุตร. กระเบื้องถ้วยกะลาแตก. Nanmeebooks, 1 ธันวาคม พ.ศ. 2549.
- กรมศิลปากร. จดหมายเหตุนครราชสีมา. ๑๑ กันยายน พ.ศ. ๒๔๙๗.
- ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ ๔. ๑๗ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๗; โรงพิมพ์พระจันทร์ ท่าพระจันทร์ พระนคร
- ↑ สมมตอมรพันธุ์, กรมพระ. เรื่องตั้งเจ้าพระยาในกรุงรัตนโกสินทร์. กรมศิลปากร.