สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ หรือ พระมหาธรรมราชา เป็นพระมหากษัตริย์ไทยรัชกาลที่ 31 แห่งอาณาจักรอยุธยา และเป็นพระองค์ที่ 4 ในราชวงศ์บ้านพลูหลวง

สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
พระเจ้ากรุงศรีอยุธยา
ครองราชย์	พ.ศ. 2275 - 26 เมษายน 2301 (26 ปี)
ก่อนหน้า	สมเด็จพระเจ้าท้ายสระ
ถัดไป	สมเด็จพระเจ้าอุทุมพร
มเหสี	กรมหลวงอภัยนุชิต กรมหลวงพิพิธมนตรี
ราชวงศ์	ราชวงศ์บ้านพลูหลวง
พระราชบิดา	สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8
พระราชสมภพ	พ.ศ. 2223
สวรรคต	26 เมษายน พ.ศ. 2301 (77 พรรษา)
ถวายพระเพลิง	7 เมษายน พ.ศ. 2302

พระราชประวัติ

ก่อนครองราชย์

สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ มีพระนามเดิมว่าเจ้าฟ้าพร เป็นพระราชโอรสในสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8 (พระเจ้าเสือ) มีพระเชษฐาคือเจ้าฟ้าเพชร พระองค์ได้รับการสถาปนาเป็นพระบัณฑูรน้อยในรัชสมัยสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8 และเป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคลในรัชสมัยสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 9 (พระเจ้าท้ายสระ)

ปราบดาภิเษก

ภายหลังการเสด็จสวรรคตของสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 9 ได้เกิดการสู้รบกันระหว่างพระองค์กับพระราชโอรสของพระเจ้าท้ายสระคือเจ้าฟ้าอภัยและเจ้าฟ้าปรเมศร์ อันเนื่องมาจากพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศในขณะนั้นทรงดำรงพระอิสริยยศที่กรมพระราชวังบวรสถานมงคล มีสิทธิที่จะขึ้นครองราชสมบัติสืบต่อพระเชษฐาอย่างถูกต้อง แต่เมื่อพระเจ้าท้ายสระใกล้สวรรคตกลับตัดสินพระทัยยกราชสมบัติให้แก่เจ้าฟ้านเรนทร พระราชโอรสพระองค์ใหญ่ แต่เจ้าฟ้านเรนทรไม่รับสืบราชสมบัติเพราะเห็นว่ามีกรมพระราชวังบวรฯ ซึ่งสมควรได้สืบราชสมบัติมากกว่า พระเจ้าท้ายสระจึงยกราชสมบัติให้แก่เจ้าฟ้าอภัย (พระราชโอรสองค์รอง) เป็นเหตุให้เกิดการต่อสู้แย่งชิงราชบัลลังก์จนกลายเป็นสงครามกลางเมือง กินระยะเวลาไม่ต่ำกว่า 1 ปี

คำให้การชาวกรุงเก่า ระบุว่าภายหลังเหตุการณ์สงบแล้ว กรมพระราชวังบวรสถานมงคลจึงได้ขึ้นครองราชย์เฉลิมพระนามว่าพระมหาธรรมราชา (แต่ในบัญชีพระนามเจ้านายว่าพระเจ้าบรมราชา) และสำเร็จโทษเจ้าฟ้าอภัย และ เจ้าฟ้าปรเมศร์

พระมหากษัตริย์

สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศได้ทรงทำนุบำรุงบ้านเมืองและพระศาสนาจนกล่าวได้ว่ากรุงศรีอยุธยาในสมัยพระองค์นั้นเป็นยุคที่บ้านเมืองดี มีขุนนางคนสำคัญที่เติบโตในเวลาต่อมา ในรัชกาลของพระองค์หลายคน เช่น สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เป็นต้น ในทางด้านวรรณคดี ก็มีกวีคนสำคัญ เช่น เจ้าฟ้าธรรมธิเบศไชยเชษฐ์สุริยวงศ์ กรมขุนเสนาพิทักษ์ (หรือเจ้าฟ้ากุ้ง) ซึ่งเป็นพระราชโอรส เป็นต้น

ในปี พ.ศ. 2296 พระเจ้ากีรติสิริราชสิงห์ กษัตริย์ลังกา ได้ส่งราชทูตมาขอพระมหาเถระ และคณะสงฆ์ไปช่วยฟื้นฟูพระพุทธศาสนาในลังกา ซึ่งเสื่อมโทรมลงไป สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ จึงโปรดให้ส่งคณะสมณทูตประกอบด้วยพระราชาคณะสองรูปคือพระอุบาฬีและพระอริยมุนี พร้อมคณะสงฆ์อีก 12 รูป ไปลังกา เพื่อประกอบพิธีบรรพชา อุปสมบท ให้กับชาวลังกา คณะสงฆ์คณะนี้ได้ไปตั้งสยามนิกายขึ้นในลังกา

พระอัครมเหสีและพระราชโอรสธิดา

คำให้การชาวกรุงเก่า ระบุว่าสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศมีพระอัครมเหสี 3 พระองค์ พระนามพระราชโอรสธิดาที่ประสูติจากพระอัครมเหสีทั้งสามดังนี้

กรมหลวงอภัยนุชิต มีพระราชโอรสธิดาดังนี้ เจ้าฟ้าหญิงบรม (ต่อมาได้รับการสถาปนาเป็น กรมขุนเสนีนุรักษ์) เจ้าฟ้าธรรมธิเบศไชยเชษฐ์สุริยวงศ์ เจ้าฟ้าหญิงสุริยวงศ์ เจ้าฟ้าหญิงสุริยา เจ้าฟ้าหญิงธิดา เจ้าฟ้าหญิงรัศมี เจ้าฟ้าหญิงอินทสุดาวดี กรมหลวงพิพิธมนตรี มีพระราชโอรส 2 พระองค์ และพระราชธิดา 6 พระองค์ ตามลำดับ ดังนี้ เจ้าฟ้าหญิงสิริประชา (หรือเจ้าฟ้าประชาวดี) เจ้าฟ้าหญิงสิริประภา (หรือเจ้าฟ้าประภาวดี) เจ้าฟ้าหญิงอินทวดี (หรือเจ้าฟ้าพินทวดี) เจ้าฟ้าหญิงกษัตรีย์ เจ้าฟ้าชายเอกทัศน์ กรมขุนอนุรักษ์มนตรี (คือสมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์) เจ้าฟ้าหญิงบัวจัน (หรือเจ้าฟ้าจันทรวดี) เจ้าฟ้าหญิงนวน (หรือเจ้าฟ้านุ่ม) (ต่อมาได้รับการสถาปนาเป็น กรมขุนยิสารเสนี และได้เป็นพระอัครชายาในกรมขุนเสนาพิทักษ์) เจ้าฟ้าชายอุทุมพรราชกุมาร กรมขุนพรพินิต (สมเด็จพระเจ้าอุทุมพร) อินทสุชาเทวี มีพระราชโอรสธิดาดังนี้ เจ้าฟ้าหญิงกุณฑล เจ้าฟ้าชายอาภรณ์ เจ้าฟ้าหญิงมงกุฎ เจ้าฟ้าชายสังคีต

นอกจากนั้น สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศยังมีพระราชโอรสธิดาที่ประสูติแต่พระสนมอีกรวมทั้งสิ้น 108 พระองค์ เช่น เจ้าจอมมารดาศรี พระองค์เจ้าหญิงผอบ พระองค์เจ้าหญิงแมงเม่า (กรมขุนวิมลพัตร) พระองค์เจ้าชายสถิต พระองค์เจ้าชายพงศ์ พระองค์เจ้าชายแตง เจ้าจอมมารดาพี พระองค์เจ้าชายอิน พระสนมไม่ทราบนาม พระองค์เจ้าแขกหรือแขกเต้า (กรมหมื่นเทพพิพิธ) พระองค์เจ้าหญิงผ่องพี พระองค์เจ้าปาน (กรมหมื่นเสพภักดี) พระสนมไม่ปรากฏนาม พระองค์เจ้ารถ (กรมหมื่นสุนทรเทพ) พระสนมไม่ปรากฏนาม พระองค์เจ้าชายพร พระองค์เจ้าตรุบ พระองค์เจ้าตโร พระสนมไม่ปรากฏนาม พระองค์เจ้าหญิงลำภู พระองค์เจ้าชายนฤมล พระสนมไม่ปรากฏนาม พระองค์เจ้าหญิงกลัม พระองค์เจ้าชายกูล พระสนมไม่ปรากฏนาม พระองค์เจ้ามังคุด (กรมหมื่นจิตรสุนทร) พระสนมไม่ปรากฏนาม พระองค์เจ้าหญิงศรีขวัญ พระสนมไม่ปรากฏนาม พระองค์เจ้าหญิงพันอัน พระองค์เจ้าชายสุชา พระสนมไม่ปรากฏนาม พระองค์เจ้าหญิงกล พระองค์เจ้าหญิงสุด พระสนมไม่ปรากฏนาม พระองค์เจ้าหญิงริน พระองค์เจ้าหญิงเย็น พระสนมไม่ปรากฏนาม พระองค์เจ้าหญิงฟักทอง

ส่วน บัญชีรายพระนามพระราชวงศ์และข้าราชการสยามที่พม่าว่าจับไปได้จากกรุงศรีอยุธยา เมื่อกรุงเสียในปี พ.ศ. 2310 ระบุรายพระนามเจ้านายว่ามีพระราชโอรส-ธิดา 24 พระองค์ในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศถูกจับไปยังพม่า ได้แก่

พระราชโอรส สมเด็จพระอนุชาธิราชสุระปทุมะราชา พระองค์เจ้าชัชวาลย์อมรโชติ พระองค์เจ้าตะไล พระองค์เจ้าสังข์ พระองค์เจ้าละม่อม พระองค์เจ้ากร พระองค์เจ้าจริต พระองค์เจ้าภูนรา พระองค์เจ้าแสง พระองค์เจ้าก้อนเมฆ พระองค์เจ้าสุรจันทร์

พระราชธิดา เจ้าฟ้าประมาศน์ เจ้าฟ้าสุรุบล เจ้าฟ้าอินทรสุดาวดี เจ้าฟ้ามณีคพ พระองค์เจ้าเกษร พระองค์เจ้าฉอุ่ม พระองค์เจ้าฉโอด พระองค์เจ้าลำภู พระองค์เจ้าเผือก พระองค์เจ้าเจิมตระกูล พระองค์เจ้าสะอาด พระองค์เจ้าชมเชย พระองค์เจ้าอินทร์

พงศาวลี

พระราชตระกูลในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

สมเด็จพระเพทราชา

พระนมเปรม

สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8 (พระเจ้าเสือ)

พระแสนเมือง (พระเจ้าเชียงใหม่)

นางกุสาวดี

ไม่ทราบ

สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

ไม่ทราบ

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. เล็ก พงษ์สมัครไทย. เฉลิมพระยศ เจ้านายฝ่ายในในรัชกาลที่ ๑-๙. กรุงเทพฯ:ฐานบุ๊คส์, 2552. หน้า 16
2. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 550
3. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 623
4. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 551
5. "กวีเอกสมัยอยุธยา: เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร" (PDF). วารสารราชบัณฑิตยสถาน. ปีที่ 32 เล่ม 2: 414. เม.ย.-มิ.ย. พ.ศ. 2550. สืบค้นเมื่อ 3 มิถุนายน พ.ศ. 2561. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
6. ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง, หน้า 174-176
7. พลาดิศัย สิทธิธัญกิจ (บรรณาธิการ). เล่าเรื่อง...เฉกอะหมัด ต้นสกุลบุนนาค. กรุงเทพฯ : บันทึกสยาม, 2553, หน้า 95
8. นราธิปประพันธ์พงศ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. พระราชพงศาวดารพม่า. พิมพ์ครั้งที่ 2. นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2550, หน้า 1135

บรรณานุกรม

• มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา. นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย. กรุงเทพฯ : มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา, 2554. 264 หน้า. ISBN 978-616-7308-25-8^{[ลิงก์เสีย]}
• พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม). นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2553. 800 หน้า. ISBN 978-616-7146-08-9
• ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง. กรุงเทพฯ : แสงดาว, 2553. 536 หน้า. ISBN 978-616-508-073-6

ดูเพิ่ม

• รายพระนามพระมหากษัตริย์ไทย

ก่อนหน้า		สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ		ถัดไป
เจ้าฟ้าเพชร		กรมพระราชวังบวรสถานมงคลแห่งอาณาจักรอยุธยา (ราชวงศ์บ้านพลูหลวง)		เจ้าฟ้าธรรมธิเบศไชยเชษฐ์สุริยวงศ์
สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 9 (ราชวงศ์บ้านพลูหลวง) (พ.ศ. 2251-2275)		พระเจ้ากรุงศรีอยุธยา (ราชวงศ์บ้านพลูหลวง) (พ.ศ. 2275-2301)		สมเด็จพระเจ้าอุทุมพร (ราชวงศ์บ้านพลูหลวง) (พ.ศ. 2301)