พระยาสุมนเทวราช

เจ้าหลวงสุมนเทวราช หรือ เจ้าฟ้าสุมนเทวราช มีพระนามเดิมว่า เจ้าสมณะทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน องค์ที่ 58 และองค์ที่ 8 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 2354 - พ.ศ. 2368 เป็นราชโอรสในเจ้าพระยาอริยวงษ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 58 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์และเป็นพระนัดดา (หลานปู่)ในพระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ ปฐมเจ้าผู้ครองนครน่านแห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์

เจ้าสุมนเทวราช
พระยาน่าน
เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 58 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์
ราชาภิเษก	13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2354
ครองราชย์	พ.ศ. 2354 - พ.ศ. 2367
รัชกาล	13 ปี
ก่อนหน้า	สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ
ถัดไป	เจ้ามหายศ
มเหสี	แม่เจ้าพิมพาอรรคราชเทวี
พระราชบุตร	4 พระองค์
พระนามเต็ม อาชญาเจ้าหลวงสุมนเทวราช เจ้านครเมืองน่าน
ราชสกุล	สมณะช้างเผือก
ราชวงศ์	ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์
พระบิดา	เจ้าพระยาอริยวงษ์
พระมารดา	แม่เจ้าเมืองรามราชเทวี
ประสูติ	พ.ศ. 2294
พิราลัย	26 มิถุนายน พ.ศ.2367 (74 ปี) ณ กรุงเทพฯ

พระประวัติ

พระยาสุมนเทวราช มีพระนามเดิมว่า เจ้าสมณะ เป็นโอรสลำดับที่ 3 ในเจ้าหลวงอริยวงษ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 52 ประสูติแต่แม่เจ้าเมืองรามเทวี และทรงเป็นพระนัดดา (หลานปู่)ในพระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ ปฐมเจ้าผู้ครองนครน่านแห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ เจ้าสุมนเทวราช มีพระเชษฐาร่วมพระมารดา 2 องค์ ดังนี้

1. เจ้าขวา ภายหลังเป็น เจ้าพระยาจางวางขวา
2. เจ้าซ้าย ภายหลังเป็น เจ้าพระยาจางวางซ้าย
3. เจ้าสมณะ ภายหลังเป็น พระเจ้าสุมนเทวราช เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 58

พระอิสริยยศ และบรรดาศักดิ์

1. พระยาอุปราชสมณะ พระยาอุปราชเมืองน่าน (พ.ศ. 2331 - พ.ศ. 2353)
2. พระยาสุมนเทวราช เจ้าพระยาน่าน (พ.ศ. 2353 - พ.ศ. 2368

(ใน พ.ศ. 2331 เจ้าอัตวรปัญโญ ได้ลงมาเข้าเฝ้าฯ เพื่อขอเป็นข้าขอบขัณฑสีมาในรัชกาลที่ 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และได้รับการสถาปนาเป็น “เจ้าฟ้าอัตวรปัญโญ” แล้วกลับให้ครองนครน่านต่อพร้อม กับสถาปนา เจ้าสุมนเทวราช ซึ่งมีศักดิ์เป็นน้าของเจ้าฟ้าอัตวรปัญโญ เป็นเจ้าอุปราชหอหน้า (มีฐานะรอง จากเจ้าผู้ครองนคร)

เครื่องยศ

เครื่องยศ ที่เจ้าหลวงสุมนเทวราช ทรงได้รับพระราชทาน ดังนี้ วันพุธ ที่ 12 มิถุนายน พ.ศ. 2354 หรือ (จุลศักราชได้ ๑๑๗๓ ตัวปีลวงเม็ดเดือน ๗ ลง ๖ ค่ำ) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย โปรดเกล้าฯพระราชทาน เครื่องยศ แก่เจ้าหลวงสุมนเทวราช ดังนี้

• พานพระศรีคำ 1 ใบ
• จอกคำ 2 ใบ
• ผะอบยาสูบคำ 2 อัน
• ซองพลูคำ 1 อัน
• มีดด้ามคำ 1 อัน
• อุบนวดคำ 1 ใบ
• คนโทคำ 1 ลูก
• กะโถนคำ 1 ใบ
• แหวนธำมรงค์ราชลูกดีพลอยเพ็ชร ต้น 10 กลาง 10 2 วง
• พระกลดแดงดอกคำ 1 ใบ
• ปืนลองชนเครือคำ 1 กระบอก
• ปืนลองชนต้นเรียบ 2 กระบอก
• ปืนลองชนต้นกลม 3 บอก
• ผ้ายกไหมคำหลวงสังเวียน 1 ผืน
• ผ้านุ่งยกไหมคำ 4 ผืน
• ผ้าโพกริ้วทอง 1 ผืน
• เสื้อจีบเอวภู่ตราดอกคำ 1 ผืน
• แพรขาวผุดดอกคำ 1 ผืน
• มุ้งแพร 2 หลัง
• สโต๊กเงิน 2 ใบ

ราชโอรส/ธิดา

เจ้าสมณะ หรือเจ้าหลวงสุมนเทวราช มีชายา 2 องค์

1. ชายาองค์ที่ 1 ประสูติแต่พระโอรส 1 พระองค์

• องค์ที่ 1 เจ้าอชิตวงษ์ ภายหลังได้เป็นเจ้าเมืองน่าน องค์ที่ 60

2. ชายาองค์ที่ 2 ประสูติแต่พระโอรส/ธิดา 3 พระองค์

• องค์ที่ 1 เจ้าหนานค่ายแก้ว
  
• องค์ที่ 2 เจ้าบุษรถ ภายหลังได้เป็นเจ้าเมืองแก่น
  
• องค์ที่ 3 เจ้านางแปงเมือง

พระกรณียกิจ

• ด้านศานา
- ในปี พ.ศ. 2360 (ในรัชกาลที่ 2 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์) เกิดน้ำท่วมครั้งใหญ่ น้ำในแม่น้ำน่านไหลเข้าสู่ตัวเมืองน่านด้วยความแรงและเชี่ยว ได้พัดพากำแพงเมืองทางด้านทิศตะวันตกพังทลายลงทั้งแถบ บ้านเรือนพังทลายเกือบหมด วัดวาอารามในนครน่านหักพังเป็นอันมาก

• ด้านบ้านเมือง
- พ.ศ. 2362 เจ้าพระยาหลวงสุมนเทวราช เจ้าผู้ครองนครน่าน จึงได้ย้ายเมืองไปอยู่บริเวณดงพระเนตรช้าง ซึ่งเป็นที่ดอนน้ำท่วมไม่ถึงอยู่ทางทิศเหนือของเมืองเดิม ใช้เวลาสร้าง 6 เดือน จึงแล้วเสร็จ เรียกว่า "เวียงเหนือ" (ปัจจุบันอยู่ในเขตบ้านมหาโพธิ์ และบ้านสถารส อ.เมือง) ห่างจากเวียงใต้ประมาณ 2 กิโลเมตร เวียงเหนือ ทอดไปตามลำน้ำน่าน ห่างจากแม่น้ำน่านประมาณ 800 เมตร มีคูเมืองล้อมรอบ ซึ่งปัจจุบัน ยังพบร่องรอยคูน้ำคันดินเวียงเหนือ สันนิษฐานว่า ครั้งที่ย้ายเมืองนั้น มีวัดสถารสเป็นวัดหลวงของเขตเวียงเหนือในปัจจุบัน คือ ถนนหน้ามหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา น่าน ด้านเหนือ จดบ้านหัวเวียงเหนือ ด้านใต้ จดทุ่งนาริน ด้านตะวันออก ยาวไปตามถนนสุมนเทวราช ด้านตะวันตก ตั้งแต่มุมรั้วสนามกีฬา จังหวัดน่าน ทิศเหนือ และทุ่งควายเฒ่าข้าวสาร วัดสถารสเป็นวัดเดียวในเวียงเหนือ ที่มีพระธาตุเจดีย์ จึงสันนิษฐานว่าเป็นวัดหลวง ศูนย์กลางนครน่าน อยู่ที่เวียงเหนือสืบกันมาได้ 36 ปี จนถึงสมัยของเจ้าอนันตวรฤิทธิเดชฯ ผู้ครองนครน่าน จึงได้ย้ายเมืองมาอยู่ ณ ที่ตั้งปัจจุบันใน จนถึงปี พ.ศ. 2397

• ด้านการจงรักภักดีต่อราชวงศ์จักรี

ในปี พ.ศ. 2359 เจ้าฟ้าสุมนเทวราช เจ้าผู้ครองนครเมืองน่าน นำช้างพลายเผือกเอก ลงมาถวายขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ณ กรุงเทพฯ ครั้นเมื่อวันพฤหัศบดี เดือน ๕ แรม ๙ ค่ำ ปีฉลูนพศก (17 เมษายน พ.ศ. 2359) เสด็จไปรับแลมีการแห่สมโภช โปรดเกล้าฯ พระราชทานชื่อขึ้นรวางเป็น พระยาเสวตรคชลักษณ์ ประเสริฐศักดิสมบูรณ์ เกิดตระกูลสารสิบหมู่ เผือกผู้พาหนะนารถ อิศราราชธำรง บัณฑรพงษ์จตุรภักตร์ สุรารักษรังสรรค์ ผ่องผิวพรรณผุดผาด ศรีไกรลาศเลิศลบ เฉลิมพิภพอยุทธยา ขัณฑเสมามณฑล มิ่งมงคลเลิศฟ้า และโปรดเกล้าฯ พระราชทานบำเหน็จรางวัลแก่ พระยาน่าน เป็นอันมาก แต่มิได้เลื่อนยศขึ้น เพราะเหตุที่ว่าผู้ครองเมืองน่านในครั้งนั้น เป็นตระกูลเจ้ามาแต่ก่อน ใช้นามในพื้นเมืองว่า เจ้าฟ้าเมืองน่าน เหมือนอย่างเจ้าเมืองไทยใหญ่ทั้งปวง ไม่ใช่เปนตระกูลซึ่งตั้งเปนเจ้าขึ้นใหม่เหมือนเจ้า ๗ ตน เมืองนครเชียงใหม่ เมืองนครลำปาง เมืองนครลำพูน

อ้างอิง

1. https://sites.google.com/site/thailandsurname/home/-n
2. ราชวงศปกรณ์ พงศาวดารเมืองน่าน (ฉบับพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช) หน้า 110
3. ราชวงศปกรณ์ พงศาวดารเมืองน่าน (ฉบับพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช), หน้า 147
4. http://www.car.chula.ac.th/rarebook/book2/clra57_0149/mobile/index.html#p=149
5. http://www.car.chula.ac.th/rarebook/book2/clra57_0149/mobile/index.html#p=147
6. http://www.car.chula.ac.th/rarebook/book2/clra57_0149/mobile/index.html#p=184
7. http://www.car.chula.ac.th/rarebook/book2/clra57_0149/mobile/index.html#p=149
8. [1]

ดูเพิ่ม

• เจ้าผู้ครองนครน่าน

ก่อนหน้า		พระยาสุมนเทวราช		ถัดไป
สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ		เจ้าผู้ครองนครน่าน (พ.ศ. 2353 - พ.ศ. 2368)		เจ้าหลวงมหายศ