โกฐจุฬาลัมพา (สกุล)

สกุลโกฐจุฬาลัมพา
โกฐจุฬาลัมพา (Artemisia annua)
จิงจูฉ่าย (白苞蒿)
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Eudicots
ไม่ได้จัดลำดับ:	Asterids
อันดับ:	Asterales
วงศ์:	Asteraceae
สกุล:	Artemisia L.
ชนิดต้นแบบ
โกฐจุฬาลัมพาไทย Artemisia vulgaris L.
ชนิด
ประมาณ 200-400 ชนิด; ดู ชนิดที่สำคัญ

Artemisia pycnocephala

โกฐจุฬาลัมพา (Artemisia annua)

โกฐจุฬาลัมพายูเรเชีย (Artemisia abrotanum)

เสจบรัชแคลิฟอร์เนีย (Artemisia californica)

Artemisia mauiensis

Artemisia nilagirica

สกุลโกฐจุฬาลัมพา (ชื่อวิทยาศาสตร์: Artemisia; /ˌɑːrtɪˈmiːziə/) เป็นพืชสกุลขนาดใหญ่ที่มีความหลากหลาย ระหว่าง 200 ถึง 400 ชนิด จัดอยู่ในวงศ์ทานตะวัน (Asteraceae) ประกอบด้วยไม้ล้มลุกและไม้พุ่มที่มีความทนทาน ซึ่งมีคุณค่าทางเคมีในน้ำมันหอมระเหย เติบโตในสภาพอากาศอบอุ่น บนพื้นที่แห้งหรือกึ่งแห้งแล้ง พืชในสกุลนี้อาจเรียกได้หลายชื่อคือ โกฐจุฬาลัมพา (mugwort, wormwort), จิงจูฉ่าย, เสจบรัช (sagebrush)

ชนิดที่เป็นที่รู้จักในประเทศไทย ใช้เป็นยา ได้แก่ โกฐจุฬาลัมพา (Artemisia annua L. หรือ โกฐจุฬาลัมพาจีน, ชิงเฮา), โกฐจุฬาลัมพาไทย (Artemisia vulgaris L.) และโกฐจุฬาลัมพา (Artemisia absinthium L.) ใช้เป็นอาหาร ได้แก่ เฮียเฮียะ (Artemisia argyi), จิงจูฉ่าย (Artemisia lactiflora)

พืชในสกุลโกฐจุฬาลัมพาส่วนใหญ่มีกลิ่นหอมแรงและรสขม จากสารสำคัญ Terpenoids และ Lactones Sesquiterpene ซึ่งช่วยไล่สัตว์กินพืช มีดอกขนาดเล็กเป็นช่อกระจุกขนาดเล็ก ผสมเกสรด้วยลม โกฐจุฬาลัมพาเป็นพืชอาหารที่ดีของหนอนผีเสื้อหลายชนิด

นักพฤกษศาสตร์บางคนพยายามแบ่งออกมาเป็นหลายสกุล แต่ผลการวิเคราะห์ดีเอ็นเอ ค้านการแบ่งนี้ สกุลที่ไม่ถูกรับรองได้แก่ Crossosthium, Filifolium, Neopallasia, Seriphidium และ Sphaeromeria และสามสกุลที่ได้แยกออกและรับรองแล้วคือ สกุล Stilnolepis, Elachanthemum และ Kaschgaria บางครั้งพืชในสกุลโกฐจุฬาลัมพาบางชนิดถูกเรียกเป็น เสจ (ซึ่งอยู่ในวงศ์ Lamiaceae) พืชเหล่านี้เรียกเป็น เสจบรัช แทนเพื่อป้องกันการสับสน

อนุกรมวิธาน

โกฐจุฬาลัมพา ถูกจำแนกสกุลโดยคาโรลัส ลินเนียส ในปี ค.ศ. 1753 โดยใช้ชื่อ Artemisia มาจากชื่อของเทพธิดา (กรีก) อาร์เตมิส (หรือ เทพีไดแอนา ในเทพปกรณัมโรมัน) และเป็นชื่อของราชินีกรีก อาร์เทมิเซียที่ 1 และ 2 (Artemisia I และ II) ซึ่งสันนิิษฐานว่าน่าจะเป็น อาร์เทมิเซียที่ 2 แห่งคาเรีย (Artemisia II of Caria) ราชินีนักพฤกษศาสตร์และนักวิจัยทางการแพทย์ เสียชีวิตเมื่อ 350 ปีก่อนคริสตกาล

ชนิดที่สำคัญ

ณ เดือนพฤศจิกายน 2020 Plants of the World Online ยอมรับเกือบ 470 ชนิด ในจำนวนนี้ชนิดที่สำคัญได้แก่

• Artemisia abrotanum L. – (southernwood, southern wormwood, slovenwood, abrotanum, old-man, lad's love) ถิ่นกำเนิดในสเปน อิตาลี่ ประเทศแถบทะเลบอลติก
• Artemisia absinthium L. – โกฐจุฬาลัมพา, โกฐจุฬาลัมพายูเรเชีย, จงย่าขู่เฮา (中亚苦蒿, grand wormwood, absinthium) ชื่อพ้อง: Artemisia absinthia St.-Lag.
• Artemisia adamsii Besser – ตงเป่ย์ซือเลี่ยเฮา (东北丝裂蒿)
• Artemisia afra Jacq. ex Willd. – โกฐจุฬาลัมพาแอฟริกา (African wormwood, African sagebrush)
• Artemisia anethifolia Weber ex Stechm. – เจี่ยนเฮา (碱蒿) ถิ่นกำเนิดในรัสเซีย มองโกเลีย และจีน
• Artemisia alba Turra
• Artemisia annua L. – โกฐจุฬาลัมพา, โกฐจุฬาลัมพาจีน, หวงฮวาเฮา (ทางตำรับยาเรียก ชิงเฮา) (黃花蒿; annual wormwood, sweet sagewort, sweet Annie)
• Artemisia anomala S.Moore – เล่าเกี้ยโน้ว (劉寄奴 หรือ 奇蒿) พบในจีนตอนใต้รวมทั้งเกาะไต้หวัน และเวียดนาม
• Artemisia apiacea Hance – ผักชีกระเหรี่ยงเทศ (ชิงเฮา 青蒿) พบเฉพาะในญี่ปุ่น
• Artemisia arborescens L. – โกฐจุฬาลัมพาต้น (tree wormwood) ถิ่นกำเนิดในแถบเมดิเตอแรเนียน พันธุ์ปลูกที่เป็นที่รู้จักดีคือ A. arborescens 'Powis Castle'
• Artemisia arbuscula Nutt. – เสจบรัชดำ (little sagebrush, low Sagebrush, black sage) พบในอเมริกาเหนือฝั่งตะวันตก
• Artemisia arenaria DC. – ซาเฮา (沙篙)
• Artemisia argyi H.Lév. & Vaniot – เฮียเฮียะ (艾草 หรือ 艾叶, Chinese mugwort)
• Artemisia argyrophylla Ledeb. – หยินเย่เฮา (银叶蒿)
• Artemisia australis Less. – ʻĀhinahina, Oʻahu wormwood
• Artemisia austriaca Jacq. – โกฐจุฬาลัมพาเงิน, หยินเฮา (银蒿)
• Artemisia bargusinensis Spreng. – โกฐจุฬาลัมพาบัลกิน
• Artemisia bhutanica Grierson & Spring. – โกฐจุฬาลัมพาภูฎาน
• Artemisia biennis Willd.
• Artemisia bigelovii A.Gray
• Artemisia borealis Pall.
• Artemisia caespitosa Ledeb. – โกฐจุฬาลัมพาแคระ (矮丛蒿)
• Artemisia californica Less. – เสจบรัชแคลิฟอร์เนีย (coastal sagebrush, California sagebrush)
• Artemisia campestris L. – โกฐจุฬาลัมพาป่า (荒野蒿; field wormwood, sand wormwood)
• Artemisia cana Pursh – เสจบรัชเงิน (silver sagebrush)
• Artemisia capillaris Thunb. – โกฐจุฬาลัมพายินเฉิน, ยินเฉินเฮา (茵陈蒿) หรือ อิงทิ้ง (แต้จิ๋ว) (茵蔯蒿; capillary wormwood, yin-chen wormwood)
• Artemisia carruthii Wood ex Carruth. – Carruth sagewort, Carruth's sagebrush
• Artemisia chamaemelifolia Vill.
• Artemisia cina O.Berg & C.F.Schmidt – หุยเฮา (蛔蒿; santonica, Levant wormseed)
• Artemisia demissa Krasch.
• Artemisia douglasiana Bess. – Douglas' mugwort, Douglas' sagewort, northwest mugwort
• Artemisia dracunculus L. – tarragon, silky wormwood
• Artemisia dubia Wall.
• Artemisia filifolia Torr. – เสจบรัชทราย (sand sagebrush, sand-sage, silvery wormwood)
• Artemisia franserioides Greene – ragweed sagebrush
• Artemisia freyniana (Pamp.) Krasch.
• Artemisia frigida Willd. – fringed sagebrush, fringed-sage, prairie sagewort, estafiata
• Artemisia furcata Bieb. – forked wormwood
• Artemisia glacialis L. – glacier wormwood, alpine mugwort
• Artemisia glauca Pall. ex Willd.
• Artemisia globularia Cham. ex Bess. – purple wormwood
• Artemisia glomerata Ledeb. – cudweed sagewort, Pacific alpine wormwood
• Artemisia gmelinii Webb ex Stechmann – Gmelin's wormwood, Russian wormwood
• Artemisia gorgonum Webb
• Artemisia gracilescens Krasch. & Iljin
• Artemisia halodendron Turcz. ex Besser
• Artemisia herba-alba Asso – white wormwood
• Artemisia indica Willd. – โยโมงิ (yomogi)
• Artemisia integrifolia L.
• Artemisia japonica Thunb. – โอโทโคะโยโมงิ (otoko yomogi)
• Artemisia kaschgarica Krasch.
• Artemisia keiskeana Miq.
• Artemisia kuschakewiczii C.G.A.Winkl.
• Artemisia lactiflora Kom. – จิงจูฉ่าย, ไป๋เปาเฮา หรือ โกฐจุฬาลัมพาขาว (白苞蒿; white mugwort)
• Artemisia lagocephala (Besser) DC.
• Artemisia latifolia Ledeb.
• Artemisia leucophylla (Turcz. ex Besser) Pamp.
• Artemisia littoricola Kitam.
• Artemisia longifolia Nutt. – เสจบรัชใบยาว (longleaf sagebrush, longleaf wormwood)
• Artemisia ludoviciana Nutt. – เสจบรัชเทา (gray sagewort, prairie sage, white sagebrush, Louisiana-sage, western-sage)
• Artemisia macilenta (Maxim.) Krasch.
• Artemisia macrantha Ledeb.
• Artemisia macrocephala Jacq. ex Besser
• Artemisia maritima L. – โกฐจุฬาลัมพาทะเล (sea wormwood, absinthe de mer)
• Artemisia marschalliana Spreng.
• Artemisia mauiensis (A.Gray) Skottsberg – โกฐจุฬาลัมพาเมาอี (Āhinahina, Maui wormwood)
• Artemisia medioxima Krasch. ex Poljakov
• Artemisia michauxiana Bess. – Michaux sagebrush, Michaux's wormwood, lemon sagewort
• Artemisia minor Jacq. ex Besser
• Artemisia mongolica (Besser) Fisch. ex Nakai
• Artemisia nakaii Pamp.
• Artemisia nesiotica Raven – เสจบรัชเกาะ (island sagebrush)
• Artemisia niitakayamensis Hayata
• Artemisia nilagirica (C.B.Clarke) Pamp.
• Artemisia nortonii Pamp.
• Artemisia norvegica Fr. – Norwegian mugwort, alpine sagewort
• Artemisia nova A.Nels. – เสจบรัชดำ (black sagebrush, small sagebrush)
• Artemisia obtusiloba Ledeb.
• Artemisia occidentalisichuanensis Y.R.Ling & S.Y.Zhao
• Artemisia ordosica Krasch.
• Artemisia orientalixizangensis Y.R.Ling & Humphries
• Artemisia orientaliyunnanensis Y.R.Ling
• Artemisia packardiae J.Grimes & Ertter – Packard's wormwood, Succor Creek sagebrush
• Artemisia palmeri A.Gray – San Diego sagewort
• Artemisia palustris L.
• Artemisia pallens Wall
• Artemisia papposa S.F.Blake & Cronq. – Owyhee sage, Owyhee sagebrush
• Artemisia pattersonii A.Gray – Patterson's wormwood
• Artemisia pedatifida Nutt. – เสจบรัชตีนนก (birdfoot sagebrush, matted sagewort)
• Artemisia persica Boiss.
• Artemisia phaeolepis Krasch.
• Artemisia pontica L. – Roman wormwood, green-ginger
• Artemisia porteri Cronq. – Porter's wormwood, Porter mugwort
• Artemisia princeps Pamp. – โกฐจุฬาลัมพาญี่ปุ่น, โยโมงิ (yomogi, Japanese mugwort)
• Artemisia pycnocephala (Less.) DC. – beach wormwood, coastal sagewort
• Artemisia pygmaea A.Gray – เสจบรัชแคระ (pygmy sagebrush)
• Artemisia rigida (Nutt.) A.Gray – scabland sagebrush
• Artemisia rothrockii A.Gray – เสจบรัชแนวไม้ต้น (timberline sagebrush)
• Artemisia roxburghiana Wall. ex Besser
• Artemisia rubripes Nakai
• Artemisia rupestris L. – rock wormwood
• Artemisia rutifolia Stephan ex Spreng.
• Artemisia saposhnikovii Krasch. ex Poljak.
• Artemisia schmidtiana – angel's hair
• Artemisia scoparia Waldst. & Kit. – redstem wormwood, yin-chen wormwood
• Artemisia senjavinensis Bess. – arctic wormwood
• Artemisia sericea Weber ex Stechm.
• Artemisia serrata Nutt. – sawtooth wormwood
• Artemisia sieversiana Willd. – sieversian wormwood
• Artemisia spiciformis K.Koch
• Artemisia spinescens D.C.Eaton – budsage [syn. Picrothamnus desertorum]
• Artemisia stelleriana Bess. – hoary mugwort, oldwoman, Dusty Miller, beach wormwood
• Artemisia succulenta Ledeb.
• Artemisia suksdorfii Piper – coastal wormwood, Suksdorf sagewort
• Artemisia sylvatica Maxim.
• Artemisia tanacetifolia L.
• Artemisia thuscula Cav.
• Artemisia tilesii Ledeb. – Tilesius' wormwood, Aleutian mugwort
• Artemisia tridentata Nutt. – เสจบรัชใหญ่ (big sagebrush, blue sage, black sage, basin sagebrush, common sagebrush)
• Artemisia tripartita Rydb. – เสจบรัชสามยอด (threetip sagebrush)
• Artemisia umbelliformis Lam. – เสจบรัชป่าสน (Alps wormwood, alpine wormwood)
• Artemisia verlotiorum Lamotte – Chinese wormwood
• Artemisia vulgaris L. – โกฐจุฬาลัมพาไทย (mugwort, felonherb, green-ginger, common wormwood)
• Artemisia waltonii J.R.Drumm. ex Pamp.
• Artemisia wudanica Liou & W.Wang
• Artemisia xerophytica Krasch.
• Artemisia yadongensis Ling & Y.R.Ling
• Artemisia younghusbandii J.R.Drumm. ex Pamp.
• Artemisia zayuensis Y.R.Ling
• Artemisia zhongdianensis Y.R.Ling

การใช้ประโยชน์ทางยา

มาลาเรีย

สารอาร์เทมิซินิน (artemisinin) (จาก Artemisia annua) และอนุพันธ์เป็นกลุ่มของสารประกอบที่ออกฤทธิ์เร็วของสารที่ใช้ในปัจจุบันทั้งหมดที่ใช้รักษาโรคมาลาเรีย โดยเฉพาะการบำบัดโรคมาลาเรียจากเชื้อ Plasmodium falciparum ในงานวิจัยแสดงให้เห็นว่าการใช้ใบแห้งทั้งใบของโกฐจุฬาลัมพา (Artemisia annua) ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการดูดซึมของสารอาร์เทมิซินิน ดีกว่าและอาจรวมทั้วทำให้การดื้อยาพัฒนาช้ากว่าการให้สารอาร์เทมิซินินบริสุทธิ์ ทั้งนี้องค์การอนามัยโลกไม่สนับสนุนการส่งเสริมหรือการใช้วัสดุทางยาจากโกฐจุฬาลัมพา (Artemisia) ในทุกส่วนของพืชสำหรับการป้องกันหรือรักษาโรคมาลาเรีย ด้วยว่ารูปแบบการใช้สรรพคุณยาของพืชโดยตรงมีปัญหาหลายประการ ได้แก่ การขาดความคงที่ของเนื้อยา การมีเนื้อยาที่ไม่พอเพียงทำให้เกิดโรคมาลาเรียขึ้นอีก ซึ่งการใช้ยาในรูปพืชอาจนำไปสู่การดื้อยาในวงกว้าง และอาจไม่ได้ผลในการป้องกันโรคมาลาเรีย แหล่งสารอาร์เทมิซินินที่ไม่ใช่เภสัชภัณฑ์ เช่น น้ำผลไม้ ชา และยาต่าง ๆ อาจให้ยาใต้ผิวหนังซึ่งอาจทำให้การดื้อยารุนแรงขึ้น

พยาธิ

หุยเฮา (Artemisia cina) และโกฐจุฬาลัมพาชนิดอื่น ๆ ที่มีถิ่นกำเนิดในแอฟโฟร-ยูเรเชีย เป็นแหล่งที่ดีของสารแซนโทนินที่มีฤทธิ์ต้านพยาธิ

ประสาทวิทยา

พบว่าอิงทิ้ง (Artemisia capillaris) มีผลกดประสาทและสะกดจิตในหนูทดลอง ซึ่งอาจเป็นตัวกลางผ่านการกระตุ้นของ GABAA receptor- Cl− ion channel complex

หยินเฮา (Artemisia austriaca) มีผลดีในการลดอาการถอนตัวของมอร์ฟีนในหนู

แพทย์แผนจีน

เฮียเฮียะ (Artemisia argyi) ใช้ในยาจีนโบราณ สัมพันธ์กับการรักษาตับ ม้าม และ ไตใบใช้เป็นยาแก้ไอขับเสมหะใช้เป็นยาห้ามเลือด บรรเทาปวด และอาจใช้ลักษณะการรมยา (moxibustion) ในรูปกรวยหรือแท่ง หรือเป็นลูกกลมอัดที่เสียบไว้กับปลายเข็มฝัง

โรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019

โกฐจุฬาลัมพา (Artemisia annua) ได้รับการพิจารณาความเป็นไปได้ในการเป็นยารักษาสำหรับโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19) ทั้งนี้ ณ เดือนมิถุนายน 2563 ยังไม่มีหลักฐานว่าโกฐจุฬาลัมพา (A. annua) สามารถรักษาหรือป้องกัน COVID-19 ได้ อย่างไรก็ตามในเดือนเมษายน 2563 ประเทศมาดากัสการ์เริ่มผลิตและจำหน่ายเครื่องดื่มสมุนไพรโกฐจุฬาลัมพาในชื่อ Covid-Organics ในเดือนมิถุนายน 2564 การวิจัยสารสกัดรวมในน้ำร้อนของใบโกฐจุฬาลัมพาทั้งสดและแห้ง อาจมีประสิทธิภาพในการยับยั้งเชื้อโควิดทั้งสายพันธุ์แอฟริกาและอังกฤษ

อ้างอิง

1. Sunset Western Garden Book (6th ed.). Leisure Arts. 1995. pp. 606–607. ISBN 978-0-376-03851-7.
2. "119. Artemisia Linnaeus". Flora of North America. 2006.
3. Watson LE, Bates PL, Evans TM, Unwin MM, Estes JR (September 2002). "Molecular phylogeny of Subtribe Artemisiinae (Asteraceae), including Artemisia and its allied and segregate genera". BMC Evolutionary Biology. 2: 17. doi:10.1186/1471-2148-2-17. PMC 130036. PMID 12350234.
4. Shorter Oxford English Dictionary, 6th ed. United Kingdom: Oxford University Press. 2007. p. 3804. ISBN 978-0199206872.
5. "Etymology". Britannica.com. สืบค้นเมื่อ 2012-06-07.
6. Various (July 2014). "Etymologia: Artemisinin". Emerg Infect Dis [Internet]. CDC. 20 (7): 1217. doi:10.3201/eid2007.ET2007. PMC 4073852.
7. Liu, N. Q., Van der Kooy, F., Verpoorte, R. Artemisia afra: A potential flagship for African medicinal plants?, 2009.
8. "Photos of Genus Artemisia · iNaturalist United Kingdom". iNaturalist United Kingdom.
9. "Artemisia anethifolia Weber ex Stechm. | Plants of the World Online | Kew Science". Plants of the World Online (ภาษาอังกฤษ).
10. "ยาจีนแผนโบราณ ชื่อ-Thaicn.com". th.thaicn.net.
11. "ยาจีนแผนโบราณ ชื่อ-Thaicn.com". th.thaicn.net.
12. "RHS Plant Selector - Artemisia arborescens 'Powis Castle'". สืบค้นเมื่อ 14 April 2020.
13. "Artemisia arbuscula in Flora of North America @ efloras.org". www.efloras.org. สืบค้นเมื่อ 2017-02-06.
14. "Artemisia australis". Hawaiian Native Plant Propagation Database. University of Hawaiʻi at Mānoa. สืบค้นเมื่อ 2009-03-06.
15. "ยาจีนแผนโบราณ ชื่อ-Thaicn.com". th.thaicn.net.
16. ชาจิงจูฉ่าย สมุนไพรต้านมะเร็ง. สถาบันวิจัยและพัฒนาแห่งมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, 2563.
17. White NJ (July 1997). "Assessment of the pharmacodynamic properties of antimalarial drugs in vivo". Antimicrobial Agents and Chemotherapy. 41 (7): 1413–22. doi:10.1128/AAC.41.7.1413. PMC 163932. PMID 9210658.
18. Weathers, Pamela J.; Mittleman, Alexis; Desrosiers, Matthew R. (2020). "Dried Leaf Artemisia Annua Improves Bioavailability of Artemisinin via Cytochrome P450 Inhibition and Enhances Artemisinin Efficacy Downstream". Biomolecules. 10 (2): 254. doi:10.3390/biom10020254. PMC 7072484. PMID 32046156.
19. Elfawal, Mostafa A.; Towler, Melissa J.; Reich, Nicholas G.; และคณะ (20 January 2015). "Dried whole-plant Artemisia annua slows evolution of malaria drug resistance and overcomes resistance to artemisinin". Proceedings of the National Academy of Sciences. 112,3 (3): 821–826. Bibcode:2015PNAS..112..821E. doi:10.1073/pnas.1413127112. PMC 4311864. PMID 25561559.
20. "Effectiveness of Non-Pharmaceutical Forms of Artemisia annua L. against malaria" (PDF). World Health Organisation International. World Health Organisation. สืบค้นเมื่อ 30 April 2021.
21. "The use of non-pharmaceutical forms of Artemisia". World Health Organisation International. World Health Organisation. สืบค้นเมื่อ 30 April 2021.
22. Elfawal, Mostafa A.; Towler, Melissa J.; Reich, Nicholas G.; และคณะ (20 January 2015). "Dried whole-plant Artemisia annua slows evolution of malaria drug resistance and overcomes resistance to artemisinin". Proceedings of the National Academy of Sciences. 112,3 (3): 821–826. Bibcode:2015PNAS..112..821E. doi:10.1073/pnas.1413127112. PMC 4311864. PMID 25561559.
23. Charkhpour M, Delazar A, Mohammadi H, Gholikhani T, Parvizpur A (March 2014). "Evaluation of the effects of artemisia austriaca on morphine withdrawal syndrome in rats" (PDF). Pharmaceutical Sciences. 20 (1): 1–5.
24. Acupuncture Today
25. ภาสกิจ วัณณาวิบูล. รู้เลือกรู้ใช้ 100 ยาจีน. กทม. ทองเกษม. 2555
26. ศุภนิมิต ทีฆชุณหเสถียร. ยาจีนปรับสมดุลเลือด. กทม. ซีเอ็ดยูเคชัน. 2554
27. Acupuncture Today: Mugwort Leaf
28. "WHO supports scientifically-proven traditional medicine". World Health Organization Africa. May 4, 2020. สืบค้นเมื่อ June 4, 2020.
29. . World Health Organization. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ June 8, 2020. สืบค้นเมื่อ June 4, 2020.
30. "COVID-19: Tests for 'miracle cure' herb Artemisia begin". MSN. May 14, 2020. สืบค้นเมื่อ June 4, 2020.
31. Nair, M. S.; Huang, Y.; Fidock, D. A.; Polyak, S. J.; Wagoner, J.; Towler, M. J.; Weathers, P. J. (2021-06-28). "Artemisia annua L. extracts inhibit the in vitro replication of SARS-CoV-2 and two of its variants". Journal of Ethnopharmacology. 274: 114016. doi:10.1016/j.jep.2021.114016. ISSN 1872-7573. PMC 7952131. PMID 33716085.
32. มติชนสุดสัปดาห์ (2021-08-01). "เปิดสรรพคุณ โกฐจุฬาลัมพา สมุนไพรที่น่าจับตามองที่สุดในวิกฤตินี้!". มติชนสุดสัปดาห์.