ดาราศาสตร์รังสีเอ็กซ์

ดาราศาสตร์รังสีเอกซ์ (อังกฤษ: X-ray astronomy) คือการสังเกตการณ์ทางดาราศาสตร์ในช่วงคลื่นของรังสีเอกซ์ที่แผ่ออกมาจากวัตถุท้องฟ้าต่างๆ รังสีเอกซ์นี้สามารถถูกชั้นบรรยากาศของโลกดูดซับไปได้ ดังนั้นในการสังเกตการณ์ในช่วงคลื่นนี้จึงต้องทำที่ชั้นบรรยากาศรอบนอก หรือในอวกาศ ในปัจจุบันมีโครงการการศึกษาดาราศาสตร์รังสีเอกซ์ในห้องวิจัยอวกาศและอุปกรณ์ตรวจจับรังสีเอกซ์ในดาวเทียมต่างๆ จำนวนมาก

คาดการณ์ว่า รังสีเอกซ์จะเกิดจากแหล่งกำเนิดที่มีแก๊สร้อน อุณหภูมิระหว่าง 1-100 ล้านเคลวิน กล่าวโดยทั่วไปคือเกิดในวัตถุที่มีพลังงานในอะตอมและอิเล็กตรอนสูงมาก การค้นพบแหล่งกำเนิดรังสีเอกซ์ในอวกาศครั้งแรกเกิดขึ้นในปี ค.ศ. 1962 โดยบังเอิญ แหล่งกำเนิดนั้นคือ Scorpius X-1 ซึ่งเป็นแหล่งกำเนิดรังสีเอกซ์แห่งแรกที่พบในกลุ่มดาวแมงป่อง ใกล้กับบริเวณศูนย์กลางของทางช้างเผือก ผลจากการค้นพบครั้งนี้ทำให้ ริคคาร์โด จิอัคโคนิ ได้รับรางวัลโนเบลสาขาฟิสิกส์ ในปี ค.ศ. 2002 ในเวลาต่อมาจึงมีการค้นพบว่า การแผ่รังสีเอกซ์จากแหล่งกำเนิดดังกล่าวมีปริมาณมากกว่าการเปล่งแสงในคลื่นปกติถึงกว่า 10,000 เท่า และพลังงานจากการแผ่รังสีเอกซ์นี้คิดเป็น 100,000 เท่าของการแผ่รังสีรวมทั้งหมดจากดวงอาทิตย์ในทุกๆ คลื่นความถี่ ปัจจุบันเราทราบแล้วว่า แหล่งกำเนิดรังสีเอกซ์ดังกล่าวคือดาวที่เล็กและอัดแน่นมากๆ เช่นดาวจำพวกดาวนิวตรอน และหลุมดำ แหล่งกำเนิดพลังงานเหล่านี้เป็นพลังงานแรงโน้มถ่วง ซึ่งเกิดจากการที่แก๊สมีความร้อนเพิ่มสูงขึ้นเมื่อมีวัตถุตกลงไปในสนามแรงโน้มถ่วงเข้มข้นของแหล่งกำเนิดนั้น

ในปัจจุบันมีการค้นพบแหล่งกำเนิดรังสีเอกซ์ในอวกาศแล้วนับได้หลายพันแห่ง นอกจากนี้ยังพบว่า ในช่องว่างระหว่างดาราจักรในแต่ละกระจุกดาราจักร มีแก๊สร้อนอุณหภูมิระหว่าง 10-100 ล้านเคลวินอยู่ ปริมาณรวมของแก๊สร้อนเหล่านี้นับเป็น 5-10 เท่าของมวลรวมของดาราจักรที่เราสามารถมองเห็นได้ทั้งหมด

ดูเพิ่ม

• กล้องรังสีเอกซ์จันทรา