ศรีรัศมิ์ สุวะดี

พลตรีหญิง ท่านผู้หญิง ศรีรัศมิ์ สุวะดี พระนามเดิม พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร (เกิด 9 ธันวาคม พ.ศ. 2514) เป็นอดีตพระวรชายาในพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งยังทรงเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เป็นพระมารดาในสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าทีปังกรรัศมีโชติ มหาวชิโรตตมางกูร สิริวิบูลยราชกุมาร

พลตรีหญิง ท่านผู้หญิง ศรีรัศมิ์ สุวะดี ป.จ., ม.ป.ช., ม.ว.ม.
ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ สุวะดี ใน พ.ศ. 2550
เกิด	9 ธันวาคม พ.ศ. 2514 (49 ปี) จังหวัดสมุทรสงคราม ประเทศไทย
ศิษย์เก่า	มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช (BMS, พ.ศ. 2545) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ (MS, พ.ศ. 2550)
ตำแหน่ง	พระวรชายาฯ
วาระ	พ.ศ. 2548 - พ.ศ. 2557
ผู้ดำรงตำแหน่งก่อน	พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี กรมหมื่นสุทธนารีนาถ
คู่สมรส	พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. 2544 - พ.ศ. 2557)
บุตร	สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าทีปังกรรัศมีโชติ มหาวชิโรตตมางกูร สิริวิบูลยราชกุมาร
การเข้าเป็นทหาร รับใช้  ไทย สังกัด กองทัพบกไทย ยศ พลตรี บังคับบัญชา ทหารรักษาพระองค์

ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ ทรงอภิเษกสมรสกับพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งยังดำรงพระยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมารเมื่อวันที่ 10 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2544 และได้รับสถาปนาเป็นพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาฯ ในเวลาต่อมา จนในปี 2557 มีข่าวริบนามสกุลพระราชทานและกวาดล้างเครือข่ายของพระองค์ ซึ่งสื่อมองว่าเป็นการหย่าร้างของทั้งสอง สุดท้ายได้ถวายบังคมลาออกจากฐานันดรศักดิ์ กับทั้งได้รับเงินพระราชทานจากสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์

ประวัติ

พื้นฐานครอบครัวและการศึกษา

ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ สุวะดี มีชื่อเล่นว่า อี๊ด เกิดเมื่อวันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2514 เป็นบุตรคนที่สามจากทั้งหมดห้าคน ของอภิรุจ สุวะดี และวันทนีย์ (สกุลเดิม: เกิดอำแพง) พื้นเพเดิมเป็นชาวจังหวัดสมุทรสงคราม บิดาเป็นชาวตำบลวัดประดู่ อำเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม ส่วนมารดาเป็นชาวมอญจากตำบลอำแพง อำเภอบ้านแพ้ว จังหวัดสมุทรสาคร ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์มีพี่สาวและพี่ชายคือ สุดาทิพย์ ม่วงนวล, ณรงค์ สุวะดี ส่วนน้องสาวและน้องชายคือ ปณิดา สุวะดี และณัฐพล สุวะดี อดีตราชองครักษ์เวร ส่วนพลตำรวจโท พงศ์พัฒน์ ฉายาพันธุ์ เป็นน้าของเธอ

ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์เข้ารับการศึกษาระดับประถมศึกษาตอนต้นจากโรงเรียนวัดสุนทรสถิต (สามัคคีวิทยาคม) ในอำเภอบ้านแพ้ว ระดับประถมศึกษาตอนปลายจากโรงเรียนเทศบาลบ้านมหาชัย (อนุกูลราษฎร์) อำเภอเมือง จังหวัดสมุทรสาคร และเข้าศึกษาต่อในระดับมัธยมศึกษาที่โรงเรียนวัดน้อยใน เขตตลิ่งชัน กรุงเทพมหานคร ภายหลังสำเร็จการศึกษาระดับประกาศนียบัตรวิชาชีพจากโรงเรียนกรุงเทพการบัญชีวิทยาลัย ก่อนจะเข้าศึกษาในระดับปริญญาตรีที่มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช คณะวิทยาการจัดการ สาขาวิชาการจัดการทั่วไป (หลักสูตร 4 ปี) เมื่อปี พ.ศ. 2540 ได้รับพระราชทานปริญญาบัตรจากพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร เมื่อวันที่ 23 มกราคม พ.ศ. 2545 และสำเร็จการศึกษาปริญญาโท หลักสูตรปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต (คหกรรมศาสตร์) ภาคพิเศษ สาขาวิชาการพัฒนาการครอบครัวและเด็ก คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ด้วยคะแนนเฉลี่ย 3.94

เข้าสู่พระราชวงศ์

 

พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ กับท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์เมื่อครั้งดำรงพระอิสริยยศเป็นพระวรชายา ปี พ.ศ. 2550

ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์เริ่มเข้าถวายการรับใช้พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งยังทรงเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2536 โดยรับผิดชอบหน้าที่การงานในฐานะข้าราชการพลเรือนในพระองค์ นอกจากนี้ยังได้ถวายงานสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในด้านศิลปาชีพ

พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัวและท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ได้ทรงจดทะเบียนสมรสตามกฎหมาย ต่อมาเข้ารับพระราชทานน้ำพระมหาสังข์จากพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาขึ้นเป็น "หม่อมศรีรัศมิ์ มหิดล ณ อยุธยา" เมื่อวันที่ 10 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2544 โดยพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงกล่าวว่า

ตอนนี้อยู่เป็นครอบครัว มีกันอยู่ 4 คน มีเรา หม่อม พระองค์ภา และท่านหญิง อยู่กับหม่อมมาตั้งแต่ปี 2536 อยู่มานาน รู้จักกันมา 9-10 ปีแล้ว ดูใจกันมานานแล้ว [...] เราอยากจะสร้างครอบครัวขึ้นมาให้ดี หม่อมมีหน้าที่ดูแลเรื่องต่าง ๆ ภายในบ้าน ดูแลข้าราชบริพาร รวมทั้งถวายงานสมเด็จ (สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ) เราใช้ชีวิตกันแบบสบาย ๆ ไม่มีอะไร [...] เราอายุ 50 ปีแล้ว ไม่อยากเริ่มต้นชีวิตใหม่ อยากได้ครอบครัวที่ดี ที่คนพอใจเป็นประโยชน์ คบได้ ไม่ใช่เป็นการเอาอะไรมาใส่ประชาชน แต่ขอให้ประชาชนยอมรับว่าคนนี้ใช้ได้ ถ้าเป็นหม่อมในพระบรมฯ ทุกคนก็ต้องกราบไหว้ มันก็พัง

พระบิดาและพระมารดาของพระองค์รวมทั้งสมาชิกในครอบครัวได้รับพระราชทานนามสกุลจากพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัวว่า "อัครพงศ์ปรีชา" เมื่อวันที่ 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2545 หม่อมศรีรัศมิ์ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ปฐมจุลจอมเกล้าฝ่ายใน เมื่อวันที่ 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2547 และได้ประสูติกาลสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าทีปังกรรัศมีโชติ มหาวชิโรตตมางกูร สิริวิบูลยราชกุมาร พระราชโอรส เมื่อวันที่ 29 เมษายน พ.ศ. 2548 ภายในปีนั้นพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ สถาปนา หม่อมศรีรัศมิ์ มหิดล ณ อยุธยา ขึ้นดำรงพระอิสริยยศเป็น พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เป็นเจ้านายแห่งราชวงศ์ตั้งแต่วันที่ 15 มิถุนายน พ.ศ. 2548

ทรงขอลาออกจากฐานันดรศักดิ์

กองกิจการในพระองค์สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร (พระอิสริยยศขณะนั้น) มีหนังสือลงวันที่ 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2557 แจ้งถึงปลัดกระทรวงมหาดไทย เพื่อขอยกเลิกชื่อสกุลพระราชทาน "อัครพงศ์ปรีชา" โดยให้ผู้ใช้ชื่อสกุลพระราชทานนี้ในปัจจุบันกลับไปใช้ชื่อสกุลเดิม โดยก่อนหน้านั้นมีการกวาดล้างพระญาติใกล้ชิดของพระองค์ซึ่งถูกกล่าวหาว่าเกี่ยวข้องกับการฉ้อราษฎร์บังหลวง โดยทั้งหมดกลับไปใช้สกุลเดิมก่อนพระราชทานคือ "เกิดอำแพง" ต่อมาข้อมูลนามสกุลนั้นผิด เมื่อตรวจสอบแล้วจึงเปลี่ยนให้ใช้ชื่อสกุลว่า "สุวะดี" อันเป็นชื่อสกุลเดิมทีแท้จริง ตั้งแต่วันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2557 ซึ่งสำนักข่าวบีบีซีมองว่า นี่อาจเป็นก้าวแรกที่จะนำไปสู่การหย่าร้างของทั้งสองพระองค์

วันที่ 12 ธันวาคมปีเดียวกัน พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ประกาศว่า พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาฯ (ยศในขณะนั้น) ได้ทรงนำความขึ้นกราบบังคมทูลสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร (พระอิสริยศในขณะนั้น) เป็นลายลักษณ์อักษรว่าขอพระราชทานกราบบังคมทูลลาออกจากฐานันดรศักดิ์ มีผลตั้งแต่วันที่ 11 ธันวาคม พ.ศ. 2557 การนี้พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชพระราชทานเงิน 200,000,000 บาท แก่พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์เพื่อทรงใช้ในการดำรงพระชนม์ชีพและทรงดูแลครอบครัว มีข่าวกระทรวงการคลังยืนยันว่า สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร (พระอิสริยศในขณะนั้น) ขอรับเงินพระราชทานจากสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ และยังขอความร่วมมือสื่อมวลชนงดเผยแพร่เอกสารที่ไม่เหมาะสมในสื่อทุกชนิด

วันที่ 13 ธันวาคม สังคมออนไลน์ส่งภาพศรีรัศมิ์ทรงทำบัตรประชาชนใหม่ต่อ ๆ กัน เธอทรงใช้คำนำหน้านามว่า "นางสาว" และพระองค์ได้ทรงย้ายออกจากวังศุโขทัยเสด็จไปประทับอยู่ที่พระตำหนักในอำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบุรี อย่างไรก็ตามเธอจะมีคำนำหน้านามว่า "ท่านผู้หญิง" เนื่องจากพระองค์ได้ทรงรับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นปฐมจุลจอมเกล้า (ฝ่ายใน) ทั้งนี้ มติชนออนไลน์ ได้ให้ข้อมูลว่าพระองค์ได้ทรงลาออกจากการเป็นข้าราชการทหาร วันที่ 17 ธันวาคม เธอเขียนจดหมายขอบคุณสื่อมวลชนที่ติดตาม และขอปฏิบัติธรรมเงียบ ๆ กับครอบครัว เนื่องจากมีสื่อมวลชนติดตามข่าวอย่างใกล้ชิดจนรบกวนการปฏิบัติธรรมของพระองค์

กรณียกิจ

กรณียกิจส่วนใหญ่ของท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ ขณะเป็นพระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฏราชกุมารนั้น จะเน้นในด้านครอบครัวและเด็กเป็นหลัก โดยโครงการแรกของคือ โครงการสายใยรักจากแม่สู่ลูก ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น โครงการสายใยรักแห่งครอบครัวในพระราชูปถัมภ์สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ที่รณรงค์การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ โครงการดังกล่าวมีวัตถุประสงค์ที่จะสร้างความเข้มแข็งในครอบครัว เพิ่มประสิทธิภาพของสถาบันครอบครัว และลดปัญหาสังคมทางหนึ่ง ต่อมาได้มีดำริในการเปิด ศูนย์ ๓ วัยสานสายใยรักแห่งครอบครัว อันจะเป็นศูนย์กลางของการพัฒนาคุณภาพชีวิตเป็นวงจรทุกช่วงวัย ระหว่างวัยเด็ก วัยทำงาน และวัยชรา ให้มีความสัมพันธ์กลมเกลียว

พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาฯ ทรงประกอบพระกรณียกิจครั้งสุดท้ายก่อนลาออกจากฐานันดรศักดิ์ในพิธีเปิดมหกรรม 9 ปี สายใยรักแห่งครอบครัว เมื่อวันที่ 6 ธันวาคม 2557

ด้านสาธารณสุข

มีพระดำริจัดตั้ง ศูนย์ศรีทวีรัก อันมีความหมายว่า "ศูนย์แห่งการแบ่งปันและเพิ่มพูนความรัก" มีหลักการเดียวกับสถานรับเลี้ยงเด็ก แต่เปลี่ยนมาเป็นบริการแก่ผู้สูงอายุแทน โดยให้ลูกหลานนำผู้สูงอายุมาฝากในเวลากลางวันเพื่อไปประกอบอาชีพ ณ ที่นั่นผู้สูงอายุก็จะพบปะกับสหายวัยเดียวกัน บริการผู้สูงวัยอายุระหว่าง 65-80 ปี ให้ได้รับการพักผ่อนอย่างมีความสุขในบั้นปลายชีวิต

มีการสร้าง ศุโขโยคะ ซึ่งเป็นโครงการเสริมสร้างสุขภาพ ณ พื้นที่ควบคุมในพระองค์ 904 ของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เมื่อปี พ.ศ. 2554 เพื่อให้ข้าราชบริพารและประชาชนทั่วไปได้เข้ามาใช้ประโยชน์ มีระบบการออกกำลังกายแบบ "ไจโรทานิก" (Gyrotonic) โดยกล่าวไว้ว่า "ไปเล่นที่เมืองนอกมา เห็นว่าอะไรดีก็นำเข้ามาให้ประชาชนได้เล่นกัน" ที่สุดศุโขโยคะ ได้ปิดตัวลงในวันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ. 2557

นอกจากนี้มีการจัดตั้ง "กองทุนทีปังกรนภัทรบุตร" ที่นำเงินไปสนับสนุนโครงการที่ช่วยเหลือทารก ซึ่งถือเป็นโครงการที่ผลักดันให้มีการจัดทำนโยบายสาธารณสุขระดับประเทศแก่ทารกวัยตั้งแต่ 0-5 ปี รวมไปถึงการช่วยเหลือทารกที่คลอดก่อนกำหนด และการรณรงค์และป้องกันการท้องก่อนวัยอันควร

ด้านสาธารณประโยชน์

วันที่ 16 มีนาคม พ.ศ. 2554 สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร และพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาฯ (พระยศในขณะนั้น) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้ พลอากาศโท ภักดี แสง-ชูโต นำผ้าห่มกันหนาว 20,000 ผืน ไปช่วยเหลือผู้ประสบภัยในเหตุการณ์แผ่นดินไหวและคลื่นสึนามิในโทโฮะกุ พ.ศ. 2554 ที่ประเทศญี่ปุ่น โดยมีกษิต ภิรมย์ เป็นผู้รับมอบ

ในด้านสาธารณประโยชน์ เมื่อวันที่ 30 พฤศจิกายนปีเดียวกันนั้น หลังอุทกภัยในประเทศไทย พ.ศ. 2554 พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาฯ เสด็จพร้อมด้วยพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าทีปังกรรัศมีโชติ ได้ทรงร่วมกิจกรรมฟื้นฟูพื้นที่ประสบอุทกภัยด้วยการทำความสะอาดพื้นอาคารและกระจกของอาคารศรีรัศมิ์ ภายในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ โดยก่อนหน้านี้ได้ทรงเยี่ยมผู้ประสบภัย และประทานถุงยังชีพแก่ราษฎรในต่างจังหวัด

ทั้งนี้สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร และพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาฯ ได้ทรงอุปการะเด็กกำพร้า คือ จักรกฤษณ์ และอนุเดช ชูศรี ที่ครอบครัวเสียชีวิตจากภูเขาถล่มเมื่อปี พ.ศ. 2554 รวมทั้งครอบครัวของบูรฮาน และบุศรินทร์ หร่ายมณี ซึ่งบิดาถูกลอบสังหารจากเหตุความไม่สงบในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ เมื่อปี พ.ศ. 2556 เป็นต้น

มูลนิธิ/องค์กรในพระอุปถัมภ์

• ศูนย์ ๓ วัย สานสายใยรักแห่งครอบครัว
• มูลนิธิส่งเสริมการพัฒนาบุคคล ในพระอุปถัมภ์ฯปัจจุบัน เปลี่ยนชื่อมูลนิธิเป็น มูลนิธีส่งเสริมการพัฒนาบุคคล
• กองทุนทีปังกรนภัทรบุตร

เกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณฯ สยามมกุฎราชกุมาร (พ.ศ. 2548 — พ.ศ. 2557)
ธงประจำพระอิสริยยศ
ตราประจำพระองค์
ธงประจำพระองค์
การทูล	ฝ่าพระบาท
การแทนตน	เกล้ากระหม่อม/เกล้ากระหม่อมฉัน
การขานรับ	เกล้ากระหม่อม

พระอิสริยยศและคำนำหน้าพระนาม

• ศรีรัศมิ์ สุวะดี (9 ธันวาคม พ.ศ. 2514 — 10 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2544)
• หม่อมศรีรัศมิ์ มหิดล ณ อยุธยา (10 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2544 — 15 มิถุนายน พ.ศ. 2548)
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฏราชกุมาร (15 มิถุนายน พ.ศ. 2548 — 11 ธันวาคม พ.ศ. 2557)
• ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ สุวะดี (11 ธันวาคม พ.ศ. 2557 — ปัจจุบัน)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2547 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. 2548 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
• พ.ศ. 2548 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2555 –   เหรียญลูกเสือสดุดี ชั้นที่ 1
• พ.ศ. 2550 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 9 ชั้นที่ 1 (ภ.ป.ร.1)

พระยศทหาร

พลตรีหญิง ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ สุวะดี
รับใช้	กองทัพบกไทย
ประจำการ	1 พฤศจิกายน พ.ศ. 2556 - 13 ธันวาคม พ.ศ. 2557
ชั้นยศ	พลตรีหญิง

• ว่าที่ร้อยตรีหญิง และได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เป็นราชองครักษ์พิเศษ (5 เมษายน พ.ศ. 2555)
• ร้อยตรีหญิง และได้รับโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งนายทหารพิเศษประจำกรมทหารราบที่ 1 มหาดเล็กรักษาพระองค์ (12 เมษายน พ.ศ. 2555)
• พันเอกหญิง (4 พฤษภาคม พ.ศ. 2555)
• ได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เป็นผู้อำนวยการสำนักเวชศาสตร์ครอบครัว กรมแพทย์ทหารบก (1 พฤศจิกายน 2556)
• พลตรีหญิง (1 พฤศจิกายน พ.ศ. 2556)

ปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์

ปริญญากิตติมศักดิ์	สถาบัน	อ้างอิง
วิทยาศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาส่งเสริมธุรกิจการเกษตร	มหาวิทยาลัยราชภัฏจันทรเกษม
ปรัชญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาปฐมวัย	มหาวิทยาลัยราชภัฏราชนครินทร์
ครุศาสตร์บัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาการปฐมวัย	มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
สาธารณสุขศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาวิทยาศาสตร์สุขภาพ	มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
สังคมสงเคราะห์ศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์	มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

สถานที่อันเนื่องด้วยนาม

• อาคารศรีรัศมิ์ คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ปัจจุบันเปลี่ยนเป็นชื่อ อาคาร 4

อ้างอิง

1. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2556/B/025/1.PDF
2. "ย้อนรำลึกภารกิจ 'ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ สุวะดี'". ThaiRath. 16 December 2014.
3. "ประวัติหม่อมศรีรัศมิ์ มหิดล ณ อยุธยา". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 29 เมษายน 2548. สืบค้นเมื่อ 6 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
4. "รายงานพิเศษ : สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร...หม่อมศรีรัศมิ์...กับวันที่ทรงรอคอย!!". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 5 พฤษภาคม 2548. สืบค้นเมื่อ 6 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
5. ""อัครพงศ์ปรีชา" สูงสุดคืนสู่สามัญ". ASTV ผู้จัดการรายวัน. 6 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 10 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
6. "Simplicity, warmth win hearts" (ภาษาอังกฤษ). เนชั่น. 30 เมษายน 2548. สืบค้นเมื่อ 30 พฤศจิกายน 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
7. "รอยทาง 'สุวะดี' แห่งแม่กลอง และ 'เกิดอำแพง' แห่งท่าจีน". เนชั่นสุดสัปดาห์. 19 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 25 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
8. "ขุมธุรกิจ "อัครพงศ์ปรีชา-ม่วงนวล" คดี "พงศ์พัฒน์"". สำนักข่าวอิศรา. 27 พฤศจิกายน 2557. สืบค้นเมื่อ 1 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
9. "พลิกปูม "ณรงค์ อัครพงศ์ปรีชา" อดีตขรก.สำนักพระราชวัง คดีอ้างเบื้องสูง". สำนักข่าวอิศรา. 30 พฤศจิกายน 2557. สืบค้นเมื่อ 1 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
10. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง แต่งตั้งราชองครักษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 129 (65ง): 4. 11 เมษายน พ.ศ. 2555. Check date values in: |date= (help)
11. "โปรดเกล้าฯพระราชทานยศร้อยตรี'พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์'". ไทยโพสต์. 13 เมษายน 2555. สืบค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2556. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
12. "Thailand crown prince strips wife's family of royal name" (ภาษาอังกฤษ). BBC online. 2014-11-29. สืบค้นเมื่อ 2014-11-30.
13. "Eye on the throne, Thailand's crown prince appears to be putting his house in order" (ภาษาอังกฤษ). South China Morning Post. 4 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 4 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
14. "ย้อนรอยทางชีวิต 'ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ สุวะดี'". คมชัดลึก. 19 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 25 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
15. "สหาย "หม่อมศรีรัศมิ์" เผยหม่อมใจดี รักเด็ก". ASTV ผู้จัดการ. 5 พฤษภาคม 2548. สืบค้นเมื่อ 30 พฤศจิกายน 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
16. "'วันโภชนาเมตตาจิต' วันแห่งความรักและเมตตา". เนชั่น. สืบค้นเมื่อ 30 พฤศจิกายน 2557. Check date values in: |accessdate= (help)
17. "'เจริญ' ถวายทอง "พระโอรส" ศิริราชยังคึกคัก". ASTV ผู้จัดการรายวัน. 4 พฤษภาคม 2548. สืบค้นเมื่อ 25 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
18. "9 ปี 'ศรีรัศมิ์ สุวะดี' บนถนนสายชะตากรรม". เนชั่นสุดสัปดาห์. 19 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 25 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
19. สมเด็จพระบรมฯทรงร่วมยินดี ‘พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์’ ทรงสำเร็จปริญญาโท
20. "สมเด็จพระบรมฯ เสด็จพร้อมด้วยพระองค์ทีฯ ในพิธีพระราชทานปริญญาพระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ฯ". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 28 กรกฎาคม 2550. สืบค้นเมื่อ 28 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
21. "สำนักพระราชวังออกแถลงการณ์ "หม่อมศรีรัศมิ์ฯ"มีครรภ์". ASTVผู้จัดการออนไลน์. 14 กุมภาพันธ์ 2548. สืบค้นเมื่อ 31 มีนาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
22. Pavin Chachavalpongpun (15 December 2014). "A Thai Princess' Fairy Tale Comes to an End". The Diplomat. สืบค้นเมื่อ 6 April 2015.
23. "พระบรมฯทรงตรัสถึงหม่อมศรีรัศมิ์". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 29 เมษายน 2548. สืบค้นเมื่อ 6 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
24. "หม่อมศรีรัศมิ์แห่ง 'พระโอรส' ชาวสยาม". เนชั่น. สืบค้นเมื่อ 31 มีนาคม 2557. Check date values in: |accessdate= (help)
25. "สมยศล่า "เสี่ยโจ้" ค่าหัว1ล. มัดแน่น "พงศ์พัฒน์" เร่งคลี่ส่วย "นมถ." มท.ลบสกุล "อัครพงศ์ปรีชา" กลับไปใช้ "สุวะดี"". ข่าวสดออนไลน์. 2 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 4 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
26. "หม่อมศรีรัศมิ์ฯ มีพระประสูติการพระโอรส". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 29 เมษายน 2548. สืบค้นเมื่อ 6 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
27. "พระบรมราชโองการ ประกาศสถาปนา พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 122 (10ข): 2. 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2548. Check date values in: |date= (help)
28. "ราชเลขานุการฯ ทำหนังสือแจ้งยกเลิกชื่อสกุลพระราชทาน "อัครพงศ์ปรีชา"". สำนักข่าวอิศรา. 29 พฤศจิกายน 2557. สืบค้นเมื่อ 22 ตุลาคม 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
29. "ยกเลิกสกุล "อัครพงศ์ปรีชา" โฆษก ตร.เผยได้รับหนังสือแล้ว". ASTV ผู้จัดการ. 29 พฤศจิกายน 2557. สืบค้นเมื่อ 30 พฤศจิกายน 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
30. "สตช.แจงยกเลิกชื่อสกุล 'อัครพงศ์ปรีชา' ให้กลับไปใช้ 'เกิดอำแพง'". ไทยรัฐออนไลน์. 29 พฤศจิกายน 2557. สืบค้นเมื่อ 30 พฤศจิกายน 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
31. "สกุลพระราชทาน ให้เลิกใช้ "อัครพงศ์ปรีชา" กลับเป็น "เกิดอำแพง" ตามเดิม ส่งพงศ์พัฒน์คืนศาล-นอนคุก". ข่าวสดออนไลน์. 30 พฤศจิกายน 2557. สืบค้นเมื่อ 30 พฤศจิกายน 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
32. "หลบไม่รายงานตัว รองเต่า คนสนิทพงศ์พัฒน์". ไทยรัฐออนไลน์. 1 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 4 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
33. "พระบรมราชโองการ ประกาศ เรื่อง ลาออกจากฐานันดรศักดิ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 131 (29ข): 1. 12 ธันวาคม พ.ศ. 2557. Check date values in: |date= (help)
34. "พระมหากรุณาธิคุณ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว". ไทยรัฐ. 14 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 14 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
35. กระทรวงการคลัง (15 ธันวาคม 2557). "ข่าวที่ 106/2557 การชี้แจงของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง ในฐานะประธานกรรมการทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ กรณีการพระราชทานเงินให้ท่านผู้หญิงศรีรัศม์ สุวะดี" (PDF). Check date values in: |date= (help)
36. "'ท่านผู้หญิงบุษบา' ทำบัตรประชาชนใหม่". เดลินิวส์. 13 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 13 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
37. "แชร์ว่อนภาพ 'ศรีรัศมิ์ สุวะดี' ทำบัตรประชาชน หลังคืนสู่สามัญชน". ข่าวสด. 13 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 13 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
38. "เปิดเอกสารบัตรประชาชน น.ส.ศรีรัศมิ์ สุวะดี ไม่มีชื่อท่านผู้หญิงบุษบา". ข่าวสด. 14 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 14 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
39. "นิมนต์พระ 9 รูปเข้าบ้าน "น.ส.ศรีรัศมิ์" ที่ราชบุรี - จนท.รื้อป้อมตำรวจริมรั้วหน้าบ้าน". ข่าวสด. 14 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 15 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
40. "ภาพสุดท้ายอดีตพระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ 9ปีบนฐานันดรศักดิ์ กลับสู่สถานะสามัญชนชื่อ 'น.ส.ศรีรัศมิ์ สุวะดี'". มติชนออนไลน์. 14 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 15 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)^{[ลิงก์เสีย]}
41. "สาร 'ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์' ขอบคุณสื่อ ขออยู่บ้านปฏิบัติธรรมกับครอบครัว". ไทยรัฐ. 17 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 17 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
42. ""ศรีรัศมิ์" ติดป้ายหน้าบ้าน ขอปฏิบัติธรรมเงียบ ๆ". ข่าวสดออนไลน์. 17 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 17 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
43. "ตร.คุมเข้มรถที่เข้า-ออก บ้านศรีรัศมิ์". ไทยรัฐ. 17 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 17 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
44. "ย้อนรำลึกภารกิจ 'ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ สุวะดี'". ไทยรัฐ. 16 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 17 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
45. "Princess visits family project". The Nation (ภาษาอังกฤษ). 4 August 2006. สืบค้นเมื่อ 30 July 2011.
46. "A chronicle of a Prince" (ภาษาอังกฤษ). เนชั่น. สืบค้นเมื่อ 6 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate= (help)
47. Kupluthai Pungkanon. "Prince celebrates his first birthday" (ภาษาอังกฤษ). เนชั่น. สืบค้นเมื่อ 6 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate= (help)
48. ""หม่อมศรีรัศมิ์" ทรงเปิดศูนย์ 3 วัยสานสายใยรักครอบครัวที่เกาะยอ". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 4 กันยายน 2555. สืบค้นเมื่อ 6 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
49. "โครงการในวันวานของท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ สุวะดี". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 20 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 20 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
50. "พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาฯ ทรงเปิดงานมหกรรม 9 ปี สายใยรักแห่งครอบครัวฯ ปี 2557". สถานีโทรทัศนืสีกองทัพบกช่อง 7. 6 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 13 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
51. ""ศุโขโยคะ" พระดำริในพระองค์หญิงศรีรัศมิ์ฯ เพื่อสุขภาพของคนไทย". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 11 เมษายน 2555. สืบค้นเมื่อ 11 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
52. "ศุโขโยคะ ชวนออกกำลังกายแนวใหม่ ไจโรโทนิค ช่วยร่างกายกระชับ". ไทยรัฐออนไลน์. 11 เมษายน 2555. สืบค้นเมื่อ 11 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
53. "พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ฯ ทรงเปิด "ศุโขโยคะ" ส่วนที่2". มติชนออนไลน์. 24 ธันวาคม 2555. สืบค้นเมื่อ 11 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)^{[ลิงก์เสีย]}
54. "ปิดศุโขโยคะ". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 11 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 11 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
55. หนังสือพิมพ์สยามรัฐ ปีที่ 61 ฉบับที่ 21143 วันที่ 17 มีนาคม ค.ศ. 2554 หน้า 1, 12
56. "หม่อมศรีรัศมิ์เสด็จบิ๊กคลีนนิ่งเดย์ ม.เกษตร". เดลินิวส์. 30 พฤศจิกายน 2554. สืบค้นเมื่อ 19 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
57. ""พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์" เสด็จเยี่ยมราษฎรผู้ประสบอุทกภัยกรุงเก่า". ASTVผู้จัดการออนไลน์. 8 ตุลาคม 2556. สืบค้นเมื่อ 20 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
58. "สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ทรงห่วง 2 หนูน้อยเหยื่อโคลนถล่มเขาเบญจา ทำกำพร้า ทรงรับพระอุปภัมภ์". TLC News. สืบค้นเมื่อ 20 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate= (help)
59. "สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ทรงรับบุตรอิหม่ามยะโก๊บไว้ในพระอุปถัมภ์". ASTVผู้จัดการออนไลน์. 29 สิงหาคม 2556. สืบค้นเมื่อ 20 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
60. "ครอบครัว "หร่ายมณี" ซาบซึ้งพระเมตตาอุปถัมภ์การศึกษาทายาท". สำนักข่าวไทย. 29 สิงหาคม 2556. สืบค้นเมื่อ 20 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
61. "ประวัติความเป็นมา". มูลนิธิส่งเสริมการพัฒนาบุคคล. 29 กรกฎาคม 2551. สืบค้นเมื่อ 20 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
62. "ประกาศนายทะเบียนมูลนิธิกรุงเทพมหานครเรื่อง จดทะเบียนแก้ไขเพิ่มเติมข้อบังคับของ"มูลนิธิส่งเสริมการพัฒนาบุคคล ในพระอุปถัมภ์พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร"" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 14 พฤษภาคม 2558. สืบค้นเมื่อ 23 พฤศจิกายน 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
63. "กองทุนทีปังกรนภัทรบุตร". สำนักงานเครือข่ายมารดาและทารกฯ คณะแพทย์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล. สืบค้นเมื่อ 13 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate= (help)^{[ลิงก์เสีย]}
64. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 121 (11ข): 1. 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2547. Check date values in: |date= (help)
65. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 122 (20ข): 2. 2 ธันวาคม พ.ศ. 2548. Check date values in: |date= (help)
66. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นสิริยิ่งรามกีรติ ลูกเสือสดุดีชั้นพิเศษ และเหรียญลูกเสือสดุดี ประจำปี ๒๕๕๓" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 129 (20ข): 3. 5 มิถุนายน พ.ศ. 2555. Check date values in: |date= (help)
67. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 124 (12ข): 1. 5 กันยายน พ.ศ. 2550. Check date values in: |date= (help)
68. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง แต่งตั้งราชองครักษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 129 (65ง): 3. 11 เมษายน พ.ศ. 2555. Check date values in: |date= (help)
69. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานพระยศทหารและแต่งตั้งนายทหารพิเศษ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 129 (13ข): 1. 12 เมษายน พ.ศ. 2555. Check date values in: |date= (help)
70. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานพระยศทหารเป็นกรณีพิเศษ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 129 (17ข): 1. 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2555. Check date values in: |date= (help)
71. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง ให้นายทหารรับราชการ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 130 (153ง): 1. 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2556. Check date values in: |date= (help)
72. "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานพระยศทหารชั้นนายพล" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 130 (25ข): 1. 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2556. Check date values in: |date= (help)
73. {{cite web |url=http://www.op.chandra.ac.th/dsd/images/File/Other/2560/06/List_con.pdf
74. "เปิดแฟ้มประวัติ 'ท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ สุวะดี' จากพระราชวงศ์สู่สามัญชน". ไทยรัฐออนไลน์. 14 ธันวาคม 2557. สืบค้นเมื่อ 15 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
75. "มสธ.ทูลเกล้าฯถวายปริญญาดุษฎีบัณฑิตแด่พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ฯ-พระองค์ภา". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 14 มกราคม 2553. สืบค้นเมื่อ 15 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
76. "สีสันวันแห่งความสำเร็จ "บัณฑิตใหม่รั้วโดม มธ." รับปริญญา '55". ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 1 สิงหาคม 2556. สืบค้นเมื่อ 15 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
77. "พิธีเปิด "อาคารศรีรัศมิ์"". มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. สืบค้นเมื่อ 19 ธันวาคม 2557. Check date values in: |accessdate= (help)
78. การกำหนดอัตราค่าธรรมเนียมการใช้อาคาร และสถานที่ฯ ของคณะสังคมศาสตร์ มก.

แหล่งข้อมูลอื่น

•   วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ ศรีรัศมิ์ สุวะดี
•   วิกิซอร์ซมี ประกาศสถาปนาพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร
• โครงการสายใยรักแห่งครอบครัว