เจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ ในรัชกาลที่ 1

เจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ เป็นพระสนมเอกในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช และเป็นพระชนนีในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพ กรมพระราชวังบวรสถานมงคลในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

เจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่
เกิด	ก่อนพ.ศ. 2310 พระราชวังบวรเมืองนคร, เมืองนครศรีธรรมราช
เสียชีวิต	พ.ศ. 2370 พระราชวังบวรสถานมงคล, กรุงรัตนโกสินทร์, สยาม
คู่สมรส	พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
บุตร	สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพ
บิดามารดา	เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พัฒน์ ณ นคร) ท่านผู้หญิงนวล สุธรรมมนตรี

ประวัติ

เจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ เป็นธิดาของเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พัฒน์ ณ นคร) และท่านผู้หญิงนวล สุธรรมมนตรี (ทูลกระหม่อมหญิงใหญ่เมืองนคร) บิดามีฐานะเป็นหม่อมเจ้าในกรมหมื่นอินทรพิทักษ์พระราชโอรสในสมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์รัชกาลที่ 33 แห่งกรุงศรีอยุธยา มารดาเดิมมีนามว่าเจ้าหญิงชุ่ม เป็นธิดาพระเจ้านครศรีธรรมราช (หนู) กับท่านผู้หญิงทองเหนี่ยว มีพี่น้องร่วมบิดามารดา 2 คน ได้แก่

1. เจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ รับราชการเป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
2. เจ้าจอมมารดานุ้ยเล็ก รับราชการเป็นพระสนมในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท

ท่านเกิดในพระราชวังบวรเมืองนครศรีธรรมราชในระหว่างที่กรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่า เมืองนครศรีธรรมราชตั้งตนเป็นอิสระ พระเจ้านครศรีธรรมราช (หนู) ตั้งตนขึ้นเป็นกษัตริย์ และได้แต่งตั้งพระมหาอุปราช (พัฒน์) เป็นวังหน้า เรียกกันว่า "วังหน้าเมืองนคร" ช่วงที่ท่านเกิดท่านจึงมีสถานะเป็นเจ้า ต่อมาหลังสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงยึดเมืองนครศรีธรรมราชได้ก็ทรงโปรดให้เป็นประเทศราช

พระมหาอุปราช (พัฒน์) นั้นคราวหนึ่งไปราชการทัพ คุณชุ่มหรือนวลถึงแก่กรรมลง ธิดาทั้งสองจึงเป็นกำพร้า ครั้นเสร็จราชการสงครามแล้ว อุปราชพัฒน์เข้ามาเฝ้าเมื่อ พ.ศ. 2317 สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีตรัสปลอบว่า "อย่าเสียใจนักเลย จะให้น้องสาวไปแทนที่จะได้เลี้ยงลูก" จึงพระบรมราชโองการให้ท้าวนางส่งตัวเจ้าจอมปรางไปพระราชทานเป็นภรรยาเจ้าพัฒน์ ท้าวนางกราบบังคมทูลว่า เจ้าจอมปรางขาดระดูมา 2 เดือนแล้ว มีพระราชดำรัสว่า "ได้ลั่นวาจายกให้แล้ว จงส่งตัวออกไปเถิด" เจ้าจอมปรางจำใจไปตามพระบรมราชโองการ และเจ้าพัฒน์ก็จำใจรับไว้เป็นศรีเมืองนครศรีธรรมราช เจ้าจอมปรางก็เลี้ยงดูธิดาทั้ง 2 ด้วยความทะนุถนอม

พระราชโอรส

เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เสด็จขึ้นเถลิงถวัลย์ราชสมบัติ พระมหาอุปราช (พัฒน์) ได้รับการแต้งตั้งเป็นเจ้าพระยานครศรีธรรมราช ท่านได้ถวายธิดาคนใหญ่เป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช และธิดาคนเล็กเป็นพระสนมในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท เจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ มีพระราชโอรส 1 พระองค์คือ

1. พระองค์เจ้าอรุโณทัย ต่อมาทรงได้รับพระราชทานทรงกรมเป็น กรมหมื่นศักดิพลเสพ ในสมัยรัชกาลที่ 3 ทรงได้รับพระราชทานอุปราชาภิเษกเป็น กรมพระราชวังบวรมหาศักดิพลเสพ

หลังกรมหมื่นศักดิพลเสพ ทรงได้รับพระราชทานอุปราชาภิเษกแล้ว เจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ ได้ย้ายไปประทับที่พระตำหนักในพระราชวังบวร ชาวพระราชวังบวรขนานนามว่า "เจ้าคุณพระชนนี" ในพระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ทรงมีไปถึงพระองค์เจ้าปัทมราช ทรงตรัสเรียกเจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ว่า "เจ้าป้าของหม่อมฉัน"

ถึงแก่อนิจกรรม

เจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อพ.ศ. 2370 พระราชทานเพลิงศพ ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2370 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชทานพระโกศกุดั่นน้อย เนื่องด้วยเป็นพระชนนีในกรมพระราชวังบวรสถานมงคล อัฐิเดิมเก็บไว้ที่พระราชวังบวรสถานมงคล ภายหลังจากสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพสวรรคตแล้ว พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าปัทมราชเชิญไปไว้ ณ วัดท่าโพธิ์วรวิหาร ร่วมกับเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พัฒน์ ณ นคร) ท่านผู้หญิงนวล สุธรรมมนตรี และเจ้าจอมมารดานุ้ยเล็ก

ลำดับสาแหรก

ลำดับสาแหรกของเจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ ในรัชกาลที่ 1

16. สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ               8. สมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์                       17. กรมหลวงพิพิธมนตรี               4. กรมหมื่นอินทรพิทักษ์                             2. เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พัฒน์ ณ นคร)                                   1. เจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่                                         6. เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (หนู)                             3. ท่านผู้หญิงนวล สุธรรมมนตรี                                   14. จีนปาด                       7. ท่านผู้หญิงทองเหนี่ยว

เชิงอรรถ

1. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเรียกเจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ว่า "เจ้าป้าของหม่อมฉัน" จึงสันนิษฐานว่าท่านน่าจะเกิดก่อนพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยและสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี

อ้างอิง

1. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก มหาราช
2. เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (พัด หรือ พัฒน์) โดย มหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2560
3. ตำนานเมืองนครศรีธรรมราช ประวัติศาสตร์ในสายหมอก โดย สุนทร ธานีรัตน์, มกราคม 2546
4. ตอนที่ 116 : ลูกหลานเจ้าเมืองนครศรีธรรมราช สุสานสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช
5. ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. ISBN 974-222-648-2
6. หลวงนายฤทธิ์. เรื่องเก่า ๆ ของเจ้านาย. กรุงเทพฯ : โพสต์บุ๊ค, พิมพ์ครั้งที่ 1, 2557. 320 หน้า. หน้า ?. ISBN 978-974-228-187-8
7. ลำดับชั้นที่ 1 สายสกุล ณ นคร สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2560