ประสาทสมอง (อังกฤษ: cranial nerve หรือ cerebral nerve) เป็นเส้นประสาทที่เกิดจากสมองและก้านสมองโดยตรง ตรงข้ามกับประสาทไขสันหลังซึ่งเกิดจากไขสันหลังหลายปล้อง ประสาทสมองเป็นทางเชื่อมของสารสนเทศระหว่างสมองและหลายบริเวณ ส่วนใหญ่คือศีรษะและคอ
ประสาทไขสันหลังลงไปถึงกระดูกสันหลังส่วนคอที่หนึ่ง และประสาทสมองบทบาทสัมพันธ์กันเหนือระดับนี้ ประสาทสมองมีเป็นคู่และอยู่ทั้งสองข้าง ประสาทสมองในมนุษย์มีสิบสองหรือสิบสามเส้นแล้วแต่แหล่งที่มา ซึ่งกำหนดชื่อด้วยตัวเลขโรมัน I–XII และมีการกำหนดเลขศูนย์ให้ประสาทสมองเส้นที่ 0 (หรือประสาทปลาย) ตามลำดับที่มีจุดกำเนิดจากสมองส่วนหน้าไปถึงด้านหลังของสมองและก้านสมอง
ประสาทปลาย ประสาทรับกลิ่น (I) และประสาทตา (II) กำเนิดจากสมองใหญ่หรือสมองส่วนหน้า ส่วนอีกสิบคู่ที่เหลือกำเนิดจากก้านสมอง
ประสาทสมองเป็นองค์ประกอบของระบบประสาทนอกส่วนกลาง โดยยกเว้นประสาทสมองเส้นที่ 2 (ประสาทตา) ซึ่งมิใช่ประสาทส่วนปลายแท้จริงแต่เป็นลำเส้นใยประสาทของไดเอนเซฟาลอน (diencephalon) เชื่อมจอตากับนิวเคลียสงอคล้ายเข่าข้าง (lateral geniculate nucleus) ฉะนั้น ทั้งประสาทตาและจอตาเป็นส่วนหนึ่งของระบบประสาทส่วนกลาง แกนประสาทนำออกของประสาทอีกสิบสองเส้นที่เหลือทอดออกจากสมองและถือเป็นส่วนหนึ่งของระบบประสาทนอกส่วนกลาง ปมประสาทกลางของประสาทสมองหรือนิวเคลียสประสาทสมองกำเนิดในระบบประสาทส่วนกลาง ส่วนมากในก้านสมอง
เส้นประสาทสมองทั้ง 12 คู่สามารถเรียกเป็นชื่อย่อโดยใช้คำว่า "Cranial nerve" หรือ "CN" แล้วตามด้วยเลขโรมันแสดงลำดับที่ของเส้นประสาทคู่นั้น ลำดับที่จะเรียงตามตำแหน่งของนิวเคลียสในก้านสมอง เช่น เส้นประสาทสมองเส้นที่ 3 (CN III หรือ เส้นประสาทกล้ามเนื้อตา) ออกจากก้านสมองในตำแหน่งที่สูงกว่าเส้นประสาทสมองเส้นที่ 12 (CN XII หรือ เส้นประสาทกล้ามเนื้อลิ้น) เพราะจุดเริ่มต้นของเส้นประสาทสมองเส้นที่ 12 จะอยู่ต่ำกว่าของเส้นประสาทสมองเส้นอื่นๆ
| # | ชื่อ | นิวเคลียส | หน้าที่ |
| 1 | เส้นประสาทรับกลิ่น
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 1
หรือ ฆานประสาท
(Olfactory nerve) | แอนทีเรียร์ ออลแฟกทอรี นิวเคลียส (Anterior olfactory nucleus) | นำความรู้สึกเกี่ยวกับกลิ่น |
| 2 | เส้นประสาทตา
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 2
หรือ เส้นประสาทการเห็น
หรือ จักษุประสาท
(Optic nerve) | แลเทอรัล เจนิคูเลต นิวเคลียส (Lateral geniculate nucleus) | นำข้อมูลการรับภาพไปยังสมอง |
| 3 | เส้นประสาทกล้ามเนื้อตา
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 3
(Oculomotor nerve) | ออกคิวโลมอเตอร์ นิวเคลียส (Oculomotor nucleus) , เอดิงเงอร์-เวสท์ฟัล นิวเคลียส (Edinger-Westphal nucleus) | สั่งการกล้ามเนื้อลีเวเตอร์ แพลพีบรี ซุพีเรียริส (levator palpebrae superioris) , ซุพีเรียร์ เรกตัส (superior rectus) , มีเดียล เรกตัส (medial rectus) , อินฟีเรียร์ เรกตัส (inferior rectus) , และ อินฟีเรียร์ ออบลีก (inferior oblique) ซึ่งทั้งหมดเกี่ยวข้องกับการเคลื่อนไหวลูกตา |
| 4 | เส้นประสาททรอเคลียร์
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 4
(Trochlear nerve) | ทรอเคลียร์ นิวเคลียส (Trochlear nucleus) | สั่งการกล้ามเนื้อซุพีเรียร์ ออบลีก (superior oblique muscle) ซึ่งทำหน้าที่กลอกตาลงล่าง กลอกตาออกด้านนอก และกลอกตาเข้าด้านใน |
| 5 | เส้นประสาทไทรเจมินัล
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 5
(Trigeminal nerve) | ปรินซิปัล เซนซอรี ไทรเจมินัล นิวเคลียส (Principal sensory trigeminal nucleus) , สไปนัล ไทรเจมินัล นิวเคลียส (Spinal trigeminal nucleus) , มีเซนเซฟาลิก ไทรเจมินัล นิวเคลียส (Mesencephalic trigeminal nucleus) , ไทรเจมินัล มอเตอร์ นิวเคลียส (Trigeminal motor nucleus) | รับความรู้สึกจากใบหน้าและสั่งการกล้ามเนื้อในการเคี้ยว (muscles of mastication) |
| 6 | เส้นประสาทแอบดิวเซนต์
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 6
(Abducens nerve) | แอบดิวเซนต์ นิวเคลียส (Abducens nucleus) | สั่งการกล้ามเนื้อแลเทอรัล เรกตัส (lateral rectus) ซึ่งทำหน้าที่กลอกตาออกทางด้านนอก |
| 7 | เส้นประสาทเฟเชียล
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 7
(Facial nerve) | เฟเชียล นิวเคลียส (Facial nucleus) , ซอลิเทรี นิวเคลียส (Solitary nucleus) , ซุพีเรียร์ แซลิเวรี นิวเคลียส (Superior salivary nucleus) | สั่งการกล้ามเนื้อในการแสดงสีหน้า (muscles of facial expression) และกล้ามเนื้อสเตปีเดียส (stapedius) รับความรู้สึกพิเศษเกี่ยวกับรสชาติจากด้านหน้า 2 ส่วน 3 ของลิ้น และสั่งการต่อมน้ำลาย (ยกเว้นต่อมพาโรติด) และต่อมน้ำตาให้หลั่ง |
| 8 | เส้นประสาทหู
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 8
หรือ เส้นประสาทการได้ยิน
หรือ โสตประสาท
(Vestibulocochlear nerve or auditory-vestibular nerve or statoacustic nerve) | เวสทิบิวลาร์ นิวเคลียส (Vestibular nuclei) , คอเคลียร์ นิวเคลียส (Cochlear nuclei) | รับความรู้สึกเกี่ยวกับเสียง การหมุน และแรงโน้มถ่วง (ซึ่งสำคัญในการทรงตัวและการเคลื่อนไหว) |
| 9 | เส้นประสาทลิ้นคอหอย
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 9
(Glossopharyngeal nerve) | นิวเคลียส แอมบิกิวอัส (Nucleus ambiguus) , อินฟีเรียร์ แซลิเวรี นิวเคลียส (Inferior salivary nucleus) , ซอลิเทรี นิวเคลียส (Solitary nucleus) | รับรสชาติจากด้านหลัง 1 ส่วน 3 ของลิ้น สั่งการต่อมพาโรติดให้หลั่ง และสั่งการกล้ามเนื้อสไตโลฟาริงเจียส (stylopharyngeus) ซึ่งจำเป็นในการรับความรู้สึกสัมผัส ความเจ็บปวด และอุณหภูมิ ความรู้สึกจะถูกส่งไปยังทาลามัสด้านตรงข้ามและไฮโปทาลามิก นิวเคลียสบางอัน |
| 10 | เส้นประสาทเวกัส
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 10
(Vagus nerve) | นิวเคลียส แอมบิกิวอัส (Nucleus ambiguus) , ดอร์ซัล มอเตอร์ เวกัล นิวเคลียส (Dorsal motor vagal nucleus) , ซอลิเทรี นิวเคลียส (Solitary nucleus) | เลี้ยงกล้ามเนื้อส่วนใหญ่ของกล่องเสียงและคอหอย ให้เส้นประสาทพาราซิมพาเทติกไปยังอวัยวะในช่องอกและช่องท้องเกือบทั้งหมดไปจนถึงส่วนโค้งของลำไส้ใหญ่ใต้ม้าม (splenic flexure) และรับความรู้สึกพิเศษเกี่ยวกับรสชาติจากฝาปิดกล่องเสียง (epiglottis) หน้าที่หลักคือควบคุมกล้ามเนื้อในการออกเสียง อาการหากเส้นประสาทนี้เสียไปคือ การกลืนลำบาก (dysphagia) |
| 11 | เส้นประสาทแอกเซสซอรี
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 11
(Accessory nerve or cranial accessory nerve or spinal accessory nerve) | นิวเคลียส แอมบิกิวอัส (Nucleus ambiguus) , สไปนัล แอกเซสซอรี นิวเคลียส (Spinal accessory nucleus) | ควบคุมกล้ามเนื้อของคอและทำหน้าที่ทับซ้อนกับของเส้นประสาทเวกัส ตัวอย่างของอาการหากเส้นประสาทนี้เสียไปคือ ไม่สามารถยักไหล่ หมุนหรือขยับศีรษะได้ยาก และ velopharyngeal insufficiency) |
| 12 | เส้นประสาทกล้ามเนื้อลิ้น
หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 12
(Hypoglossal nerve) | ไฮโปกลอสซัล นิวเคลียส (Hypoglossal nucleus) | สั่งการกล้ามเนื้อของลิ้นและกล้ามเนื้อลิ้นอื่นๆ มีความสำคัญในการกลืน [การสร้างโบลัส bolus formation] และการออกเสียง |
เดิมมนุษย์ถือว่ามีประสาทสมองสิบสองคู่ เลข I–XII หรือ 1–12 มีดังนี้ ประสาทรับกลิ่น (I) ประสาทตา (II) ประสาทกล้ามเนื้อตา (III) ประสาททรอเคลียร์ (IV) ประสาทไทรเจมินัล (V) ประสาทแอบดิวเซนต์ (VI) ประสาทเฟเชียล (VII) ประสาทหู (VIII) ประสาทลิ้นคอหอย (IX) ประสาทเวกัส (X) ประสาทแอกเซสซอรี (XI) และประสาทกล้ามเนื้อลิ้น (XII)
อ้างอิง
บรรณานุกรม
- มีชัย ศรีใส. ประสาทกายวิภาคศาสตร์. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: เยียร์บุ๊คพับลิชเชอร์, 2546.
แหล่งข้อมูลอื่น - Cranial nerve video (Brainfacts.org)
ประสาทสมอง, งกฤษ, cranial, nerve, หร, cerebral, nerve, เป, นเส, นประสาทท, เก, ดจากสมองและก, านสมองโดยตรง, ตรงข, ามก, บประสาทไขส, นหล, งซ, งเก, ดจากไขส, นหล, งหลายปล, อง, เป, นทางเช, อมของสารสนเทศระหว, างสมองและหลายบร, เวณ, วนใหญ, อศ, รษะและคอเส, ประสาทไขส, นหล. prasathsmxng xngkvs cranial nerve hrux cerebral nerve epnesnprasaththiekidcaksmxngaelakansmxngodytrng trngkhamkbprasathikhsnhlngsungekidcakikhsnhlnghlayplxng prasathsmxngepnthangechuxmkhxngsarsnethsrahwangsmxngaelahlaybriewn swnihykhuxsirsaaelakhxesnprasathsmxng prasathikhsnhlnglngipthungkraduksnhlngswnkhxthihnung aelaprasathsmxngbthbathsmphnthknehnuxradbni prasathsmxngmiepnkhuaelaxyuthngsxngkhang prasathsmxnginmnusymisibsxnghruxsibsamesnaelwaetaehlngthima sungkahndchuxdwytwelkhormn I XII aelamikarkahndelkhsunyihprasathsmxngesnthi 0 hruxprasathplay tamladbthimicudkaenidcaksmxngswnhnaipthungdanhlngkhxngsmxngaelakansmxngprasathplay prasathrbklin I aelaprasathta II kaenidcaksmxngihyhruxsmxngswnhna swnxiksibkhuthiehluxkaenidcakkansmxngprasathsmxngepnxngkhprakxbkhxngrabbprasathnxkswnklang odyykewnprasathsmxngesnthi 2 prasathta sungmiichprasathswnplayaethcringaetepnlaesniyprasathkhxngidexnesfalxn diencephalon echuxmcxtakbniwekhliysngxkhlayekhakhang lateral geniculate nucleus chann thngprasathtaaelacxtaepnswnhnungkhxngrabbprasathswnklang aeknprasathnaxxkkhxngprasathxiksibsxngesnthiehluxthxdxxkcaksmxngaelathuxepnswnhnungkhxngrabbprasathnxkswnklang pmprasathklangkhxngprasathsmxnghruxniwekhliysprasathsmxngkaenidinrabbprasathswnklang swnmakinkansmxng enuxha 1 raychuxesnprasathsmxng 2 kaywiphakhsastr 3 xangxing 3 1 brrnanukrm 4 aehlngkhxmulxunraychuxesnprasathsmxng aekikhesnprasathsmxngthng 12 khusamartheriykepnchuxyxodyichkhawa Cranial nerve hrux CN aelwtamdwyelkhormnaesdngladbthikhxngesnprasathkhunn ladbthicaeriyngtamtaaehnngkhxngniwekhliysinkansmxng echn esnprasathsmxngesnthi 3 CN III hrux esnprasathklamenuxta xxkcakkansmxngintaaehnngthisungkwaesnprasathsmxngesnthi 12 CN XII hrux esnprasathklamenuxlin ephraacuderimtnkhxngesnprasathsmxngesnthi 12 caxyutakwakhxngesnprasathsmxngesnxun chux niwekhliys hnathi1 esnprasathrbklinhrux esnprasathsmxngesnthi 1hrux khanprasath Olfactory nerve aexnthieriyr xxlaefkthxri niwekhliys Anterior olfactory nucleus nakhwamrusukekiywkbklin2 esnprasathtahrux esnprasathsmxngesnthi 2hrux esnprasathkarehnhrux cksuprasath Optic nerve aelethxrl ecnikhuelt niwekhliys Lateral geniculate nucleus nakhxmulkarrbphaphipyngsmxng3 esnprasathklamenuxtahrux esnprasathsmxngesnthi 3 Oculomotor nerve xxkkhiwolmxetxr niwekhliys Oculomotor nucleus exdingengxr ewsthfl niwekhliys Edinger Westphal nucleus sngkarklamenuxliewetxr aephlphibri suphieriyris levator palpebrae superioris suphieriyr erkts superior rectus miediyl erkts medial rectus xinfieriyr erkts inferior rectus aela xinfieriyr xxblik inferior oblique sungthnghmdekiywkhxngkbkarekhluxnihwlukta4 esnprasaththrxekhliyr hrux esnprasathsmxngesnthi 4 Trochlear nerve thrxekhliyr niwekhliys Trochlear nucleus sngkarklamenuxsuphieriyr xxblik superior oblique muscle sungthahnathiklxktalnglang klxktaxxkdannxk aelaklxktaekhadanin5 esnprasathithrecminlhrux esnprasathsmxngesnthi 5 Trigeminal nerve prinsipl esnsxri ithrecminl niwekhliys Principal sensory trigeminal nucleus sipnl ithrecminl niwekhliys Spinal trigeminal nucleus miesnesfalik ithrecminl niwekhliys Mesencephalic trigeminal nucleus ithrecminl mxetxr niwekhliys Trigeminal motor nucleus rbkhwamrusukcakibhnaaelasngkarklamenuxinkarekhiyw muscles of mastication 6 esnprasathaexbdiwesnthrux esnprasathsmxngesnthi 6 Abducens nerve aexbdiwesnt niwekhliys Abducens nucleus sngkarklamenuxaelethxrl erkts lateral rectus sungthahnathiklxktaxxkthangdannxk7 esnprasathefechiylhrux esnprasathsmxngesnthi 7 Facial nerve efechiyl niwekhliys Facial nucleus sxliethri niwekhliys Solitary nucleus suphieriyr aesliewri niwekhliys Superior salivary nucleus sngkarklamenuxinkaraesdngsihna muscles of facial expression aelaklamenuxsetpiediys stapedius rbkhwamrusukphiessekiywkbrschaticakdanhna 2 swn 3 khxnglin aelasngkartxmnalay ykewntxmphaortid aelatxmnataihhlng8 esnprasathhuhrux esnprasathsmxngesnthi 8hrux esnprasathkaridyinhrux ostprasath Vestibulocochlear nerve or auditory vestibular nerve or statoacustic nerve ewsthibiwlar niwekhliys Vestibular nuclei khxekhliyr niwekhliys Cochlear nuclei rbkhwamrusukekiywkbesiyng karhmun aelaaerngonmthwng sungsakhyinkarthrngtwaelakarekhluxnihw 9 esnprasathlinkhxhxyhrux esnprasathsmxngesnthi 9 Glossopharyngeal nerve niwekhliys aexmbikiwxs Nucleus ambiguus xinfieriyr aesliewri niwekhliys Inferior salivary nucleus sxliethri niwekhliys Solitary nucleus rbrschaticakdanhlng 1 swn 3 khxnglin sngkartxmphaortidihhlng aelasngkarklamenuxsitolfaringeciys stylopharyngeus sungcaepninkarrbkhwamrusuksmphs khwamecbpwd aelaxunhphumi khwamrusukcathuksngipyngthalamsdantrngkhamaelaihopthalamik niwekhliysbangxn10 esnprasathewkshrux esnprasathsmxngesnthi 10 Vagus nerve niwekhliys aexmbikiwxs Nucleus ambiguus dxrsl mxetxr ewkl niwekhliys Dorsal motor vagal nucleus sxliethri niwekhliys Solitary nucleus eliyngklamenuxswnihykhxngklxngesiyngaelakhxhxy ihesnprasathpharasimphaethtikipyngxwywainchxngxkaelachxngthxngekuxbthnghmdipcnthungswnokhngkhxnglaisihyitmam splenic flexure aelarbkhwamrusukphiessekiywkbrschaticakfapidklxngesiyng epiglottis hnathihlkkhuxkhwbkhumklamenuxinkarxxkesiyng xakarhakesnprasathniesiyipkhux karklunlabak dysphagia 11 esnprasathaexkesssxrihrux esnprasathsmxngesnthi 11 Accessory nerve or cranial accessory nerve or spinal accessory nerve niwekhliys aexmbikiwxs Nucleus ambiguus sipnl aexkesssxri niwekhliys Spinal accessory nucleus khwbkhumklamenuxkhxngkhxaelathahnathithbsxnkbkhxngesnprasathewks twxyangkhxngxakarhakesnprasathniesiyipkhux imsamarthykihl hmunhruxkhybsirsaidyak aela velopharyngeal insufficiency 12 esnprasathklamenuxlinhrux esnprasathsmxngesnthi 12 Hypoglossal nerve ihopklxssl niwekhliys Hypoglossal nucleus sngkarklamenuxkhxnglinaelaklamenuxlinxun mikhwamsakhyinkarklun karsrangobls bolus formation aelakarxxkesiyngkaywiphakhsastr aekikhedimmnusythuxwamiprasathsmxngsibsxngkhu elkh I XII hrux 1 12 midngni prasathrbklin I prasathta II prasathklamenuxta III prasaththrxekhliyr IV prasathithrecminl V prasathaexbdiwesnt VI prasathefechiyl VII prasathhu VIII prasathlinkhxhxy IX prasathewks X prasathaexkesssxri XI aelaprasathklamenuxlin XII xangxing aekikhbrrnanukrm aekikh michy sriis prasathkaywiphakhsastr phimphkhrngthi 4 krungethph eyiyrbukhphblichechxr 2546 aehlngkhxmulxun aekikhCranial nerve video Brainfacts org ekhathungcak https th wikipedia org w index php title prasathsmxng amp oldid 7120837, wikipedia, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด,
บทความ
, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม
