วัคซีน rVSV-ZEBOV

วัคซีน rVSV-ZEBOV (อังกฤษ: Recombinant vesicular stomatitis virus-Zaire Ebola virus, rVSV-ZEBOV vaccine, Ebola Zaire vaccine live หรือ V920 vaccine มีตัวย่อ rVSV-ZEBOV) มีชื่อการค้าว่า Ervebo (เออร์เวโบ) เป็นวัคซีนสำหรับผู้ใหญ่เพื่อป้องกันโรคไวรัสอีโบลาอันมีเหตุจากไวรัสอีโบลาแซร์ (เรียกสั้น ๆ ว่า ไวรัสอีโบลา) เมื่อใช้กับคนรอบข้างผู้ติดโรค (ring vaccination) rVSV-ZEBOV พบว่าช่วยป้องกันการระบาดโรคในระดับสูง ราว ๆ ครึ่งหนึ่งของผู้ได้วัคซีนจะมีผลข้างเคียงไม่พึงประสงค์ตั้งแต่เบา ๆ จนถึงปานกลางรวมทั้งปวดหัว ล้า และปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ

วัคซีน rVSV-ZEBOV

ภาพจุลทรรศน์อิเล็กตรอนของไวรัสอีโบลา
ข้อมูลทางคลินิก
ชื่อทางการค้า	เออร์เวโบ (Ervebo)
ชื่ออื่น	V920
AHFS/Drugs.com	Professional Drug Facts
ข้อมูลทะเบียนยา	EU EMA: by INN
ช่องทางการรับยา	ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ
รหัส ATC	None
กฏหมาย
สถานะตามกฏหมาย	US: ℞-only In general: ℞ (Prescription only)
ตัวบ่งชี้
DrugBank	DB15595^7
ChemSpider	none
สารานุกรมเภสัชกรรม

rVSV-ZEBOV เป็นวัคซีนไวรัสมีดีเอนเอลูกผสม (recombinant DNA) ที่ไวรัสยังสามารถถ่ายแบบดีเอนเอต่อได้ (replication-competent) ประกอบด้วยไวรัส VSV (vesicular stomatitis virus) ในวงศ์ย่อย Rhabdoviridae ซึ่งก่อโรคปากอักเสบเป็นตุ่มพอง (vesicular stomatitis) ในสัตว์โดยไวรัสได้ผ่านพันธุวิศวกรรมให้แสดงออกไกลโคโปรตีนของไวรัสอีโบลาเพื่อกระตุ้นให้ระบบภูมิคุ้มกันตอบสนองต่อไวรัสอีโบลา

วัคซีนได้รับอนุมัติให้ใช้ทางการแพทย์ในสหภาพยุโรปและสหรัฐในปี 2019 นักวิทยาศาสตร์แคนาดาที่แหล็บจุลชีววิทยาแห่งชาติแคนาดา (NML) ซึ่งเป็นส่วนของสำนักงานสาธารณสุขแห่งชาติแคนาดา (PHAC) ได้สร้างวัคซีนนี้ขึ้น PHAC ได้ให้สิทธิอนุญาตแก่บริษัทเล็ก ๆ คือนิวลิงก์เจเนติกส์ (NewLink Genetics) เพื่อพัฒนาวัคซีน ผู้ต่อมาให้สิทธิอนุญาตแก่บริษัทยักษ์ใหญ่คือ เมอร์ค ในปี 2014 วัคซีนได้ใช้ในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโกเมื่อโรคไวรัสอีโบลาระบาดในปี 2018 แล้วต่อมาใช้อย่างกว้างขวางในการระบาดทั่วของอีโบลาในคีวู พ.ศ. 2561–62 (ติดกับทะเลสาบคีวู) คือได้ให้วัคซีนแก่คน 9 หมื่นคน

การแพทย์

คนเกือบ 800 คนได้รับวัคซีน VSV-EBOV เป็นมาตรการฉุกเฉินโดยให้คนรอบข้างผู้ติดโรค (ring vaccination) เมื่อไวรัสอีโบลาได้ระบาดในประเทศกินีปี 2016 ในปี 2017 เมื่อโรคไวรัสอีโบลาเกิดระบาดในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก กระทรวงสาธารณสุขของประเทศก็อนุมัติให้ใช้วัคซีนเป็นมาตรการฉุกเฉิน แม้จะไม่ได้ให้วัคซีนโดยทันที

ประสิทธิผล

ในเดือนเมษายน 2019 หลังจากให้วัคซีนเป็นจำนวนมากเมื่อโรคระบาดในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก องค์การอนามัยโลกได้ตีพิมพ์ผลงานวิจัยเบื้องต้น โดยร่วมงานกับสถาบันงานวิจัยชีวเวชแห่งชาติของประเทศ เกี่ยวกับประสิทธิผลของโปรแกรมให้วัคซีนแบบให้คนรอบข้างผู้ติดโรค (ring vaccination) และกล่าวว่า วัคซีน rVSV-ZEBOV-GP มีประสิทธิผลระงับการระบาดของไวรัสอีโบลาในอัตราร้อยละ 97.5 เทียบกับเมื่อไม่ให้วัคซีน

ผลข้างเคียง

ผลข้างเคียงรวมทั้งปวดหัว เป็นไข้ ล้า ปวดเมื่อยข้อและกล้ามเนื้อ คลื่นไส้ ข้ออักเสบ ผื่น และเหงื่อออกผิดปกติ ส่วนปัญหาเฉพาะที่ฉีดยารวมทั้งเจ็บปวดและบวมแดง

เคมีชีวภาพ

rVSV-ZEBOV เป็นไวรัส VSV (vesicular stomatitis virus) ที่มีดีเอ็นเอลูกผสม (recombinant DNA) โดยลดความรุนแรง (attenuated) และยีนไกลโคโปรตีนหุ้มไวรัสธรรมชาติ คือ P03522 ได้แทนที่ด้วยยีน P87666 ของไวรัสอีโบลาสายพันธุ์ Kikwit 1995 Zaire strain บริษัทสวิส IDT Biologika เป็นผู้ผลิตวัคซีนเพื่อการทดลองระยะที่ 1 บริษัทเมอร์คเป็นผู้ผลิตวัคซีนเพื่อการทดลองระยะที่ 3 โดยใช้เซลล์เวโร (Vero cell) ที่บริษัทได้ใช้อยู่แล้วเพื่อผลิตวัคซีนป้องกันโรตาไวรัส

ประวัติ

 

บริเวณที่ "ไวรัสอีโบลาแอฟริกาตะวันตก" ได้เริ่มต้นแล้วติดต่อในประเทศข้างเคียง ในที่สุดทำให้คนติดโรค 28,000 รายโดยร้อยละ 45 เสียชีวิต

สำนักงานสาธารณสุขแห่งชาติแคนาดา (PHAC) ได้สร้างวัคซีนนี้ขึ้นและ PHAC ก็ได้สิทธิบัตรในปี 2003 ระหว่างปี 2005-2009 มีการทดลองในสัตว์ 3 งานที่ได้ตีพิมพ์ ทั้งหมดได้ทุนจากรัฐบาลแคนาดาและสหรัฐ ในปี 2005 การฉีดวัคซีน EBOV หรือ MARV ในกล้ามเนื้อครั้งหนึ่งพบว่า ทำให้ภูมิคุ้มกันในลิงแสมตอบสนองโดยมีผลป้องกันอย่างสมบูรณ์ต่อการติดเชื้อไวรัสอีโบลา (EBOV) และไวรัสมาร์บวร์ค (MARV) เฉพาะโรค ๆ ที่ปกติทำให้ถึงตาย

ในปี 2010 PHAC ได้ให้สัญญาอนุญาตทรัพย์สินทางปัญญาเกี่ยวกับวัคซีนแก่บริษัทสหรัฐเล็ก ๆ คือ Bioprotection System ซึ่งเป็นบริษัทสาขาของนิวลิงก์เจเนติกส์ โดยได้เงินตอบแทน 205,000 เหรียญสหรัฐ (ประมาณ 6.7 ล้านบาท) และค่าสิทธิในอัตราร้อยละที่เป็นเลขโดดน้อย ๆ บริษัทนิวลิงก์ได้ทุนมาจากกระทรวงกลาโหมสหรัฐ (จากสำนักงาน Defense Threat Reduction Agency) เพื่อพัฒนาวัคซีนหลายอย่าง

การระบาดใหญ่สุดของไวรัสอีโบลาได้เกิดในเดือนธันวาคม 2013 ในประเทศกินีในแอฟริกาตะวันตก วันที่ 12 สิงหาคม องค์การอนามัยโลกตัดสินว่า การให้วัคซีน RVSV-ZEBOV (ซึ่งตอนนั้นยังไม่ได้ทดสอบในมนุษย์) แก่ผู้ติดไวรัสอีโบลาเป็นเรื่องถูกจริยธรรม รัฐบาลแคนาดาจึงได้บริจาควัคซีน 500 เข็มต่อองค์การ จนถึงเดือนตุลาคม 2014 บริษัทนิวลิงก์ก็ยังไม่ได้ผลิตวัคซีนและก็ไม่มีแผนทดลองในมนุษย์ จึงมีการร้องให้รัฐบาลแคนาดาบอกเลิกสัญญา นิวลิงก์จึงได้ตั้งคณะกรรมการอำนวยการจากองค์กรที่มีส่วนได้ส่วนเสีย รวมทั้ง PHAC, สถาบันสุขภาพแห่งชาติสหรัฐและองค์การอนามัยโลก เพื่อวางแผนการทดลองทางคลินิกของวัคซีน

ในเดือนตุลาคม 2014 นิวลิงก์ก็เริ่มการทดลองทางคลินิกระยะ 1 ของวัคซีนในอาสาสมัครผู้มีสุขภาพดีเพื่อประเมินการตอบสนองของภูมิต้านทาน ระบุผลข้างเคียง และกำหนดขนาดยา ซึ่งทำในประเทศกาบอง เคนยา เยอรมนี สวิตเซอร์แลนด์ สหรัฐ และแคนาดา ในเดือนพฤศจิกายน 2014 บริษัทได้ให้อนุญาตผูกขาดของวัคซีนแก่บริษัทเมอร์ค โดยได้เงินตอบแทน 50 ล้านเหรียญสหรัฐ (ประมาณ 1,600 ล้านบาท) บวกค่าสิทธิ

งานศึกษาระยะ 1 เริ่มด้วยขนาดสูงซึ่งเป็นเหตุเกิดข้ออักเสบและปฏิกิริยาทางผิวหนังในคนบางพวก และก็พบไวรัสของวัคซีนที่ไขข้อของคนที่มีปัญหา การทดลองจึงยุติเพราะเหตุนั้น แล้วแนะนำให้ใช้ขนาดน้อยกว่า

ในเดือนมีนาคม 2015 การทดลองทางคลินิกระยะ 2 และระยะ 3 จึงเริ่มในประเทศกินีพร้อม ๆ กัน การทดลองระยะ 2 มุ่งที่แพทย์พยาบาลผู้ทำงานกับผู้ติดโรค ในขณะที่การทดลองระยะ 3 ให้วัคซีนแก่คนรอบข้างผู้ติดโรค (ring vaccination) รายงานขององค์การอนามัยโลกปี 2015 ในวารสารเดอะแลนซิตเสนอว่า วัคซีนมีประสิทธิศักย์ (efficacy) สูง จึงยกเลิกกลุ่มควบคุมเพราะเหตุทางจริยธรรม และจะขยายจำนวนอาสาสมัคร แต่รายงานในวารสารเดอะแลนซิตปี 2018 ต่อมาก็ได้ตั้งข้อสงสัยในรูปแบบการทดลองและประสิทธิศักย์สูงที่พบในงานศึกษานี้

ในเดือนมกราคม 2016 องค์กรพันธมิตรวัคซีน GAVI Alliance ได้เซ็นสัญญากับบริษัทเมอร์ค ซึ่งเมอร์คได้ตกลงจะให้วัคซีน VSV-EBOV แก่องค์กรเมื่อไวรัสอีโบลาเกิดระบาดในอนาคต โดยได้เงินตอบแทน 5 ล้านเหรียญสหรัฐ (ประมาณ 176 ล้านบาท) ซึ่งบริษัทจะใช้ทำการทดลองทางคลินิกและยื่นเรื่องให้องค์กรควบคุมเพื่ออนุมัติวัคซีน ในเวลาเดียวกัน บริษัทได้ยื่นเรื่องแก่องค์การอนามัยโลกตามโปรแกรม Emergency Use Assessment and Listing (EUAL) เพื่อให้สามารถใช้วัคซีนได้เมื่อเกิดโรคระบาด ซึ่งก็ได้ใช้เป็นมาตรการฉุกเฉินในประเทศกินีในเดือนมีนาคม 2016 การทดลองระยะ 3 ในประเทศกินีต่อมาจึงได้ตีพิมพ์ในเดือนธันวาคม 2016 ซึ่งสื่อได้เผยแพร่อย่างกว้างขวางว่า วัคซีนปลอดภัยและมีประสิทธิภาพเกือบเต็มร้อย แม้ในเวลานั้นก็ยังไม่มีวางขายทั่วไปในตลาด

ในเดือนเมษายน 2017 คณะกรรมการแพทยศาสตรบัณฑิตยสถานแห่งชาติสหรัฐ (NAM) ได้ตีพิมพ์งานทบทวนการรับมือกับการระบาดของไวรัสอีโบลา โดยกล่าวถึงว่า วัคซีนแคนดิเดตได้คัดเลือกเพื่อทดลองทางคลินิกด้วยวิธีเช่นไร ได้ออกแบบการทดลองและดำเนินการอย่างไร และทบทวนข้อมูลที่ได้จากการทดลอง คณะกรรมการพบดว่า ข้อมูลที่ได้จากการทดลองในประเทศกินีระยะ 3 ตีความได้ยากเพราะเหตุหลายอย่าง รวมทั้งการทดลองไม่มีกลุ่มที่ใช้ยาหลอก เพราะได้เว้นไปเพราะเหตุทางจริยธรรมโดยที่ทุก ๆ คนที่เกี่ยวข้องรวมทั้งคณะกรรมการเองด้วยก็เห็นด้วยกับการตัดสินใจที่ทำ จึงเหลือแต่กลุ่มที่ให้วัคซีนทีหลังเป็นกลุ่มควบคุม แต่กลุ่มนี้ก็เลิกไปเช่นกันหลังจากการวิเคราะห์ในระหว่างานพบว่าวัคซีนให้ผลป้องกันในระดับสูง จึงทำให้ผลการทดลองไม่มีกำลังทางสถิติ คณะกรรมการพบว่า ถ้าวิเคราะห์ด้วยวิธี intention-to-treat analysis (การวิเคราะห์ความตั้งใจจะรักษา) วัคซีน rVSV-ZEBOV อาจไม่มีประสิทธิศักย์เลย แต่ก็เห็นด้วยกับผู้ทำงานศึกษาในเดือนธันวาคม 2016 ว่า ยาน่าจะมีประสิทธิศักย์บางส่วน แต่ก็ลงความเห็นว่า ข้ออ้างว่าวัคซีนมีประสิทธิศักย์มากหรือ 100% ไม่มีหลักฐาน

ในเดือนเมษายน 2019 หลังจากได้ติดตามการให้วัคซีนคนรอบข้างผู้ติดโรคในการระบาดในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก ผลเบื้องต้นแสดงว่า วัคซีนมีประสิทธิผลระงับการระบาดของอีโบลาร้อยละ 97.5 เทียบกับเมื่อไม่ได้ให้วัคซีน ในเดือนกันยายน 2019 องค์การอาหารและยาสหรัฐได้รับใบสมัครอนุญาตเวชภัณฑ์ทางชีวภาพ (Biologics License Application) เพื่อทบทวนข้อมูลเกี่ยวกับวัคซีนอย่างรีบด่วน

ในเดือนตุลาคม 2019 สำนักงานเวชกรรมยุโรป (EMA) ได้แนะนำให้อนุญาตวางตลาดอย่างมีเงื่อนไข (conditional marketing authorization) แก่วัคซีน rVSV-ZEBOV-GP ในเดือนพฤศจิกายน 2019 คณะกรรมาธิการยุโรปจึงได้อนุมัติให้อนุญาตวางตลาดอย่างมีเงื่อนไขแก่วัคซีนเออร์เวโบ และองค์การอนามัยโลกก็ได้รับรองวัคซีนอีโบลาล่วงหน้า (prequalified) เป็นครั้งแรก

ในเดือนธันวาคม 2019 เออร์เวโบก็อนุมัติให้ใช้ในสหรัฐ การอนุมัติให้ใช้สำหรับสำหรับบุคคลอายุ 18 ปีหรือยิ่งกว่าได้หลักฐานจากงานศึกษาในประเทศกินีเมื่อโรคระบาดในปี 2014-2016 เป็นงานศึกษาแบบสุ่มที่คนข้างเคียงผู้ยืนยันทางแหล็บว่าได้ติดโรคไวรัสอีโบลา และคนข้างเคียงของคนข้างเคียงอีกทีหนึ่งรวมกัน 3,537 คนได้รับวัคซีนเออร์เวโบ "ทันที" หรือ "ช้าไป 21 วัน" การออกแบบที่น่าสนใจนี้มุ่งระบุเครือข่ายสังคมและตำแหน่งที่อยู่ซึ่งอาจเป็นที่อยู่อาศัยหรือที่ทำงาน ของคนไข้เมื่อมีอาการของโรค หรือครอบครัวที่ได้มาพบเจอกับคนไข้ในช่วงที่ป่วยหรือตาย เมื่อเทียบกรณีคนติดโรคในบรรดา 2,108 คนผู้ได้วัคซีนทันที กับคนอีก 1,429 คนที่ได้วัคซีนแบบล่าช้า เออร์เวโบพบว่ามีประสิทธิผลเต็มร้อยในการป้องกันกรณีโรคอีโบลาที่เกิดอาการ 10 วันหรือยิ่งกว่าหลังได้วัคซีน คือไม่มีคนได้วัคซีนที่เกิดอาการหลัง 10 วันจากวันที่ได้วัคซีนในกลุ่มที่ได้ทันที เทียบกับกรณีติดโรค 10 คนในกลุ่มที่ได้วัคซีนล่าช้าไป 21 วัน

ในงานศึกษาต่อ ๆ มา การตอบสนองของร่างกายทางสารภูมิต้านทานเหตุเออร์เวโบได้ประเมินในคนประเทศไลบีเรีย 477 คน บวกอีกประมาณ 500 คนในเซียร์ราลีโอน บวกอีกประมาณ 900 คนในแคนาดา สเปน และสหรัฐ แล้วพบว่า การตอบสนองทางภูมิต้านทานในคนประเทศแคนาดา สเปน และสหรัฐก็คล้ายกับบุคคลในไลบีเรียและเซียร์ราลีโอน ความปลอดภัยของวัคซีนได้ประเมินกับคนประมาณ 15,000 คนในแอฟริกา ยุโรป และอเมริกาเหนือ ผลข้างเคียงมากสุดก็คือจุดที่ฉีดเจ็บหรือบวมแดง ปวดหัว เป็นไข้ ปวดเมื่อยตามข้อและกล้ามเนื้อ และล้า องค์การอาหารและยาสหรัฐจึงได้อนุมัติให้ใช้วัคซีนเออร์เวโบแก่บริษัทเมอร์ค ต่อมาบริษัทจึงยุติการพัฒนาวัคซีนแบบ rVSV ที่เกี่ยวข้องกันสำหรับไวรัสมาร์บวร์ค (rVSV-MARV) และไวรัสอีโบลาซูดาน (rVSV-SUDV) แล้วคืนสิทธิสำหรับวัคซีนเหล่านี้แก่ PHAC แต่ความรู้ในการพัฒนาวัคซีน rVSV ที่บริษัทได้ด้วยทุนของ GAVI ก็ยังเป็นของบริษัทที่คนอื่นไม่สามารถใช้เพื่อพัฒนาวัคซีน rVSV อื่น ๆ ได้

โรคไวรัสอีโบลาในปี 2018

 

การระบาดทั่วของอีโบลาในกีวู พ.ศ. 2561–62 - กราฟแสดงจำนวนคนที่ได้วัคซีน rVSV-ZEBOV ในเขตโรคระบาดของสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก

การระบาดของไวรัสอีโบลาของสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโกปี 2018

เมื่อไวรัสอีโบลาได้ระบาดในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโกเดือนพฤษภาคม 2018 ก็ได้ใช้วัคซีน ZEBOV การติดตามคนผู้สัมผัสกับผู้ติดโรค 1,706 คน (แล้วได้ให้วัคซีนแก่คนรอบข้างผู้ติดโรคเป็น ring vaccination จำนวน 3,330 คน) ในที่สุดก็ไม่เหลือผู้ติดโรคเลยเมื่อถึงวันที่ 28 มิถุนายน 2018 หลังจากกำหนด 42 วันที่ไม่มีใครติดโรคใหม่เลย การระบาดก็จัดว่ายุติในวันที่ 24 กรกฎาคม

การระบาดของไวรัสอีโบลาที่เขตคีวู

ในวันที่ 1 สิงหาคม โรคไวรัสอีโบลาได้เกิดระบาดในเขตคีวูเหนือในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก หลังจาก 6 เดือน จำนวนคนติดโรค (รวมทั้งที่น่าจะเป็นและสงสัย) รวม 1,615 คนโดยเสียชีวิต 930 คน โดยเหตุการณ์ความรุนแรงในเขตนี้ได้ช่วยกระจายไวรัส

ผลงานเบื้องต้นแสดงว่า การให้วัคซีนแก่คนรอบข้างผู้ติดโรค (ring vaccination) มีประสิทธิผลลดการระบาดของโรคอย่างดียิ่ง

ดูเพิ่ม

• วัคซีนอีโบลา

เชิงอรรถ

1. เซลล์เวโร (Vero cell) เป็นสายพันธุ์ของเซลล์สายหนึ่งที่ใช้ในการเพาะเซลล์ สายพันธุ์ได้สกัดมาจากเซลล์เนื้อเยื่อบุผิวของไตลิงแอฟริกาสกุล Chlorocebus (เรียกว่าลิงแอฟริกาเขียว) ตัวหนึ่ง นักวิทยาศาสตร์ชาวญี่ปุ่นที่มหาวิทยาลัยชิบะได้พัฒนาสายพันธุ์นี้ขึ้นในวันที่ 27 มีนาคม 1962 ชื่อคือ เวโร มาจากคำย่อภาษาเอสเปรันโตว่า verda reno ซึ่งแปลว่า ไตสีเขียว ส่วนคำว่า vero ในภาษาโดยตรงหมายความว่า "ความจริง"

อ้างอิง

1. Monath, TP; Fast, PE; Modjarrad, K; และคณะ (April 2019). "rVSVΔG-ZEBOV-GP (also designated V920) recombinant vesicular stomatitis virus pseudotyped with Ebola Zaire Glycoprotein: Standardized template with key considerations for a risk/benefit assessment". Vaccine: X. 1. 100009. doi:10.1016/j.jvacx.2019.100009. PMC 6668225. PMID 31384731.
2. "Ervebo (Ebola Zaire Vaccine, Live) Suspension for intramuscular injection" (PDF). Merck Sharp & Dohme.
3. . European Medicines Agency (EMA). 2019-10-16. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-03-29. สืบค้นเมื่อ 2020-03-29. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
4. Trad, MA; Naughton, W; Yeung, A; และคณะ (January 2017). "Ebola virus disease: An update on current prevention and management strategies". Journal of Clinical Virology. 86: 5–13. doi:10.1016/j.jcv.2016.11.005. hdl:10144/618818. PMID 27893999.
5. Pavot, V (December 2016). "Ebola virus vaccines: Where do we stand?". Clinical Immunology. 173: 44–49. doi:10.1016/j.clim.2016.10.016. PMID 27910805.
6. Medaglini, D; Siegrist, CA (April 2017). "Immunomonitoring of human responses to the rVSV-ZEBOV Ebola vaccine". Current Opinion in Virology. 23: 88–94. doi:10.1016/j.coviro.2017.03.008. PMID 28460340.
7. Mole, Beth (2019-04-16). . Ars Technica. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-06-24. สืบค้นเมื่อ 2019-04-17. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
8. Ebola Ring Vaccination Results April 12, 2019 (รายงาน). 2019-04-12. from the original on 2019-04-14. https://www.who.int/csr/resources/publications/ebola/ebola-ring-vaccination-results-12-april-2019.pdf. เรียกข้อมูลเมื่อ 2019-04-17. 
9. Marzi, Andrea; และคณะ (November 2011). "Vesicular Stomatitis Virus-Based Ebola Vaccines With Improved Cross-Protective Efficacy". Journal of Infectious Diseases. 204 (suppl 3): S1066–S1074. doi:10.1093/infdis/jir348. PMC 3203393. PMID 21987743. สืบค้นเมื่อ 2015-07-31.
10. . U.S. Food and Drug Administration (FDA) (Press release). 2019-12-19. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-12-20. สืบค้นเมื่อ 2019-12-19. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)   บทความนี้รวมเอาเนื้อความจากแหล่งอ้างอิงนี้ ซึ่งเป็นสาธารณสมบัติ
11. . U.S. Food and Drug Administration (FDA). 2019-12-19. STN: 125690. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-04-29. สืบค้นเมื่อ 2020-03-28. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
12. Grady, Denise (2014-10-23). . The New York Times. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-06-14. สืบค้นเมื่อ 2019-12-21. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
13. . Genetic Engineering & Biotechnology News. 2014-11-24. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2015-01-02. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
14. McKenzie, David (2018-05-26). . CNN. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-08-26. สืบค้นเมื่อ 2018-05-26. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
15. . World Health Organization (WHO). March 2016. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-05-11. สืบค้นเมื่อ 2016-05-14. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
16. . Reuters. 2017-05-29. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2018-09-27. สืบค้นเมื่อ 2017-05-29. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
17. Maxmen, Amy (2017). . Nature. doi:10.1038/nature.2017.22024. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-01-20. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
18. Ebola Virus Disease Democratic Republic of the Congo: External Situation Report 22 (รายงาน). World Health Organization (WHO) Regional Office for Africa. June 2017. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/277472/SITREP-EVD-DRC-20190103-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y. 
19. Martínez-Romero, C; García-Sastre, A (2015). "Against the clock towards new Ebola virus therapies". Virus Res. 209: 4–10. doi:10.1016/j.virusres.2015.05.025. PMID 26057711.
20. Shuchman, M (May 2015). "Ebola vaccine trial in west Africa faces criticism". Lancet. 385 (9981): 1933–4. doi:10.1016/S0140-6736(15)60938-2. PMID 25979835.
21. Choi, WY (January 2015). "Progress of vaccine and drug development for Ebola preparedness". Clin Exp Vaccine Res. 4 (1): 11–16. doi:10.7774/cevr.2015.4.1.11. PMC 4313103. PMID 25648233.
22. Regules, JA; และคณะ (April 2015). "A Recombinant Vesicular Stomatitis Virus Ebola Vaccine - Preliminary Report". N Engl J Med. 376 (4): 330–341. doi:10.1056/NEJMoa1414216. PMC 5408576. PMID 25830322.
23. . Hôpitaux Universitaires de Genève. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2018-11-16. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
24. . The Star. 2014-11-25. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2014-11-26. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
25. Sheets, Rebecca (2000-05-12). (PDF). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม (PDF) เมื่อ 2003-04-03. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)CS1 maint: uses authors parameter (link)
26. Yasumura, Y; Kawakita, M (1963). "The research for the SV40 by means of tissue culture technique". Nippon Rinsho. 21 (6): 1201–1219.CS1 maint: uses authors parameter (link)
27. Shimizu, B (1993). Seno, K; Koyama, H; Kuroki, T (บ.ก.). Manual of selected cultured cell lines for bioscience and biotechnology (ภาษาJapanese). Tokyo: Kyoritsu Shuppan. pp. 299–300. ISBN 4-320-05386-9.CS1 maint: uses authors parameter (link) CS1 maint: uses editors parameter (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
28. . FierceVaccine. 2014-11-21. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2014-11-27. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
29. "Merck to manufacture NewLink Ebola vaccine in-house". BioPharma Reporter. 2014-11-25.
30. Published PCT Application WO2004011488: Recombinant vesicular stomatitis virus vaccines for viral hemorrhagic fevers, claiming priority to US provisional patent application serial number 60/398,552 filed on July 26, 2003.
31. Baize, Sylvain (2005). "A single shot against Ebola and Marburg virus". Nature Medicine. 11 (7): 720–21. doi:10.1038/nm0705-720. PMID 16015361.
32. Jones, Steven M.; และคณะ (2005). "Live attenuated recombinant vaccine protects nonhuman primates against Ebola and Marburg viruses". Nature Medicine. 11 (7): 786–90. doi:10.1038/nm1258. PMID 15937495. Explicit use of et al. in: |author= (help)
33. Branswell, Helen (2014-10-20). . CTVNews. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2015-09-29. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
34. CBC News. Associated Press. 2014-10-13. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-11-20. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
35. . Public Health Agency of Canada. 2014-10-06. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2017-07-22. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
36. Origins of the 2014 Ebola epidemic (รายงาน). World Health Organization (WHO). January 2015. from the original on 2020-06-23. https://www.who.int/csr/disease/ebola/one-year-report/virus-origin/en/. เรียกข้อมูลเมื่อ 2016-10-08. 
37. . Reuters. 2014-08-12. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-06-30. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
38. . Public Health Agency of Canada. 2013-08-02. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-04-22. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
39. Van Arnum, Patricia (2014-10-21). . DCAT. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2016-02-04. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)CS1 maint: uses authors parameter (link)
40. Branswell, Helen (2014-10-08). . CBC News. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2016-12-04. สืบค้นเมื่อ 2014-10-21. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
41. Branswell, Helen (2014-10-08). . Canadian Press. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2017-07-09. สืบค้นเมื่อ 2014-10-13. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
42. . National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIAID). 2014-10-09. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2014-10-17. สืบค้นเมื่อ 2014-10-13. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
43. . Hôpitaux Universitaires de Genève. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-10-30. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
44. Table of vaccine clinical trials (รายงาน). from the original on 2020-01-17. https://www.who.int/medicines/ebola-treatment/ebola_vaccine_clinicaltrials/en/. เรียกข้อมูลเมื่อ 2016-10-14. 
45. . Reuters. 2014-11-24. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2018-04-02. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
46. Medaglini, D; Harandi, AM; Ottenhoff, TH; Siegrist, CA; VSV-Ebovac, Consortium. (2015-12-09). "Ebola vaccine R&D: Filling the knowledge gaps". Science Translational Medicine. 7 (317): 317ps24. doi:10.1126/scitranslmed.aad3106. PMC 6858855. PMID 26659569.
47. . World Health Organization (WHO). 2015-07-17. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-11-15. สืบค้นเมื่อ 2019-11-14. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
48. Gallagher, James (2015-07-31). . BBC News Online. UK. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-12-30. สืบค้นเมื่อ 2015-07-30. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
49. Henao-Restrepo, Ana Maria; และคณะ (2015-07-31). "Efficacy and effectiveness of an rVSV-vectored vaccine expressing Ebola surface glycoprotein: interim results from the Guinea ring vaccination cluster-randomised trial". Lancet. 386 (9996): 857–866. doi:10.1016/S0140-6736(15)61117-5. PMID 26248676.
50. Metzger, Wolfram G; Vivas-Martínez, Sarai (2018). "Questionable efficacy of the rVSV-ZEBOV Ebola vaccine". Lancet. 391 (10125): 1021. doi:10.1016/S0140-6736(18)30560-9. PMID 29565013.
51. Hirshler, Ben; Kelland, Kate (2016-01-20). . Reuters. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-07-05. สืบค้นเมื่อ 2016-01-20. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
52. Er, Busta; M, Mancher; Pa, Cuff; K, McAdam; G, Keusch (2017). "Integrating Clinical Research Into Epidemic Response: The Ebola Experience". PMID 28696651. Cite journal requires |journal= (help)
53. Geisbert, TW (2016-12-22). "First Ebola virus vaccine to protect human beings?". Lancet. 389 (10068): 479–480. doi:10.1016/S0140-6736(16)32618-6. PMID 28017402.
54. Schnirring, Lisa (2016-12-27). . CIDRAP. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-04-17. สืบค้นเมื่อ 2016-12-28. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
55. (Press release). 2019-09-17. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-05-20. สืบค้นเมื่อ 2019-09-17 – โดยทาง Business Wire. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
56. . World Health Organization (WHO) (Press release). 2019-10-18. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-11-11. สืบค้นเมื่อ 2019-10-19. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
57. . European Medicines Agency (EMA) (Press release). 2019-10-18. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-11-11. สืบค้นเมื่อ 2019-11-11. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
58. . European Medicines Agency (EMA). 2019-10-17. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-11-15. สืบค้นเมื่อ 2019-11-15. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
59. (Press release). Merck. 2019-11-11. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-11-11. สืบค้นเมื่อ 2019-11-11 – โดยทาง Business Wire. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
60. . World Health Organization (WHO) (Press release). 2019-11-12. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-11-15. สืบค้นเมื่อ 2019-11-13. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
61. . Médecins Sans Frontières Access Campaign (ภาษาอังกฤษ). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-05-18. In vaccine development, access to know how is important. Knowledge and expertise including but not limited to purification techniques, cell lines, materials, software codes and their transfer of this to alternative manufacturers in the event the awardee discontinues development of a promising vaccine is critically important. The recent example of Merck abandoning the development of rVSV vaccines for Marburg (rVSV-MARV) and for Sudan-Ebola (rVSV-SUDV) is a case in point. Merck continues to retain vital know-how on the rVSV platform as it developed the rVSV vaccine for Zaire-Ebola (rVSV-ZEBOV) with funding support from GAVI. While it has transferred the rights on these vaccines back to Public Health Agency of Canada, there is no mechanism to share know how on the rVSV platform with other vaccine developers who would like to also use rVSV as a vector against other pathogens. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
62. . us13.campaign-archive.com. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-06-24. สืบค้นเมื่อ 2018-12-31. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
63. Berlinger, Joshua. . CNN. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2018-11-25. สืบค้นเมื่อ 2018-07-02. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
64. . us13.campaign-archive.com. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-04-22. สืบค้นเมื่อ 2018-07-02. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
65. Organization)), ((World Health; ((Regional Office for, Africa)) (2018). "Weekly Bulletin on Outbreak and other Emergencies: Week 26: 23 - 29 June 2018". Weekly Bulletin on Outbreaks and Other Emergencies: 1-23. hdl:10665/272981. License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO. Lay summary.
66. Schlein, Lisa. . VOA. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-01-18. สืบค้นเมื่อ 2018-07-17. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
67. . ReliefWeb. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-06-24. สืบค้นเมื่อ 2018-07-23. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
68. . World Health Organization (WHO) (Press release). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-04-10. สืบค้นเมื่อ 2018-07-24. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
69. . WHO | Regional Office for Africa. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-06-24. สืบค้นเมื่อ 2019-04-29. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
70. . us13.campaign-archive.com (ภาษาฝรั่งเศส). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-11-11. สืบค้นเมื่อ 2019-01-05. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
71. . World Health Organization (WHO). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-06-20. สืบค้นเมื่อ 2019-01-05. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
72. Mahamba, Fiston (2018-08-01). . Reuters. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2020-06-24. สืบค้นเมื่อ 2019-01-05. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)

แหล่งข้อมูลอื่น

• . National Health Service. England. 2015-08-03. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2019-11-15. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
• Marzi, A; Robertson, SJ; Haddock, E; และคณะ (2015-08-14). "VSV-EBOV rapidly protects macaques against infection with the 2014/15 Ebola virus outbreak strain". Science. 349 (6249): 739–42. doi:10.1126/science.aab3920. ISSN 0036-8075. PMID 26249231.

แหล่งข้อมูลอื่น

• Ebola Vaccines ในหอสมุดแพทยศาสตร์แห่งชาติอเมริกัน สำหรับหัวข้อเนื้อหาทางการแพทย์ (MeSH)