การฉีดวัคซีนโควิด-19 ในประเทศอิสราเอล

โครงการฉีดวัคซีนโควิด-19 ของอิสราเอล มีชื่ออย่างเป็นทางการว่าโครงการ Give a Shoulder (ฮีบรู: לתת כתף‎‎, อักษรโรมัน: latet katef ) เริ่มต้นเมื่อวันที่ 19 ธันวาคม พ.ศ. 2563 ซึ่งได้รับการกล่าวถึงในด้านความเร็ว โดยประชากรประเทศอิสราเอลร้อยละยี่สิบ ได้รับวัคซีนโดสแรก (จากที่ต้องได้รับคนละสองโดส) ในช่วงเวลาเพียงสามสัปดาห์

การฉีดวัคซีนโควิด-19 ในประเทศอิสราเอล

วันที่	19 ธันวาคม พ.ศ. 2563 – ปัจจุบัน
สถานที่	อิสราเอล
สาเหตุ	การระบาดทั่วของโควิด-19
เป้าหมาย	ภูมิคุ้มกันหมู่ที่สมบูรณ์ต่อโควิด-19 ในประชากรอิสราเอล

ประธานาธิบดีอิสราเอล ริวเวน ริฟลิน กับผู้เข้ารับการฉีดวัคซีน"บรีไลฟ์" (BriLife) ของสถาบันเพื่อการวิจัยทางชีวภาพแห่งอิสราเอลในการทดลองระยะ B เป็นคนแรก ที่ศูนย์การแพทย์บาร์ซิไล

ประมาณ 60% ของชาวอิสราเอลได้รับวัคซีนอย่างน้อยหนึ่งโดส ทำให้ในเวลานั้นอิสราเอลมีผู้ที่ได้รับการฉีดวัคซีนต่อประชากรมากที่สุดในโลก การฉีดวัคซีนเป็นการร่วมกันขับเคลื่อนโดยหน่วยงานด้านสุขภาพในประเทศ โดยใช้ข้อมูลติดต่อรายบุคคลจากฐานข้อมูล ซึ่งทำให้เกิดความสำเร็จในการฉีดวัคซีนในสัดส่วนประชากรที่สูงในช่วงเวลาสั้น ๆ เมื่อเปรียบเทียบกับส่วนอื่นของโลก

ภูมิหลัง

การกระจายวัคซีนอย่างรวดเร็วในรัฐอิสราเอลเกิดจากหลายปัจจัย เช่นประชากรของอิสราเอลมีอายุน้อยกว่าค่าเฉลี่ยของประเทศพัฒนาแล้วอื่น ๆ โดยประชากรในอิสราเอลที่มีอายุเกิน 65 ปีมีเพียงร้อยละ 12

อิสราเอลมีพื้นที่น้อยกว่าประเทศพัฒนาแล้วอื่น ๆ และยังมีประชากรที่ค่อนข้างน้อยคือประมาณ 9.3 ล้านคน การตอบสนองอย่างเป็นระบบของอิสราเอลในแง่ของการได้มา การจัดเก็บ และการกระจายวัคซีน ถือว่ามีการประสานงานกันโดยรวมเป็นอย่างดี ส่วนหนึ่งเป็นผลจากลักษณะรวมศูนย์ของระบบรัฐบาลของอิสราเอล ตัวอย่างเช่น การไม่ได้ส่งมอบการตัดสินใจเกี่ยวกับนโยบายด้านสุขภาพหลายประการไปยังหน่วยงานระดับรัฐที่ต่ำกว่า รัฐได้จัดซื้อวัคซีนโควิด-19 ของบริษัทไฟเซอร์-ไบออนเทค อย่างรวดเร็วเป็นจำนวนมากเมื่อเทียบกับจำนวนประชากร ในเดือนธันวาคม พ.ศ 2563 ก่อนหน้านั้นในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2563 รัฐก็ได้บรรลุข้อตกลงกับบริษัทที่กำลังพัฒนาวัคซีนเช่น บริษัทโมเดอร์นา

คำสั่งซื้อวัคซีน

วัคซีน	การอนุมัติ	การนำไปใช้
ไฟเซอร์-ไบออนเทค	ใช่	ใช่
โมเดอร์นา	ใช่	ใช่

วัคซีนในระยะทดลอง

วัคซีน	ชนิด (เทคโนโลยี)	ระยะที่ 1	ระยะที่ 2	ระยะที่ 3
ไฟเซอร์-ไบออนเทค	อาร์เอ็นเอ	เสร็จสิ้น	เสร็จสิ้น	เสร็จสิ้น
สถาบันเพื่อการวิจัยทางชีวภาพแห่งอิสราเอล	เวกเตอร์ไวรัส	กำลังดำเนินการ	กำลังดำเนินการ	ยังไม่ดำเนินการ

ประวัติ

ในช่วงเริ่มต้นของโครงการ อิสราเอลได้ให้ข้อมูลทางการแพทย์เกี่ยวกับพลเมืองของตนแก่บริษัทไฟเซอร์ โดยเป็นส่วนหนึ่งของข้อตกลงกับบริษัทในการจัดหาวัคซีนป้องกันโควิด-19 สำหรับประเทศ

การรณรงค์ฉีดวัคซีนเบื้องต้นมุ่งเน้นไปที่ผู้สูงอายุ (ผู้ที่มีอายุเกิน 60 ปี) และกลุ่มผู้ป่วยอื่น ๆ ที่มีความเสี่ยงสูงต่อการเจ็บป่วยที่รุนแรงหากเกิดกรณีการติดเชื้อ เช่น ผู้ที่มีโรคประจำตัว ตลอดจนเจ้าหน้าที่ในภาคส่วนบริการสุขภาพ หลังจากแปดสัปดาห์ เจ้าหน้าที่การแพทย์เกือบ 85% ที่โรงพยาบาลแห่งหนึ่งในกรุงเยรูซาเล็ม (ศูนย์การแพทย์มหาวิทยาลัยฮาดัสซาห์ฮีบรู) ได้รับการฉีดวัคซีนแล้ว

อิสราเอลเริ่มรณรงค์เมื่อวันที่ 19 ธันวาคม พ.ศ. 2563 โดยนายกรัฐมนตรีเบนจามิน เนทันยาฮู เป็นบุคคลแรกในประเทศที่ได้รับวัคซีน โดยมีการถ่ายทอดสดการฉีดวัคซีนทางโทรทัศน์เพื่อสนับสนุนให้ชาวอิสราเอลคนอื่น ๆ เข้ารับวัคซีน ภายในเวลาไม่ถึงสองสัปดาห์ ชาวอิสราเอลมากกว่า 10% ได้รับวัคซีนโดสแรก

การฉีดวัคซีนประชากรจำนวนมากในอิสราเอลได้แสดงหลักฐานว่าวัคซีนไฟเซอร์หยุดยั้งการแพร่เชื้อไวรัส รวมถึงการติดเชื้อที่ไม่มีอาการ โครงการฉีดวัคซีนยังช่วยควบคุมอัตราการเสียชีวิตในประเทศอีกด้วย

เมื่อต้นเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2564 ชาวอิสราเอลอายุเกิน 60 ปีอย่างน้อย 90% ได้รับวัคซีนไฟเซอร์อย่างน้อยหนึ่งโดส และจำนวนผู้ติดเชื้อที่ได้รับการยืนยันในประเทศลดลง 41% เมื่อเทียบกับเดือนก่อนหน้า ภายในปลายเดือนกุมภาพันธ์ ชาวอิสราเอลอย่างน้อย 4.8 ล้านคนได้รับวัคซีนอย่างน้อยหนึ่งโดส การฉีดวัคซีนจำนวนมากนี้ทำให้ผู้ป่วยโควิด-19 ที่มีอาการรุนแรงลดลง อิสราเอลผ่านกฎหมายที่อนุญาตให้เจ้าหน้าที่ของรัฐระบุและติดต่อผู้ที่ยังไม่ได้รับการฉีดวัคซีน เพื่อโน้มน้าวให้พวกเขาเข้ารับวัคซีน

ในการผ่านเข้าสถานที่บางแห่ง เช่น สนามกีฬาในร่ม โรงแรม และโรงละคร ประชาชนที่ได้รับวัคซีนแล้วต้องแสดง"บัตรผ่านสีเขียว" (ฮีบรู: דרכון ירוק‎, อักษรโรมัน: darkon yarok ) หรือที่เรียกว่า "ป้ายสีเขียว" (ฮีบรู: תו הירוק‎, อักษรโรมัน: tav yeruka ) ซึ่งได้รับการประกาศใช้อย่างเป็นทางการโดยกระทรวงสาธารณสุขของอิสราเอลเมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2564 บัตรผ่านสีเขียวแสดงว่าผู้ถือบัตรมีภูมิคุ้มกันจากโควิด-19 แล้ว ไม่ว่าจะจากการได้รับวัคซีนหรือจากการติดเชื้อก่อนหน้านั้น ผู้ที่ได้รับวัคซีนโควิด-19 ทั้งสองโดสจะมีสิทธิ์ได้รับใบรับรองการฉีดวัคซีนนี้ ซึ่งจะมีอายุใช้งานหกเดือน

ณ เดือนมีนาคม พ.ศ. 2564 อิสราเอลมีผู้ที่ได้รับวัคซีนต่อหัวประชากรสูงที่สุดในโลก ประมาณ 60% ของผู้อยู่อาศัยในอิสราเอลได้รับวัคซีนป้องกันโควิด-19 อย่างน้อยหนึ่งโดสภายในเดือนมีนาคม และสถานที่สาธารณะบางแห่งได้เปิดใช้บริการอีกครั้งสำหรับผู้ที่ได้รับวัคซีนแล้ว เวลานั้นมีเพียง 100,000 คนที่อายุเกิน 50 ปีที่ยังคงไม่ได้รับการฉีดวัคซีน ภายในเดือนมีนาคม อย่างน้อย 50% ของประชากรอิสราเอลได้รับวัคซีนไฟเซอร์ทั้งสองโดสแล้ว

ความสำเร็จของโปรแกรมการฉีดวัคซีนของอิสราเอลได้รับการให้เครดิตกับระบบส่วนกลางที่จัดการโดยองค์กรหลักประกันสุขภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องที่เกี่ยวกับการจัดการข้อมูลสุขภาพส่วนบุคคลของชาวอิสราเอล พวกเขาสามารถประสานงานการขับเคลื่อนการฉีดวัคซีนแห่งชาติ โดยเข้าถึงผู้อยู่อาศัยโดยตรงโดยใช้ฐานข้อมูลของข้อมูลติดต่อ เช่น หมายเลขโทรศัพท์และอีเมล พลเมืองอิสราเอลทุกคนต้องลงทะเบียนกับหนึ่งในองค์กรหลักประกันสุขภาพสี่องค์กรของประเทศ

ปัญหาการกระจายวัคซีน

ทางการอิสราเอลประสบปัญหาในการแจกจ่ายวัคซีนป้องกันโควิด-19 ก่อนเริ่มการขับเคลื่อนการฉีดวัคซีน ซึ่งรวมถึงปัญหาในการจัดตารางนัดหมาย การตีความคุณสมบัติเบื้องต้นอย่างไม่ชัดเจน ซึ่งนำไปสู่ปัญหา และการขาดการแจกจ่ายที่เพียงพอไปยังหมู่บ้านที่มีประชากรน้อยและชุมชนอาหรับ-อิสราเอล

การแจกจ่ายวัคซีนให้กับชาวปาเลสไตน์ยังไม่ทั่วถึงเท่าพลเมืองอิสราเอล ในช่วงต้นเดือนมีนาคม มีปัญหาอุปทานวัคซีนป้องกันโควิด-19 ไม่เพียงพอสำหรับบุคลากรทางการแพทย์ทั้งหมด จนถึงเดือนมีนาคม เมื่ออิสราเอลเริ่มให้วัคซีนแก่คนงานชาวปาเลสไตน์ด้วยวัคซีนโควิด-19 ของโมเดอร์นา ทางองค์การบริหารแห่งชาติปาเลสไตน์ได้รับปริมาณที่เพียงพอสำหรับประมาณ 6,000 คนเท่านั้น ขณะที่กาซามีประชากรประมาณ 2 ล้านคน เจ้าหน้าที่ขององค์การสหประชาชาติเรียกร้องให้มีการสนับสนุนการฉีดวัคซีนชาวปาเลสไตน์มากขึ้น และชื่นชมความช่วยเหลือของอิสราเอลในเรื่องนี้ ขณะที่องค์กรแอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล แสดงความกังวลว่าอิสราเอลไม่ได้ทำเพื่อชาวปาเลสไตน์มากเพียงพอสำหรับสถานการณ์การระบาดของโควิด-19 เจ้าหน้าที่สาธารณสุขของอิสราเอลบางคนเรียกร้องให้รัฐบาลให้วัคซีนแก่ชาวปาเลสไตน์ทุกคน

ตามรายงานของเว็บไซต์ Business Insider พลเมืองอิสราเอลไม่ว่าถิ่นกำเนิดใด ๆ รวมทั้งชาวปาเลสไตน์ในเยรูซาเล็มตะวันออก มีสิทธิ์ได้รับวัคซีน โดยผู้ที่มีอายุมากกว่า 60 ปี, เจ้าหน้าที่สาธารณสุข และ "กลุ่มที่มีความเสี่ยงอย่างยิ่ง" ได้รับการจัดลำดับความสำคัญ อย่างไรก็ตาม ชาวปาเลสไตน์ประมาณห้าล้านคนในเขตเวสต์แบงก์และฉนวนกาซา (ซึ่งไม่ได้อยู่ภายใต้การควบคุมของอิสราเอล) ไม่มีสิทธิ์เนื่องจากการรักษาพยาบาลของพวกเขาอยู่ภายใต้เขตอำนาจของทางการปาเลสไตน์ตามข้อตกลงออสโล ในช่วงปลายเดือนมีนาคม อิสราเอลให้วัคซีนแก่คนงานชาวปาเลสไตน์มากกว่า 100,000 คน

เมื่อเดือนมีนาคม พ.ศ. 2564 ชาวยิวฮาเรดีและชาวอาหรับ-อิสราเอลมีอัตราการฉีดวัคซีนที่ต่ำกว่า เมื่อเทียบกับประชากรส่วนอื่น ๆ ในอิสราเอล ประชากรเหล่านี้ยังค่อนข้างจะลังเลหรือสงสัยเกี่ยวกับการฉีดวัคซีนอีกด้วย กลุ่มชาวยิวฮาเรดีมีประชากรประมาณ 12% ของอิสราเอล

ประชากรเกือบ 100,000 คน (หรือประมาณ 2% ของชาวอิสราเอลที่ได้รับวัคซีน) ไม่ได้รับการฉีดวัคซีนเข็มที่สองหลังจากได้รับเข็มแรก เจ้าหน้าที่จากกระทรวงสาธารณสุขของอิสราเอลระบุว่า ปัจจัยสองประการที่ทำให้มีความไม่เต็มใจที่จะรับวัคซีนครั้งที่สอง คือข้อมูลที่ผิดและความกลัวต่อผลข้างเคียง กระทรวงสาธารณสุขระบุว่า อัตราเร็วในการฉีดวัคซีนในอิสราเอลช้าลงเมื่อเทียบกับความเร็วเดิม

ในขณะที่ผู้เยาว์อายุต่ำกว่า 16 ปีรวมอยู่ในสัดส่วนของประชากรที่ต้องฉีดวัคซีนเพื่อให้มีภูมิคุ้มกันหมู่ แต่ไม่มีวัคซีนที่อนุมัติสำหรับผู้ที่มีอายุต่ำกว่า 16 ปี เจ้าหน้าที่สาธารณสุขระบุว่าสัดส่วนการฉีดวัคซีนของประชากรอิสราเอลต้องถึง 80% สำหรับภูมิคุ้มกันหมู่ที่สมบูรณ์

อ้างอิง

1. "280,000 Vaccinated in the First Week of the 'Give a Shoulder' Campaign". GOV.IL. สืบค้นเมื่อ 2021-04-14.
2. Ellyatt, Holly (8 January 2021). "Israel's Covid vaccine rollout is the fastest in the world — here are some lessons for the rest of us". CNBC. สืบค้นเมื่อ 2021-01-13.
3. Schwartz, Felicia (11 January 2021). "Israel's Covid-19 Vaccinations Hold Lessons for U.S." Wall Street Journal. ISSN 0099-9660. สืบค้นเมื่อ 2021-01-13.
4. Rosen, Bruce; Waitzberg, Ruth; Israeli, Avi (2021-01-26). "Israel's rapid rollout of vaccinations for COVID-19". Israel Journal of Health Policy Research. 10 (1): 6. doi:10.1186/s13584-021-00440-6. ISSN 2045-4015. PMC 7835664. PMID 33499905.
5. Rosen, Bruce; Dine, Sarah; Davidovitch, Nadav (2021-03-18). "Lessons In COVID-19 Vaccination From Israel". Health Affairs (ภาษาอังกฤษ). doi:10.1377/hblog20210315.476220/full/. สืบค้นเมื่อ 2021-03-27.
6. Kraft, Dina (2021-02-26). "Israel turns to carrots, and maybe some sticks, to persuade COVID-19 vaccine holdouts". Los Angeles Times (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
7. "Israel leading the world in vaccination, ambassador shares tips for Massachusetts and U.S." Boston Herald (ภาษาอังกฤษ). 2021-03-27. สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
8. "Israel Secures COVID-19 Vaccine Doses By Agreeing To Share Medical Data On Israelis". NPR (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
9. Feuer, Will (2021-02-26). "Israeli data suggest mass vaccinations led to drop in severe Covid cases, CDC study finds". CNBC (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
10. Benenson, Shmuel; Oster, Yonatan; Cohen, Matan J.; Nir-Paz, Ran (2021-03-23). "BNT162b2 mRNA Covid-19 Vaccine Effectiveness among Health Care Workers". New England Journal of Medicine. 0 (0): null. doi:10.1056/NEJMc2101951. ISSN 0028-4793.
11. "Israeli PM Benjamin Netanyahu receives Pfizer vaccine". NBC News. สืบค้นเมื่อ 2021-01-13.
12. "Israel's COVID-19 Vaccination Rollout Is Slowing at a Critical Moment. That's a Warning for the Rest of Us". Time Magazine. สืบค้นเมื่อ 2021-03-27.
13. Mallapaty, Smriti (2021-02-05). "Vaccines are curbing COVID: Data from Israel show drop in infections". Nature (ภาษาอังกฤษ). 590 (7845): 197–197. doi:10.1038/d41586-021-00316-4.
14. Silberman, Eric (2021-03-11). "Pfizer vaccine shows 94% effectiveness against asymptomatic transmission of COVID". ABC News (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-27.
15. "Pfizer-BioNTech Shot Stops Covid Spread, Israeli Study Shows". Bloomberg News (ภาษาอังกฤษ). 2021-02-21. สืบค้นเมื่อ 2021-03-27.
16. "Israeli COVID-19 vaccine response leaders to speak April 6 at MSU". Montana State University (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
17. Hendrix, Steve; Rubin, Shira; Brulliard, Karin. "Israel's ahead-of-the-world vaccine rollout offers hope for countries lagging behind". The Washington Post (ภาษาอังกฤษ). ISSN 0190-8286. สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
18. Rinott, Ehud (2021). "Reduction in COVID-19 Patients Requiring Mechanical Ventilation Following Implementation of a National COVID-19 Vaccination Program — Israel, December 2020–February 2021". Morbidity and Mortality Weekly Report (ภาษาอังกฤษ). 70. doi:10.15585/mmwr.mm7009e3. ISSN 0149-2195.
19. "Israel's "green pass" vaccine passport is an early vision of how we leave lockdown". MIT Technology Review (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
20. "Israel's Covid-19 vaccination pass opens fast track to normal life". NBC News (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
21. Kershner, Isabel (2021-02-18). "As Israel Reopens, 'Whoever Does Not Get Vaccinated Will Be Left Behind'". The New York Times (ภาษาอังกฤษ). ISSN 0362-4331. สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
22. Gold, Hadas (2021-03-11). "Israel vaccination 'green pass' may offer a glimpse of a post-Covid future". CNN (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
23. Fauzia, Miriam (2021-03-02). "Fact check: Israel launching 'Green Pass' for citizens vaccinated against COVID-19". USA Today (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
24. . Israeli Ministry of Health (ภาษาอังกฤษ). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2021-06-03. สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
25. Trofimov, Felicia Schwartz and Yaroslav (2021-03-18). "How Israel Delivered the World's Fastest Vaccine Rollout". Wall Street Journal (ภาษาอังกฤษ). ISSN 0099-9660. สืบค้นเมื่อ 2021-03-27.
26. "Israel opens restaurants and bars to customers vaccinated against Covid-19". France 24 (ภาษาอังกฤษ). 2021-03-07. สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
27. "Only 100,000 Israelis over 50 left to be vaccinated - new data". The Jerusalem Post (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
28. Winer, Stuart (2021-03-25). "With most Israelis now fully vaccinated, virus spread continues sharp drop-off". The Times of Israel (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
29. "Israel Is Now The First Country Where Vaccinations Are Starting To Curb The Pandemic". BuzzFeed News (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
30. "Israelis and Palestinians See Starkly Different Coronavirus Vaccination Numbers". NPR (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
31. Mahase, Elisabeth (2021-03-02). "Covid-19: Where are we on vaccines and variants?". The BMJ (ภาษาอังกฤษ). 372: n597. doi:10.1136/bmj.n597. ISSN 1756-1833. PMID 33653708.
32. Kellman, Laurie (2021-03-08). "Israel celebrates 5 millionth coronavirus vaccination". AP News. สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
33. "Israel shines as Covid success story while neighbors in Gaza are left without vaccines". NBC News (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
34. "UN envoy calls for more support to aid Palestinian COVID-19 response". UN News (ภาษาอังกฤษ). 2021-03-25. สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
35. "Denying COVID-19 vaccines to Palestinians exposes Israel's institutionalized discrimination". Amnesty International (ภาษาอังกฤษ). 2021-01-06. สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
36. "Israeli Health Officials To Government: Vaccinate All Palestinians". NPR (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
37. Zitser, Joshua. "Israel, the Palestinians, and the COVID-19 vaccination rollout: The legal and moral obligations". Business Insider. สืบค้นเมื่อ 2021-01-13.
38. Ben Zion, Ilan. "Israelis gather for Passover, celebrating freedom from virus". ABC News (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
39. Ben Zion, Ilan (2021-03-27). "Israelis gather for Passover, celebrating freedom from virus". AP News. สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
40. Lubell, Maayan (2021-03-15). "Israel's Ultra-Orthodox Jews get COVID vaccine but still face resentment". Reuters (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.
41. "Nearly 100,000 Israelis neglected to get second dose of COVID vaccine". The Jerusalem Post (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-03-27.
42. "100,000 Israelis who got first COVID shot reportedly haven't returned for second". The Times of Israel (ภาษาอังกฤษ). 2021-03-14. สืบค้นเมื่อ 2021-03-28.