การฉีดวัคซีนโควิด-19 ในประเทศอิหร่าน

การฉีดวัคซีนป้องกันโรคโควิด-19 ในอิหร่าน เป็นโครงการสร้างภูมิคุ้มกันโรคซึ่งเกิดจากการติดเชื้อไวรัสโคโรนา SARS-CoV-2 โดยใช้วัคซีนที่มีการผลิตขึ้นภายหลังเกิดการระบาดทั่วของโควิด-19 โครงการนี้เริ่มต้นเมื่อวันที่ 9 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2564 โดยได้รับอนุมัติและนำเข้าวัคซีนสปุตนิกวี จากรัสเซีย ซึ่งบุตรชายของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขของอิหร่านเป็นผู้เข้ารับการฉีดวัคซีนเป็นคนแรก สถานการณ์การฉีดวัคซีนโควิด-19 ในอิหร่านยังมีความคลุมเครือ

การเริ่มต้นฉีดวัคซีนป้องกันโควิด-19 ในอิหร่าน

ภูมิหลัง

ผู้ป่วยกรณีแรกของโควิด-19 ในอิหร่านได้รับการยืนยันอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 19 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2563 ในขณะนั้นการวิจัยเพื่อพัฒนาวัคซีนต่อสู้กับโรคได้เริ่มขึ้นแล้วในหลายประเทศ รวมทั้งจีน เยอรมนี และสหรัฐอเมริกา แต่ความเป็นไปได้ ความมีประสิทธิผล และระยะเวลาของการพัฒนาวัคซีนยังไม่ชัดเจน วันที่ 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2563 สถาบันป้องกันประเทศรายงานว่ากำลัง "พยายามค้นหาแอนติบอดีและวัคซีน" ต่อไวรัสโคโรนาโดยความร่วมมือกับนักวิชาการหลายท่าน เมื่อวันที่ 1 มีนาคม พ.ศ. 2563 อธิการบดีของมหาวิทยาลัยวิทยาศาสตร์การแพทย์แบฆีทอลแลฮ์ (เปอร์เซีย: دانشگاه علوم پزشکی بقیةالله‎) ประกาศการเริ่มต้นการวิจัยวัคซีนและแสดงความหวังว่าวัคซีนจะผลิตได้ภายในเวลาไม่ถึงหนึ่งปี

แถลงการณ์ถูกจัดทำโดยเจ้าหน้าที่หลายฝ่ายในอิหร่าน เกี่ยวกับการวิจัยต่อเนื่องควบคู่ไปกับประเทศอื่น ๆ ในความเป็นไปได้และการผลิตวัคซีนภายในสิ้นปี รวมถึงการสนับสนุนหลายบริษัทในสาขานี้ และความเป็นไปได้ของการถ่ายทอดเทคโนโลยี หากประเทศอื่นประสบความสำเร็จในการผลิตวัคซีนได้อย่างต่อเนื่อง ในช่วงปลายเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2563 มีการประกาศว่าโครงการวิจัยวัคซีนในอิหร่านสามถึงสี่โครงการ มีความคืบหน้าและเข้าสู่ขั้นตอนของการทดลองทางคลินิกในสัตว์ทดลอง

การจัดซื้อวัคซีน

จากการตีพิมพ์ผลการวิจัยระยะสุดท้ายของวัคซีนโดยบริษัทไฟเซอร์-ไบออนเทค เมื่อวันที่ 10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2563 ตามมาด้วยวัคซีนจากบริษัทอื่น ๆ เช่น ออกซ์ฟอร์ด-แอสตราเซเนกา และได้มีการประกาศว่าวัคซีนของอิหร่านได้ผ่านเกณฑ์และเริ่มการทดสอบในมนุษย์แล้ว

ในเวลาเดียวกัน มีการประกาศว่าการเจรจาสำหรับการนำเข้าวัคซีนเริ่มต้นขึ้น โดยพิจารณาถึงเงื่อนไขพิเศษของการจำหน่ายวัคซีนแต่ละชนิด อิหร่านได้ลงทะเบียนรับวัคซีนสามรุ่นที่แตกต่างกันผ่านโครงการโคแวกซ์ ซึ่งรวมถึงวัคซีนของไฟเซอร์และวัคซีนของโมเดอร์นาด้วย เมื่อวันที่ 5 มกราคม พ.ศ. 2564 ประธานธนาคารกลางประกาศการจองซื้อวัคซีน 16 ล้าน 8 แสนโดส ผ่านตัวแทนขององค์การอนามัยโลก

คำสั่งของแอลี ฆอเมเนอี

เมื่อวันที่ 8 มกราคม พ.ศ. 2564 ผู้นำสูงสุดของสาธารณรัฐอิสลามแห่งอิหร่าน แอลี ฆอเมเนอี ได้สั่งห้ามการนำเข้า "วัคซีนของสหรัฐและสหราชอาณาจักร" มายังอิหร่าน โดยกล่าวถึงกรณีของการติดเชื้อในกระแสเลือด เขาระบุว่ายอมรับการนำเข้าวัคซีนจากฝรั่งเศสแต่ไม่ได้ "มองโลกในแง่ดี" และไม่มีอุปสรรคสำหรับวัคซีนจากประเทศอื่น ๆ

หลังจากการห้ามนำเข้าวัคซีนของสหรัฐและสหราชอาณาจักร การนำเข้าวัคซีนไฟเซอร์ 150,000 โดสโดยสมาคมเสี้ยววงเดือนแดงอิหร่านถูกยกเลิก วันที่ 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2564 การนำเข้าวัคซีนจากบริษัทของสหรัฐ, สหราชอาณาจักร และฝรั่งเศสที่ผลิตนอกประเทศ ได้รับการประกาศว่าไม่มีอุปสรรคในการนำเข้า

การเผยแพร่ข้อมูลที่ไม่ถูกต้องโดยสื่อที่เป็นทางการ

หลังจากการประกาศห้ามนำเข้าของฆอเมเนอี สื่อในประเทศอิหร่านจำนวนหนึ่ง รวมทั้งสำนักข่าวฟาร์ส ได้เผยแพร่ข้อมูลที่ไม่ถูกต้องอย่างกว้างขวาง เกี่ยวกับการห้ามใช้วัคซีนโดยเฉพาะอย่างยิ่งของบริษัทไฟเซอร์

สปุตนิก วี

ในช่วงกลางเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2564 อิหร่านได้ออกใบอนุญาตนำเข้าฉุกเฉิน และมีการนำเข้าวัคซีนสปุตนิกวีจากรัสเซีย ผลการทดลองทางคลินิกระยะที่ 3 ของวัคซีนได้รับการเผยแพร่ในอีกไม่กี่วันต่อมา ก่อนหน้านั้นเมื่อวันที่ 28 มกราคม พ.ศ. 2564 กระทรวงสาธารณสุขและแพทยศาสตร์ศึกษาได้ออกใบอนุญาตการใช้วัคซีนสปุตนิกวีในกรณีฉุกเฉินโดยยังคงรอผลการทดลองทางคลินิก

การออกใบอนุญาตวัคซีนของรัสเซียก่อนการตีพิมพ์ผลการทดลองทางคลินิกในระยะที่สามนำไปสู่การวิพากษ์วิจารณ์ของหลายฝ่าย รวมถึงแพทย์หญิง มีนู โมฮ์แรซ (เปอร์เซีย: مينو محرز‎) ผู้อำนวยการโครงการวัคซีนโคโรนาในอิหร่าน, บาฮ์แรม พาร์แซอี (เปอร์เซีย: بهرام پارسایی‎) หนึ่งในสมาชิกของสภาที่ปรึกษาอิสลาม, โฮเซย์น เอลี ชอฮ์รีออรี (เปอร์เซีย: حسین‌علی شهریاری‎) ประธานคณะกรรมการสาธารณสุขของสภาที่ปรึกษาอิสลามชุดที่ 11, องค์กรของระบบการแพทย์อิหร่าน และสมาชิกของสมัชชาใหญ่สภาการแพทย์อิหร่าน 98 คน รัฐมนตรีกระทรวงสาธารณสุขอิหร่าน ซออีด แนแมเก (เปอร์เซีย: سعید نمکی‎) ยังปกป้องการนำเข้าสปุตนิกวี โดยโต้แย้งข้อกล่าวหาว่าวัคซีน "ทรยศชาติ" และ "ประสงค์ร้าย" และตั้งข้อสังเกตว่าวัคซีนดังกล่าวถูกใช้ในรัสเซีย, อาร์เจนตินา, ฮังการี, เซอร์เบีย, เม็กซิโก, สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์, ปากีสถาน, เบลารุส, โบลิเวีย, แอลจีเรีย และ "อีกหลายประเทศ" ก่อนอิหร่าน

วัคซีนออกซ์ฟอร์ด-แอสตราเซนกา

มีการจัดซื้อวัคซีนออกซ์ฟอร์ด-แอสตราเซนกา (AZD1222) เมื่อวันที่ 5 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2564 โดยได้รับการประกาศว่าเป็นวัคซีนของสวีเดน

การทดลองวัคซีน

 

ตัวอย่างวัคซีน Razi Cov Pars ของสถาบันวิจัยวัคซีนและเซรุ่มรอซี

วัคซีนโรคโควิด-19 ชนิดแรกของอิหร่าน กำลังดำเนินการทดลองทางคลินิก วัคซีนพัฒนาโดยกลุ่มบริษัทเภสัชกรรมแบแรแกต (เปอร์เซีย: گروه دارویی برکت‎ ,Barakat Pharmaceutical Group ) และบริษัทเงินทุนแชฟอดอโรว์ {เปอร์เซีย: شرک سرمایه گذاری شفا دارو‎ ,ShafaDarou Investment Company ) ภายใต้ชื่อ "โคแวเอร์ แบแรแกต" (เปอร์เซีย: کووایران برکت‎ ,COVIran Barakat ) ตามข้อมูลที่เผยแพร่โดยองค์การอนามัยโลก วัคซีนนี้ผลิตด้วยเทคโนโลยีไวรัสเชื้อตาย จากการแถลงของนายแพทย์ ฮอแมด โฮเซย์นี (เปอร์เซีย: حامد حسینی‎) ผู้อำนวยการศูนย์ทดลองทางคลินิกของมหาวิทยาลัยวิทยาศาสตร์การแพทย์เตหะราน ในวันที่ 29 มกราคม พ.ศ. 2564 วัคซีนนี้ถูกฉีดเข้าไปในอาสาสมัคร 35 คนจากกลุ่มทดลอง 56 คน อาการทั่วไปของพวกเขาทั้งหมดนั้น "ดี" และไม่มี "ภาวะแทรกซ้อนที่ไม่คาดคิด" เกิดขึ้น ตามคำกล่าวของ แฮแซน แจลีลี (เปอร์เซีย: حسن جلیلی‎) หัวหน้ากลุ่มวิจัยการผลิตวัคซีนที่สำนักงานบริหารคำสั่งของอิหม่ามโคไมนี (เปอร์เซีย: ستاد اجرایی فرمان امام‎ ,Execution of Imam Khomeini's Order ) ได้ระบุว่าวัคซีน COVIran Barakat ประสบความสำเร็จในการสร้างการป้องกันการติดเชื้อไวรัสสายพันธุ์แอลฟา (VOC-202012/01) ซึ่งเป็นสายพันธุ์กลายพันธุ์ที่ก่อโรคโควิด-19 ที่พบครั้งแรกในสหราชอาณาจักร

นอกจาก COVIran Barakat แล้ว สถาบันวิจัยวัคซีนและเซรุ่มรอซี (เปอร์เซีย: موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی‎ ,Razi Vaccine and Serum Research Institute ) กำลังทำการพัฒนาวัคซีนโดยใช้ "โปรตีนสายผสม (recombinant protein)" มีรายงานว่าเมื่อวันที่ 18 มกราคม พ.ศ. 2564 วัคซีนได้รับใบอนุญาตให้ทำการทดลองทางคลินิก

นอกจากความพยายามที่จะพัฒนาและทดสอบวัคซีน COVIran Barakat และของสถาบันรอซีแล้ว อิหร่านยังได้มีร่วมมือกับคิวบาในการดำเนินการทดลองทางคลินิกและผลิตวัคซีน SOBERANA 02 ซึ่งเป็นวัคซีนที่มีความก้าวหน้าที่สุดในวัคซีนทดลอง 4 ชนิดของคิวบา

วัคซีนทดลองในประเทศอิหร่าน

ชื่อวัคซีน	ผู้ผลิต	ชนิดของวัคซีน	สิ้นสุดระยะทดลองในสัตว์	สิ้นสุดการทดลองทางคลินิกระยะ 1	สิ้นสุดการทดลองทางคลินิกระยะ 2	สิ้นสุดการทดลองทางคลินิกระยะ 3	อนุมัติขั้นสุดท้าย
COVIran Barakat	กลุ่มบริษัทเภสัชกรรมแบแรแกต	ชนิดเชื้อตาย	ใช่	ใช่	ใช่	ไม่ทราบ (เริ่มทดลอง 25 เมษายน 2564)	ใช่
Razi Cov Pars	สถาบันวิจัยวัคซีนและเซรุ่มรอซี	ชนิดโปรตีนสายผสม	ใช่	ไม่	ไม่	ไม่	ไม่
…	มหาวิทยาลัยแบฆีทอลแลฮ์ (دانشگاه بقیةالله)	ชนิดเชื้อตาย	ไม่	ไม่	ไม่	ไม่	ไม่
MIVAC (میلاد نور)	กระทรวงกลาโหมและกองกำลังส่งกำลังบำรุง	ชนิดเชื้อตาย	ใช่	ไม่	ไม่	ไม่	ไม่
SOBERANA 02	สถาบันวัคซีนฟินเลย์ (Instituto Finlay de Vacunas) คิวบา ร่วมกับสถาบันปาสเตอร์แห่งอิหร่าน	ชนิด​ส่วนประกอบของโปรตีน (Protein-based)	ใช่	ใช่	ใช่	ไม่	ไม่

กำหนดการฉีดวัคซีน

การฉีดวัคซีนในอิหร่านได้รับความสำคัญและจะดำเนินการในหลายขั้นตอน โครงการนี้จะใช้เวลาอย่างน้อยหนึ่งปีนับจากเริ่มต้น ระยะที่วัคซีนจะสามารถมีให้สำหรับทุกคนในประเทศนั้นคาดว่าจะเริ่มในฤดูหนาวปี พ.ศ. 2564 คาดว่าประมาณ 60% ของประชากรอิหร่านจะได้รับการฉีดวัคซีนภายในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2565

ความคืบหน้าโครงการฉีดวัคซีน

ตามข้อมูลของเจ้าหน้าที่รัฐบาล ณ วันที่ 13 มีนาคม พ.ศ. 2564 มีวัคซีนสปุตนิกวี 410,000 โดส, วัคซีนของซิโนฟาร์ม 250,000 โดสที่ได้รับการบริจาคจากประเทศจีน, วัคซีน SOBERANA 02 จำนวน 100,000 โดสที่ผลิตในคิวบาเพื่อใช้ร่วมในการทดลองทางคลินิกระยะที่สาม และวัคซีนโคแว็กซิน 125,000 โดสที่ผลิตในอินเดีย (จากทั้งหมด 500,000 โดส) ได้ถูกนำเข้าแล้ว ส่วนในการส่งมอบวัคซีนรอบแรกโดยโครงการโคแวกซ์ ซึ่งมีขึ้นในช่วงกลางเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2564 (1400 ศักราชอิหร่าน) วัคซีนของออกฟอร์ด-แอสตราเซเนกา จำนวน 3,602,400 โดสที่ผลิตโดย Strazenka ของสวีเดนจะถูกจัดส่งมายังอิหร่าน

เมื่อต้นเดือนมีนาคม พ.ศ. 2564 มีผู้ที่ได้รับวัคซีนสปุตนิกวีเข็มแรกแล้วประมาณ 10,000 คน

อ้างอิง

1. آغاز واکسیناسیون کرونا در ایران با تزریق به پسر وزیر بهداشت [The beginning of corona vaccination in Iran by injection to son of the Minister of Health]. Deutsche Welle (ภาษาเปอร์เซีย). 9 February 2021. สืบค้นเมื่อ 18 February 2021.
2. چشم‌انداز مبهم دستیابی به واکسن کرونا در ایران [Ambiguous prospects for obtaining the corona vaccine in Iran]. Deutsche Welle (ภาษาเปอร์เซีย). สืบค้นเมื่อ 1 March 2021.
3. ابهام‌های برنامه واکسیناسیون کرونا در ایران [Ambiguities of Corona Vaccination Program in Iran]. Deutsche Welle (ภาษาเปอร์เซีย). สืบค้นเมื่อ 1 March 2021.
4. ابهام دربارهٔ نخستین محموله واکسن روسی؛ ۲۰ هزار یا ۵۰۰ هزار دوز؟ [ambiguity about the first shipment of Russian vaccine; 20,000 or 500,000 doses?]. Iran International (ภาษาเปอร์เซีย). สืบค้นเมื่อ 1 March 2021.
5. [Two people died of coronavirus in Qom]. BBC News فارسی (ภาษาเปอร์เซีย). 2020-02-19. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2021-03-01. สืบค้นเมื่อ 2020-02-20.
6. Azarafza, Mehdi; Azarafza, Mohammad; Tanha, Jafar (2020-05-20). "COVID-19 Infection Forecasting based on Deep Learning in Iran". medRxiv (ภาษาอังกฤษ): 2020.05.16.20104182. doi:10.1101/2020.05.16.20104182.
7. . National Geographic. 2020-04-10. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2021-02-18.
8. "The timetable for a coronavirus vaccine is 18 months. Experts say that's risky". CNN. 1 April 2020. สืบค้นเมื่อ 17 February 2021.
9. آغاز تحقیقات برای تولید واکسن کرونا در ایران [Initiation of research for the production of corona vaccine in Iran]. مشرق نیوز (ภาษาเปอร์เซีย). 4 February 2020. สืบค้นเมื่อ 18 February 2021.
10. تلاش سازمان پدافند غیرعامل کشور برای کشف پادتن کرونا/ امنیت زیستی در شرایط «سفید» است [Attempt of the country's passive defense organization to detect corona antibody / biosafety in "white" conditions]. ایلنا (ภาษาเปอร์เซีย). 4 February 2020. สืบค้นเมื่อ 18 February 2021.
11. [Production of corona vaccine in less than one year]. سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران (ภาษาเปอร์เซีย). 1 March 2020. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 5 March 2020.
12. [A look at the efforts of Iran and other countries in the world to make the corona vaccine] (PDF). اداره پژوهش‌های سیاسی صدا و سیما (ภาษาเปอร์เซีย). 15 March 2020. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม (PDF) เมื่อ 1 March 2021.
13. [Targeting the development of the Iranian corona vaccine by the end of this year]. ایرنا (ภาษาเปอร์เซีย). 29 June 2020. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 23 September 2020.
14. [Supporting 10 vaccine companies to make Corona vaccine]. خبرگزاری مهر (ภาษาเปอร์เซีย). 24 May 2020. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 26 May 2020.
15. [The latest status of Iranian corona vaccine production] (ภาษาเปอร์เซีย). 17 August 2020. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 19 January 2021.
16. [Iran is close to producing Corona vaccine] (ภาษาเปอร์เซีย). 30 June 2020. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 17 January 2021.
17. [Where did the production of corona vaccine reach in Iran?] (ภาษาเปอร์เซีย). 21 August 2020. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 30 December 2020.
18. [The latest news about the production of Iranian corona vaccine]. 20 November 2020. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 1 March 2021.
19. رقابت ایران و آمریکا در تولید واکسن کرونا؛ واکسن ایرانی هم در راه است [Iran-US competition in the production of corona vaccine; The Iranian vaccine is also on the way] (ภาษาเปอร์เซีย). 10 November 2020. สืบค้นเมื่อ 18 February 2021.
20. [Order to buy foreign corona vaccine has been registered in Covax]. ایرنا (ภาษาเปอร์เซีย). 24 November 2020. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 1 March 2021.
21. خرید ۱۶میلیون و ۸۰۰هزار دوز واکسن کوواکس/ بانک مرکزی پول خرید واکسن کرونا را واریز کرد [Purchase of 16 million and 800 thousand doses of Covax vaccine / Central Bank deposited money to buy Corona vaccine] (ภาษาเปอร์เซีย). 5 January 2021. สืบค้นเมื่อ 18 February 2021.
22. [Supreme Leader of the Revolution: American and British vaccines are not allowed to enter the country]. ایسنا (ภาษาเปอร์เซีย). 2021-01-08. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2021-01-10.
23. [150,000 doses of US Corona vaccine canceled by Red Crescent - Tehran News - Tasnim Social News]. خبرگزاری تسنیم (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2021-02-07.
24. Stephanie Widmer (3 February 2021). . ABC News. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 19 February 2021.
25. [55 people die in US after receiving Pfizer and Modern vaccines]. خبرگزاری فارس (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 17 January 2021.
26. [The death toll from the Pfizer vaccine in Norway has risen to 29]. خبرگزاری فارس (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 1 March 2021.
27. [23 people die in Norway from Pfizer vaccine]. خبرگزاری فارس (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 15 January 2021.
28. [Western media silence on deaths from Pfizer vaccine]. خبرگزاری فارس (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 16 January 2021.
29. [The Russian corona vaccine has been approved for use in Iran]. ایندیپندنت فارسی (ภาษาเปอร์เซีย). 2021-01-28. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 31 January 2021.
30. [Russian Sputnik vaccine licensed in Iran]. Deutsche Welle (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 31 January 2021.
31. . The Lancet. 2 February 2021. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 1 March 2021.
32. [The Russian corona vaccine has been approved for use in Iran]. ایندیپندنت فارسی (ภาษาเปอร์เซีย). 2021-01-28. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 31 January 2021.
33. [Iranian corona vaccine to arrive 'next July']. BBC News فارسی (ภาษาเปอร์เซีย). 2020-12-06. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 6 December 2020.
34. [I do not inject Russian vaccine]. روزنامه جهان صنعت (ภาษาเปอร์เซีย). 2021-01-27. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 5 February 2021.
35. [Controversy over the Russian Corona vaccine before its arrival in Iran]. Deutsche Welle (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 31 January 2021.
36. [The head of the parliamentary health commission also does not get the Russian vaccine]. رادیو فردا (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 31 January 2021.
37. [Iran Medical System Organization: In our opinion, the Russian corona vaccine is not approved]. رادیو فردا (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 1 February 2021.
38. [The General Assembly of the Iranian medical system called the Russian vaccine 'dangerous']. BBC News فارسی (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 31 January 2021.
39. [The Minister of Health reacted sharply to the margins of the Russian vaccine] (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 5 February 2021.
40. [Video about Russian vaccine is a national betrayal, What is this evil?]. همشهری آنلاین (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 31 January 2021.
41. [Britain approves purchase of Corona vaccine by Iran; Indian vaccine under review] (ภาษาเปอร์เซีย). 5 February 2021. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 22 February 2021.
42. ایران احتمالاً از سوئد واکسن آسترازنکا وارد می‌کند [Iran is likely to import the AstraZeneca vaccine from Sweden]. ایرنا (ภาษาเปอร์เซีย). 2021-01-25.
43. [COVIran Barakat Clinical Trial; The first Iranian corona vaccine]. ایرنا (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 26 January 2021.
44. [What is the similarity between Iranian vaccines and Chinese vaccines and what is the difference between American vaccines and Corona vaccines?]. euronews (ภาษาเปอร์เซีย). 2020-12-29. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 13 February 2021.
45. [The first stage of the human test of the Iranian corona vaccine has passed halfway]. ایرنا (ภาษาเปอร์เซีย). 2021-01-29. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 6 February 2021.
46. [The COVIran vaccine neutralizes the British virus]. خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان (ภาษาเปอร์เซีย). 2021-01-30. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 31 January 2021.
47. [The first recombinant Iranian Corona vaccine received a clinical trial license]. ایرنا (ภาษาเปอร์เซีย). 2021-01-18. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 5 February 2021.
48. Sarah Marsh (2021-01-09). . Reuters (ภาษาอังกฤษ). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 5 February 2021.
49. . Wall Street Journal (ภาษาอังกฤษ). 2021-01-12. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 27 January 2021.
50. آغاز فاز دوم تست انسانی واکسن "کوو ایران برکت" از فردا/ نتایج موفقیت‌آمیز فاز نخست تست انسانی [The beginning of the second phase of the human test of "COVIran Barakat" vaccine from tomorrow / Successful results of the first phase of the human test]. تسنیم (ภาษาเปอร์เซีย). 13 March 2021. สืบค้นเมื่อ 13 March 2021.
51. فاز سوم طرح ملی واکسن ایرانی برکت در بوشهر آغاز شد [The third phase of the national project of Iranian Barakat vaccine started in Bushehr]. ایرنا (ภาษาเปอร์เซีย). 5 June 2021. สืบค้นเมื่อ 14 June 2021.
52. نمکی: مجوز مصرف واکسن ایرانی «کووبرکت» صادر شد [Salt: The license to use the Iranian vaccine "COVIran Barakat" was issued]. خبرگزاری فارس (ภาษาเปอร์เซีย). 14 June 2021. สืบค้นเมื่อ 14 June 2021.
53. [corona vaccine Razi will enter the clinical trial phase next week]. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2021-02-16. สืบค้นเมื่อ 2021-02-27.
54. [End of animal test of Iranian corona vaccine for another month]. ایسنا (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2021-02-16. สืบค้นเมื่อ 2021-02-27.
55. ["Milad Noor" vaccine is similar to "Iran Barakat"]. ایلنا (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2021-02-02. สืบค้นเมื่อ 2021-02-27.
56. ["Milad Noor" corona vaccine On the eve of obtaining a human test license]. ایسنا (ภาษาเปอร์เซีย). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2021-01-28. สืบค้นเมื่อ 2021-02-27.
57. [A to Z Corona vaccination in "Iran" / When is your vaccination time?]. خبرگزاری فارس (ภาษาเปอร์เซีย). 16 February 2021. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 1 March 2021.
58. [Vaccine of the Ministry of Defense before obtaining a human testing license]. ایسنا. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 28 January 2021.
59. تزریق واکسن کرونا به بیش از یک‌میلیون نفر تا پایان سال [More than one million people will be vaccinated with corona by the end of the year]. تسنیم (ภาษาเปอร์เซีย). 13 March 2021.
60. اولین محموله واکسن ساخت چین شامل ۲۵۰ هزار دُز واکسن سینوفارم وارد ایران شد [The first shipment of Chinese-made vaccine, including 250,000 doses of Sinopharm vaccine, arrived in Iran] (ภาษาเปอร์เซีย). สืบค้นเมื่อ 1 March 2021.
61. محموله 100 هزار دوزی واکسن مشترک ایران و کوبا وارد فرودگاه امام شد [A consignment of 100,000 doses of joint Iranian-Cuban vaccine arrived at Imam Airport]. خبرگزاری فارس (ภาษาเปอร์เซีย). สืบค้นเมื่อ 2021-03-11.
62. 500 هزار دز واکسن هندی در راه ایران [500,000 doses of Indian vaccine on the way to Iran]. خبرگزاری فارس (ภาษาเปอร์เซีย). สืบค้นเมื่อ 2021-03-12.
63. "First round of allocation Astra Zeneca/Oxford vaccine" (PDF). WHO. 2 March 2021.
64. سخنگوی وزارت بهداشت: ۱۰ هزار نفر در کشور علیه کرونا واکسینه شدند [Spokesperson of the Ministry of Health: 10 thousand people in the country were vaccinated against corona]. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ภาษาเปอร์เซีย). สืบค้นเมื่อ 2021-03-01.