ครอบฟันสี

ครอบฟันสี
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Eudicots
ไม่ได้จัดลำดับ:	Rosids
อันดับ:	Malvales
วงศ์:	Malvaceae
สกุล:	Abutilon
สปีชีส์:	A.  indicum
ชื่อทวินาม
Abutilon indicum (Link) Sweet
ชื่อพ้อง
List Abutilon asiaticum (L.) Sweet Abutilon badium S.A. Husain and Baquar Abutilon cavaleriei H.Lév. Abutilon cysticarpum Hance ex Walp. Abutilon indica Abutilon indicum var. microphyllum Hocr. Abutilon indicum var. populifolium (Lam.) Wight and Arn. Abutilon indicum var. populifolium Wight and Arn. ex Mast Abutilon populifolium (Lam.) G.Don Abutilon populifolium (Lam.) Sweet Sida asiatica L. Sida indica L. Sida populiflora Lam.

ครอบฟันสี (Abutilon indicum) หรือ Indian abutilon

ภาพประกอบทางพฤกษศาสตร์ ครอบฟันสี (Abutilon indicum)

ครอบฟันสี หรือ มะก่องข้าว (ชื่อวิทยาศาสตร์: Abutilon indicum) ชื่อสามัญ: Country mallow เป็นไม้พุ่มที่เป็นวัชพืชและพืชในตำรับยาสมุนไพรไทยที่มีสรรพคุณหลากหลาย มีดอกสีเหลืองล้วน

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ครอบฟันสี (A. indicum) เป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก อาจยืนต้นหรืออายุสั้นปีเดียวแบบพืชล้มลุก ลำต้นตั้งตรงแตกหลายกิ่ง สูง 1 - 2.5 ม. เปลือกต้นสีเทาแตกลาย (ในประเทศไทยมักไม่สูงเกิน 1.5 เมตร) บริเวณลำต้นและปลายกิ่งอ่อนอาจแกมสีแดง

ใบ รูปหัวใจ กลมค่อนไปทางรี ปลายใบแหลม ยาว 3 - 9 ซม. กว้าง 2.5 - 7 ซม .ขอบใบหยักไม่สม่ำเสมอปลายหยักแหลม (serrate) เนื้อใบบางถึงค่อนข้างหนา ก้านใบย่อยขนาด 1-2 มม. มักโค้งออกด้านนอก ก้านใบยาว 2-4 ซม. ก้านใบสีเทามีขนเล็กน้อยขึ้นประปราย ขนสีขาวนวลหรือเทาอ่อน ยาว 1 มม.

ดอก เดี่ยว สีเหลืองล้วน หรือสีแสดเหลืองล้วน ดอกกลมมีกลีบดอกหมุนและอาจซ้อนหรือไม่ซ้อนกัน ดอกออกตามซอกใบ เส้นผ่านศูนย์กลาง 2 - 2.5 ซม. ก้านดอกยาว 4 -5 ซม. เป็นปล้อง ๆ ใกล้ปลายก้าน (มีติ่งช่วงปลายก้าน) สีเทาแกมเหลือง กลีบเลี้ยงสีเขียวรูปกลมเส้นผ่านศูนย์กลาง 6-10 มม. มีขนสีเทาหนาแน่น กลีบดอก 5 กลีบ รูปไข่แบบกว้างปลายยอดแหลม กลีบดอกสีเหลืองสม่ำเสมอ กลีบดอก 7-8 มม. ก้านเกสรเป็นสะเก็ด ก้านเกสรและก้านชูอับเรณูสั้น อับเรณูสีเหลือง รังไข่ 15-20 ตำแหน่ง

ผล ทรงกลมแป้นหัวตัด หรือค่อนไปทางทรงกระบอกเล็กน้อย เป็นรูปเฟือง มีฟัน (mericarp) 15 - 20 ซีก เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5 ซม. ปลายค่อนข้างแหลม ในส่วนขอบบนของผลหักเป็นมุมฉากและมีจะงอยสั้น ๆ มีขนปกคลุมแน่นที่โคนผล เมล็ด 2-3 เมล็ดต่อซีก เมล็ดรูปไต มีขนรูปดาวปกคลุมเมล็ดมีลักษณะเป็นเกล็ดเบาบาง

ครอบฟันสี (A. indicum) มีลักษณะทางพฤกษศาสตร์คล้ายกับ ครอบจักรวาล (A. hirtum) แต่ครอบฟันสีมีลักษณะเด่น คือ ใบยาวทรงรี ขอบใบหยักน้อย ดอกสีเหลืองล้วน (ไม่มีจุดกลางดอกสีแดงเข้ม)

•  

  ทรงต้นครอบฟันสี ในธรรมชาติ

•  

  ต้นครอบฟันสี ใยนเรือนกระจกของ Deutsches Institut für tropische und subtropische Landwirtschaft เมือง Witzenhausen ประเทศเยอรมนี

•  

  ปลายกิ่งอ่อนอาจแกมสีแดง ดอกเดี่ยว สีเหลืองล้วน

•  

  ผลครอบฟันสี ขอบบนของผลหักเป็นมุมฉากและมีจะงอยสั้น ๆ จาก Theni, Cumbam Valley, Tamilnadu

•  

  ผลครอบฟันสีที่แก่

•  

  ผลครอบฟันสีที่ปริออกตามซีกเห็นเมล็ดด้านใน 2-3 เมล็ดต่อซีก

อนุกรมวิธานและการตั้งชื่อ

ครอบฟันสี (Abutilon indicum) ชื่ออื่น: มะก่องข้าว ก่องข้าว (เชียงใหม่) โผงผาง (โคราช) ฟันสี (ภาคกลาง) country mallow และชื่อที่กำกวมซ้ำมักใช้สับสนกับพืชในสกุลเดียวกันและมีลักษณะใกล้เคียงกัน ได้แก่ ครอบจักรวาล (Abutilon hirtum) และ ปอบแปบ (Abutilon theophrasti) ชื่ออื่นในต่างประเทศ ได้แก่

• ชื่อภาษาทมิฬ: துத்தி "thuthi"
• ชื่อภาษาสันสกฤต: अतिबला Atibalaa
• ชื่อภาษาเตลูกู: Duvvena Kayalu "duvvena benda"(దువ్వెన బెండ)
• ชื่อภาษากันนาดา: TuThThi gida (ತುಥ್ಥಿ ಗಿಡ)
• ชื่อภาษามาลายาลัม: വെള്ളൂരം
• ชื่อภาษาโอเดีย: ପେଡ଼ି ପେଡ଼ିକା "Pedi Pedika"
• ชื่อภาษาเขมร: dok toc lai
• ชื่อภาษาลาว: houk phao ton
• ชื่อในอินโดนีเซีย: belangan sumpa; cemplok; kecil
• ชื่อในเวียดนาม: coosi xay; dawfng xay
• ชื่อในมาเลเซีย: bunga kisar; kembang lohor
• ชื่อในฟิลิปปินส์: dalupang; tabing
• ชื่อในคิวบา :botón de oro; botoncillo de oro; buenas tardes; doce del día; malva blanca
• ชื่อในเยอรมนี : Indische Schoenmalve

การแพร่กระจายและถิ่นกำเนิด

เอเชียตะวันออก (ภาคใต้ของจีน) อนุทวีปอินเดีย เอเชียอาคเนย์ทั้งภาคพื้นทวีปและภาคมหาสมุทร ได้แก่ เมียนมาร์ ไทย กัมพูชา ลาว เวียดนาม มาเลเซีย อินโดนีเซีย

มีหลายชนิดย่อย ในประเทศไทยมีชนิดย่อย A. indicum var. guineense (Schumach.) K.M.Feng และ A. indicum subsp. albescens (Miq.) Borss.Waalk.

นิเวศวิทยา

ครอบฟันสี (A. indicum) เป็นวัชพืชที่พบได้ทั่วไปในป่าพงรกร้าง บริเวณที่โล่ง แสงแดดส่องถึงตลอดวัน และแถบอากาศร้อนกึ่งอบอุ่น เติบโตได้ตั้งแต่ระดับน้ำทะเลถึงระดับความสูง 1,600 ม. ถูกระบุว่าเป็นเป็นวัชพืชต่างถิ่นรุกรานในเอเชียและโอเชียเนีย แต่ยังไม่ถือว่าเป็นภัยคุกคามในระดับสูง ครอบฟันสีถูกใช้อย่างแพร่หลายในระดับท้องถิ่นในฐานะพืชสมุนไพรโบราณ และอาจได้รับการแนะนำให้นำเข้าเพาะปลูกเพื่อวัตถุประสงค์ทางการแพทย์ ครอบฟันสีหลุดรอดจากการเพาะปลูกและแพร่กระจายเป็นวัชพืชในเขตร้อนได้ง่าย

เคมี

ทั้งต้น มีสารสำคัญกลุ่ม Flavonoid glycoside ได้แก่ Gossypin, Gossypitrin, Cyanidin-3-rutinoside

• ใบ มีสารสำคัญกลุ่ม Mucilage, Tannins
• ราก มีสารสำคัญกลุ่ม Asparagin
• เมล็ด มีสารสำคัญกลุ่ม β-Sitosterol
• กากเมล็ด ประกอบด้วย Raffinose (C₁₈  H₃₂  O₁₆)

การใช้ประโยชน์

 

ครอบฟันสี (Abutilon indicum)

โดยทั่วไปในตำรับยาแผนโบราณ ส่วนต่าง ๆ ของครอบฟันสีใช้เป็นยาขับเสมหะ, ยาระบาย, ยาระบาย, ขับปัสสาวะ, ยากล่อมประสาท, ฝาดสมาน, ยาบำรุงกำลัง, แก้อาการชัก ต้านการอักเสบ ยาถ่ายพยาธิและยาแก้ปวด . และรักษาโรคเรื้อน แผลพุพอง ปวดหัว หนองใน และกระเพาะปัสสาวะอักเสบ โดยใช้ส่วนต่าง ๆ ตากแห้งและบดเป็นผง ทั้งนี้การใช้ควบคุมโรคเบาหวานต้มกินเพื่อใช้คุมระดับน้ำตาลในเลือดยังไม่ได้รับผลการวิจัยยืนยัน

ต้น ใช้บำรุงเลือด ช่วยขับลม แก้อาการชัก ในอินเดียซึ่งมีโรคที่เกี่ยวข้องกับการปนเปื้อนของฟลูออไรด์เกิดขึ้นในประชากรเกือบ 62 ล้านคน ลำต้น A. indicum ใช้ในการเตรียมถ่านกัมมันต์ของกรดไนตริกเพื่อกำจัดฟลูออไรด์ไอออนจากน้ำที่ปนเปื้อน และได้รับการเสนอแนะว่าเป็นพืชที่มีศักยภาพในการใช้สำหรับการบำบัดสภาพดินที่ปนเปื้อนโลหะหนัก

ใบ ใช้ต้มกับน้ำ ใช้อมบ้วนปาก แก้ปวดฟันและแก้เหงือกอักเสบ นอกจากนี้ยังใช้ กินเป็นยาหล่อลื่นขับเสมหะ ขับปัสสววะ เป็นยาระบายอ่อนๆ ช่วยเจริญอาหาร

ราก แก้ลม ช่วยบำรุงธาตุ แก้มุตกิต และบรรเทาอาการไอ บำบัดรักษาไข้ผอมเหลือง ช่วยบำรุงกำลัง ใช้ กินเป็นยาขับปัสสาวะ

ดอก ช่วยฟอกลำไส้ ใช้ กินเป็นยาขับปัสสาวะ

เมล็ด ใช้เป็นยาระบายและมีประโยชน์ในกรณีของโรคริดสีดวงทวาร

อ้างอิง

1. "Abutilon indicum". Pacific Island Ecosystems at Risk. สืบค้นเมื่อ 2008-06-18.
2. อ้างอิงผิดพลาด: ป้ายระบุ <ref> ไม่ถูกต้อง ไม่มีการกำหนดข้อความสำหรับอ้างอิงชื่อ WCSP
3. http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-2610681
4. http://www.qsbg.org/database/Botanic_Book%20full%20option/search_detail.asp?botanic_id=2052
5. http://www.dnp.go.th/botany/Herbarium/Archives/PlantGeneraOfThailand/abutilon.html
6. ดร.ธารธรรมแก้ว เชื้อเมือง. สมุนไพรสำคัญที่ควรรู้. กรุงเทพฯ: กำแก้ว, 2545.
7. https://www.cabi.org/isc/datasheet/1979
8. https://landgreenday.blogspot.com/2019/07/blog-post_18.html
9. http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_17_1.htm
10. http://www.qsbg.org/database/plantdb/mdp/medicinal-specimen.asp?id=62
11. "Archived copy". Archived from the original on 2016-12-18. Retrieved 2016-12-06.
12. https://www.cabi.org/isc/datasheet/1979
13. http://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Abutilon+indicum
14. http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_17_1.htm
15. Anticonvulsant activity of Abutilon indicum Leaf. Dharmesh K Golwala, Laxman D Patel, Santosh K Vaidya, Sunil B Bothara, Munesh Mani, Piyush Patel. International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences (IJPPS) (ISSN 0975-1491), Sagar, India. 2010: Volume 2, Issue 1, page: 66-72. https://innovareacademics.in/journal/ijpps/Vol2Issue1/256.pdf
16. Anti-inflammatory activity of Abutilon indicum Linn. Leaf. DK Golwala, LD Patel,SB Bothara, SK Vaidya, AR Sahu, S Kumar. Research Journal of Pharmaceutical & Technology (ISSN Online: 0974-360X; Print: 0974-3618), Raipur, India. 2010: Volume 3, Issue 1, page: 433-439. https://rjptonline.org/AbstractView.aspx?PID=2010-3-1-32
17. Nishanta Rajakaruna; Cory S. Harris; G.H.N. Towers (2002). "Antimicrobial Activity of Plants Collected from Serpentine Outcrops in Sri Lanka" (PDF). Pharmaceutical Biology. 40 (3): 235–244. doi:10.1076/phbi.40.3.235.5825 https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1076/phbi.40.3.235.5825
18. เรื่องน่ารู้ของครอบฟันสี : ยาเบาหวาน ยาไต ยาแก้เจ็บคอ