พระสัมพันธวงศ์เธอ

พระสัมพันธวงศ์เธอ เป็นคำนำพระนามพระโอรสธิดาในกรมพระราชวังบวรสถานพิมุข พระโอรสธิดาในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระเทพสุดาวดี และพระโอรสธิดาในพระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี แต่เดิมในสมัยรัชกาลที่ 1 ใช้คำนำพระนามว่า "สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ" หรือ "พระเจ้าหลานเธอ" ตามพระเกียรติยศ เช่นเดียวกับพระโอรสธิดาในกรมพระราชวังบวรสถานมงคล แต่ในสมัยรัชกาลที่ 2 และรัชกาลที่ 3 ไม่ปรากฏว่ามีการใช้คำนำพระนามพระราชวงศ์ชั้นนี้ ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงบัญญัติให้ใช้คำว่า "สมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ" และ "พระสัมพันธวงศ์เธอ" ให้เป็นคำนำพระนาม

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ทรงบัญญัติคำว่า "พระประพันธวงศ์เธอ" สำหรับพระโอรสธิดาในสมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ ซึ่งเป็นพระโสทรภราดาและพระโสทรภคินีในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี ภายหลังเมื่อพระสัมพันธวงศ์เธอสิ้นพระชนม์หมดทุกพระองค์แล้ว จึงโปรดให้นำคำนำพระนาม พระสัมพันธวงศ์เธอ มาใช้กับพระโอรสธิดาในสมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์แทน พระประพันธวงศ์เธอ เมื่อปี พ.ศ. 2436

รายพระนามพระสัมพันธวงศ์เธอ

พระรูปและพระนาม	พระบิดา	พระมารดา
พระสัมพันธวงศ์เธอ กรมขุนรามินทรสุดา	สมเด็จพระเจ้าขุนรามณรงค์	ไม่ปรากฏนาม
พระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหมื่นนรินทรเทพ	กรมหมื่นนรินทรพิทักษ์	พระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี
พระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหมื่นนเรนทรบริรักษ์	กรมหมื่นนรินทรพิทักษ์	พระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี
พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้ามงคลเลิศ	สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์	หม่อมแพ
พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าชมชื่น	สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์	หม่อมงิ้ว
พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพื้นพงศ์ประยุรวงศ์สนิท	สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์	หม่อมจาด
พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย	สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์	หม่อมกิ่ม
พระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหมื่นนฤบาลมุขมาตย์	สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์	หม่อมเชย
พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประเสริฐศักดิ์	สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์	หม่อมน้อย ชุมสาย ณ อยุธยา

อ้างอิง

• http://www.sakulthai.com/DSakulcolumndetail.asp?stcolumnid=517&stissueid=2421&stcolcatid=2&stauthorid=13 2011-07-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน พระสัมพันธวงศ์เธอ
• ม.ร.ว.แสงสูรย์ ลดาวัลย์ ฐานันดรศักดิ์แห่งพระราชวงศ์ของไทย บทความในหนังสือพระบรมราชจักรีวงศ์ รวบรวมโดย ม.ร.ว.ตาบทิพย์ จามรมาน จัดพิมพ์ขึ้นเพื่อเป็นบรรณาการแก่สมาชิกราชสกุล ณ อยุธยา โดย “ทุน ณ อยุธยา” พ.ศ. 2530 สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอเจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา ประธาน ทุน ณ อยุธยา

1. กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์ (กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, หน้า 152)