อำเภอทองแสนขัน
ทองแสนขัน เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดอุตรดิตถ์ เดิมอยู่ในเขตปกครองของอำเภอตรอน และได้ขอแยกท้องที่เพื่อจัดตั้งกิ่งอำเภอเมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2526 และได้ยกฐานะเป็นอำเภอตั้งแต่วันที่ 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2533
อำเภอทองแสนขัน | |
|---|---|
| คำขวัญ: เหล็กน้ำพี้กล้าแกร่ง แหล่งถ้ำค้างคาว ภูเขาหินอ่อน ลือกระฉ่อนผ้าทอ | |
| พิกัดภูมิศาสตร์: 17°28′31″N 100°20′1″E / 17.47528°N 100.33361°E | |
| อักษรไทย | อำเภอทองแสนขัน |
| อักษรโรมัน | Amphoe Thong Saen Khan |
| จังหวัด | อุตรดิตถ์ |
| พื้นที่ | |
| • ทั้งหมด | 745.4 ตร.กม. (287.8 ตร.ไมล์) |
| ประชากร (2563) | |
| • ทั้งหมด | 31,348 คน |
| • ความหนาแน่น | 42.06 คน/ตร.กม. (108.9 คน/ตร.ไมล์) |
| รหัสไปรษณีย์ | 53230 |
| รหัสภูมิศาสตร์ | 5309 |
| ที่ตั้งที่ว่าการ | ที่ว่าการอำเภอทองแสนขัน หมู่ที่ 9 ตำบลบ่อทอง อำเภอทองแสนขัน จังหวัดอุตรดิตถ์ 53230 |
ที่ตั้งและอาณาเขต
อำเภอทองแสนขันตั้งอยู่ห่างจากตัวจังหวัดไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ราว 38 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับอำเภอข้างเคียงดังนี้
- ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเมืองอุตรดิตถ์และอำเภอท่าปลา
- ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอน้ำปาด
- ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอชาติตระการ อำเภอวัดโบสถ์ (จังหวัดพิษณุโลก) และอำเภอพิชัย
- ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอตรอน
ศิลปะ วัฒนธรรม
ชาวทองแสนขันส่วนใหญ่ป็นชาว ไท-ยวน หรือ ล้านนา ซึ่งมีศิลปะ วัฒนธรรม ภาษาพูด การแต่งกาย อาหารเป็นแบบล้านนาโบราณ และยังมีชาว ลาวหลวงพระบาง อีกกลุ่มหนึ่งที่มาตั้งรกรากอยู่จนกลายเป็นเชื้อพันธุ์ผสมหระหว่างล้านนาและหลวงพระบางในปัจจุบัน
ประวัติ
จากตำนานพื้นบ้านเล่าว่า เคยมีชาวมอญมาตั้งรกรากอยู่ใกล้ ๆ บ้านแสนขัน ได้หนีมาจากขอมที่บุกรุก จากนั้นมาขอมก็ตามมารบกับมอญอีก ชาวมอญจึงมาหลบอยู่ที่บ้านแสนขัน เพราะว่าก่อนหน้านี้เขตบ้านแสนขันจะเป็นป่าทั้งหมด แต่ทั้งขอมและมอญก็อยู่ไม่ได้จึงได้หนีไป ปล่อยให้ที่บริเวณนี้เป็นที่ร้างอีก จากนั้นมาก็มีชาวไทยเดิมจากเวียงจันทน์ (ประเทศลาว) ได้ผ่านมาและเห็นว่าที่ดินบริเวณแห่งนี้มีดินที่อุดมสมบูรณ์ มีแม่น้ำลำธารไหลผ่าน ทำเลดี เหมาะที่จะตั้งรกรากทำมาหากิน จึงกลับไปชวนเพื่อนบ้านมาประมาณ 6-7 ครอบครัวเพื่อมาตั้งรกรากอยู่ที่นั่น โดยขณะนั้นยังไม่มีการเรียกชื่อหมู่บ้าน
หลังจากนั้นชาวหล่มสัก (เพชรบูรณ์) เลย นครไทย (พิษณุโลก) ทราบข่าวว่าที่อุตรดิตถ์จะมีการสร้างพระแท่นศิลาอาสน์ จึงได้เก็บเงินเรี่ยไรจากชาวบ้านได้เงินเป็นจำนวนแสนขัน แล้วจึงได้บรรทุกเงินแสนขันนั้นแบกใส่หลังช้าง ม้า วัว ควายมาตาม ๆ กัน และในขบวนนี้ก็จะมีหัวหน้าอยู่หนึ่งคน เดินทางล่วงหน้าไปก่อนถึงบ้านบ่อทอง และทราบว่าวัดพระแท่นศิลาอาสน์นั้นได้สร้างเสร็จเรียบร้อยแล้ว จึงได้กลับไปบอกพรรคพวกที่บรรทุกทองมาให้นำไปฝังไว้ที่บ้านบ่อทอง ปัจจุบันได้ตั้งชื่อว่า "ทองแสนขัน" แต่ชาวบ้านได้เรียกสั้น ๆ ว่า "บ้านแสนขัน" มาจนถึงปัจจุบันนี้
เดิมท้องที่ที่เป็นอำเภอทองแสนขันรวมอยู่กับอำเภอตรอน ครั้นเมื่อประมาณ พ.ศ. 2517 ทางอำเภอตรอนต้องการที่จะแยกท้องที่ดังกล่าวเพื่อตั้งเป็นกิ่งอำเภอขึ้นอีกแห่งหนึ่ง จึงขอแยกท้องที่ตำบลป่าคายซึ่งเป็นตำบลใหญ่ออกเป็น 2 ตำบล โดยเรียกชื่อตำบลที่แยกออกมาว่า "ตำบลบ่อทอง" เมื่อกระทรวงมหาดไทยได้อนุมัติให้แยกตำบลได้แล้ว ทำให้อำเภอตรอนซึ่งเดิมประกอบด้วยเขตการปกครองตำบล 7 ตำบล มีตำบลบ้านแก่ง ตำบลหาดสองแคว ตำบลน้ำอ่าง ตำบลวังแดง ตำบลน้ำพี้ ตำบลผักขวง และตำบลป่าคาย เพิ่มขึ้นเป็น 8 ตำบล เข้าหลักเกณฑ์ที่จะขอตั้งเป็นกิ่งอำเภอได้
ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2523 จึงได้รายงานขอแยกท้องที่ตำบลผักขวง ตำบลน้ำพี้ ตำบลป่าคาย และตำบลบ่อทอง ออกจากอำเภอตรอนขอตั้งเป็นกิ่งอำเภอ และกระทรวงมหาดไทยได้มีประกาศลงวันที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2526 ตั้งเป็นกิ่งอำเภอเรียกว่า กิ่งอำเภอทองแสนขัน และต่อมากระทรวงมหาดไทยได้พิจารณาเห็นว่า กิ่งอำเภอทองแสนขันมีท้องที่กว้างขวางมีชุมชนการค้าหนาแน่น มีสภาพเจริญขึ้นกว่าเดิมมากสมควรยกฐานะขึ้นเป็นอำเภอ ดังนั้น เพื่อประโยชน์แก่การปกครองการให้บริการของรัฐบาลและความสะดวกของประชาชนและส่งเสริมท้องที่ให้เจริญยิ่งขึ้นจึงตราพระราชกฤษฎีกาลงวันที่ 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2533 จัดตั้ง อำเภอทองแสนขัน ขึ้น โดยให้มีฐานะเป็นอำเภอตั้งแต่วันถัดไป
การแบ่งเขตการปกครอง
การปกครองส่วนภูมิภาค
อำเภอทองแสนขันแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 4 ตำบล 49 หมู่บ้าน ได้แก่
| 1. | ผักขวง | (Phak Khuang) | 16 หมู่บ้าน | |||||||
| 2. | บ่อทอง | (Bo Thong) | 15 หมู่บ้าน | |||||||
| 3. | ป่าคาย | (Pa Khai) | 9 หมู่บ้าน | |||||||
| 4. | น้ำพี้ | (Nam Phi) | 9 หมู่บ้าน |
การปกครองส่วนท้องถิ่น
ท้องที่อำเภอทองแสนขันประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 5 แห่ง ได้แก่
- เทศบาลตำบลทองแสนขัน ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลบ่อทอง
- องค์การบริหารส่วนตำบลผักขวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลผักขวงทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลบ่อทอง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ่อทอง (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลทองแสนขัน)
- องค์การบริหารส่วนตำบลป่าคาย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลป่าคายทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลน้ำพี้ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลน้ำพี้ทั้งตำบล
สถานที่ท่องเที่ยว
- บ่อเหล็กน้ำพี้
- วนอุทยานถ้ำจันทร์ (อุทยานแห่งชาติคลองตรอน)
อ้างอิง
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง แบ่งท้องที่อำเภอตรอน จังหวัดอุตรดิตถ์ ตั้งเป็นกิ่งอำเภอทองแสนขัน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 100 (109 ง): 2134. 5 กรกฎาคม 2526. Check date values in:
|date=(help) - "พระราชกฤษฎีกาตั้งอำเภอห้วยผึ้ง อำเภอวังวิเศษ อำเภอคลองหาด อำเภอป่าบอน อำเภอหนองหญ้าปล้อง อำเภอวังโป่ง อำเภอควนเนียง อำเภอหนองหญ้าไซ อำเภอบ้านนาเดิม อำเภอทุ่งฝน อำเภอสร้างคอม และอำเภอทองแสนขัน พ.ศ. ๒๕๓๓" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 107 (83 ก พิเศษ): 1–4. 21 พฤษภาคม 2533. Check date values in:
|date=(help)
