ถนอม กิตติขจร

จอมพล ถนอม กิตติขจร (11 สิงหาคม 2454 – 16 มิถุนายน 2547) เป็นนายกรัฐมนตรีไทยคนที่ 10 เคยดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการทหารบก ผู้บัญชาการทหารสูงสุด รัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ ได้ชื่อว่าหนึ่งใน "สามทรราช" เป็นหัวหน้าคณะรัฐบาลในเหตุการณ์ 14 ตุลา ปี 2516 ซึ่งเป็นเหตุการณ์การประท้วงของ นิสิต นักศึกษา และประชาชน โดยในเหตุการณ์ ทหารได้ใช้อาวุธสงครามเข้าปราบปรามนักศึกษาประชาชนที่ชุมนุมเรียกร้องรัฐธรรมนูญ จนทำให้มีผู้เสียชีวิตเป็นจำนวนมาก เป็นผลให้ จอมพล ถนอม กิตติขจร ต้องประกาศลาออกจากตำแหน่ง และเดินทางออกจากประเทศ พร้อมกับ จอมพล ประภาส จารุเสถียร และ พ.อ.ณรงค์ กิตติขจร ภายหลังเหตุการณ์ จอมพล ถนอม กิตติขจร ก็ได้เดินทางกลับ แล้วบวชเป็นพระสามเณร เป็นชนวนไปสู่การขับไล่ ของนักศึกษาธรรมศาสตร์ จนโยงไปสู่เหตุการณ์ 6 ตุลา ปี 2519 ทำให้มีผู้บาดเจ็บ เสียชีวิต และสูญหายจำนวนมาก^{[ต้องการอ้างอิง]}

จอมพล ถนอม กิตติขจร ป.จ., ส.ร., ม.ป.ช., ม.ว.ม.
ถนอม กิตติขจร ในปี พ.ศ. 2503
นายกรัฐมนตรีไทย คนที่ 10
ดำรงตำแหน่ง 1 มกราคม – 20 ตุลาคม 2501 (0 ปี 292 วัน)
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ก่อนหน้า	พจน์ สารสิน
ถัดไป	สฤษดิ์ ธนะรัชต์
ดำรงตำแหน่ง 9 ธันวาคม 2506 – 17 พฤศจิกายน 2514 (7 ปี 343 วัน)
ก่อนหน้า	สฤษดิ์ ธนะรัชต์
ถัดไป	ถนอม กิตติขจร
ดำรงตำแหน่ง 18 ธันวาคม 2515 – 14 ตุลาคม 2516 (0 ปี 301 วัน)
ก่อนหน้า	ถนอม กิตติขจร
ถัดไป	สัญญา ธรรมศักดิ์
ผู้บัญชาการทหารบก
ดำรงตำแหน่ง 11 ธันวาคม 2506 – 1 ตุลาคม 2507 (0 ปี 294 วัน)
ก่อนหน้า	จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์
ถัดไป	จอมพล ประภาส จารุเสถียร
อธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
ดำรงตำแหน่ง 8 มกราคม 2503 – 18 ธันวาคม 2506 (3 ปี 344 วัน)
ก่อนหน้า	หลวงจำรูญเนติศาสตร์ (จำรูญ โปษยานนท์)
ถัดไป	พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรรณไวทยากร กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์
ผู้บัญชาการทหารสูงสุด
ดำรงตำแหน่ง 11 ธันวาคม 2506 – 30 กันยายน 2516 (9 ปี 294 วัน)
ก่อนหน้า	จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์
ถัดไป	พลอากาศเอก ทวี จุลละทรัพย์
นายกสภามหาวิทยาลัยเชียงใหม่
ดำรงตำแหน่ง 21 กุมภาพันธ์ 2507 – 20 กุมภาพันธ์ 2515 (7 ปี 364 วัน)
ก่อนหน้า	ว่าง
ถัดไป	สุกิจ นิมมานเหมินท์
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	11 สิงหาคม พ.ศ. 2454 เมืองตาก ประเทศสยาม
เสียชีวิต	16 มิถุนายน พ.ศ. 2547 (92 ปี) กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
พรรคการเมือง	พรรคชาติสังคม (พ.ศ. 2500) พรรคสหประชาไทย (พ.ศ. 2511)
คู่สมรส	ท่านผู้หญิงจงกล กิตติขจร
ศาสนา	พุทธ
ลายมือชื่อ
การเข้าเป็นทหาร
สังกัด	กองทัพบกไทย กองบัญชาการทหารสูงสุด
ยศ	จอมพล จอมพลเรือ จอมพลอากาศ
บังคับบัญชา	กองทัพไทย

จอมพล ถนอม กิตติขจร เคยดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีถึง 4 สมัย เป็นระยะเวลาถึง 10 ปี 6 เดือนเศษ ได้ชื่อว่าเป็น "จอมพลคนสุดท้าย"^{[ต้องการอ้างอิง]} ถึงแก่อสัญกรรมด้วยโรคเส้นเลือดในสมองแตกเมื่อวันที่ 16 มิถุนายน พ.ศ. 2547 รวมอายุได้ 92 ปี 309 วัน

ประวัติ

จอมพล ถนอม กิตติขจร เกิดเมื่อ 11 สิงหาคม พ.ศ. 2454 ณ บ้านหนองหลวง อำเภอเมืองตาก จังหวัดตาก เป็นบุตรของขุนโสภิตบรรณลักษณ์ (อำพัน กิตติขจร) กับนางโสภิตบรรณลักษณ์ (ลิ้นจี่) มีพี่น้องร่วมบิดามารดา 7 คน ได้แก่

• นาง รำพึง พันธุมเสน (ถึงแก่กรรม)
• เด็กหญิง ลำพูน กิตติขจร (ถึงแก่กรรม)
• จอมพล จอมพลเรือ จอมพลอากาศ ถนอม กิตติขจร (ปัจจุบันถึงแก่กรรม)
• นาง สุรภี ชูพินิจ (ถึงแก่กรรม)
• นาย สนิท กิตติขจร (ถึงแก่กรรม)
• นาง สายสนม กิตติขจร อดีตนายกสมาคมเภสัชและอายุรเวชโบราณแห่งประเทศไทย (ถึงแก่กรรม)
• พลตำรวจตรี สง่า กิตติขจร อดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงการต่างประเทศ (ถึงแก่อนิจกรรม)
• นาง ปราณีต สุคันธวณิช อดีตนายกสมาคมส่งเสริมการศึกษาในถิ่นกันดาร ในพระอุปถัมภ์สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี (ถึงแก่กรรม)

จอมพล ถนอม กิตติขจร มีแซ่ในภาษาจีนว่า ฝู (จีน: 符; พินอิน: fú) เริ่มการศึกษาชั้นต้นที่โรงเรียนประชาบาลวัดโคกพลู จังหวัดตากหลังจากนั้นได้เข้าศึกษาต่อที่โรงเรียนนายร้อยทหารบก และในระหว่างรับราชการทหารได้ศึกษาต่อที่ โรงเรียนแผนที่ทหาร กองทัพบก โรงเรียนทหารราบ กองทัพบก และวิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักร (รุ่นที่ 1) ตามลำดับ

จอมพล ถนอมได้รับปริญญาวิศวกรรมศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์จากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเมื่อ พ.ศ. 2504 จอมพล ถนอมดำรงตำแหน่งอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ระหว่าง วันที่ 8 มกราคม พ.ศ. 2503 - 18 ธันวาคม พ.ศ. 2506

ครอบครัว

จอมพลถนอม กิตติขจร สมรสกับท่านผู้หญิงจงกล กิตติขจร (สกุลเดิม ถนัดรบ บุตรีของ พันตรีหลวงจบกระบวนยุทธ์ (แช่ม ถนัดรบ) และคุณหญิงเครือวัลย์ จบกระบวนยุทธ์) ท่านผู้หญิงเป็นอดีตประธานกรรมการมูลนิธิราชประชาสมาสัย ในพระบรมราชูปถัมภ์ และอดีตประธานกรรมการมูลนิธิสงเคราะห์ครอบครัวทหารผ่านศึก ในพระราชูปถัมภ์สมเด็จพระศรีนครินทรา บรมราชชนนี มีบุตรธิดาทั้งสิ้น 6 คน ได้แก่

1. นางนงนาถ เพ็ญชาติ (พ.ศ. 2474 – ปัจจุบัน) สมรสกับ นายชำนาญ เพ็ญชาติ มีบุตรธิดา 3 คน
2. พันเอก ณรงค์ กิตติขจร (พ.ศ. 2476 – ปัจจุบัน) สมรสกับ นางสุภาพร (จารุเสถียร) กิตติขจร มีบุตรธิดา 4 คน
3. คุณหญิง นงนุช จิรพงศ์ (พ.ศ. 2480 – ปัจจุบัน) สมรสกับ พล.อ. เอื้อม จิรพงศ์ มีบุตรธิดา 4 คน
4. พลอากาศเอก ยุทธพงศ์ กิตติขจร (พ.ศ. 2482 – ปัจจุบัน) สมรสกับ นางทิพยา (ภมรมนตรี) กิตติขจร มีบุตรธิดา 3 คน
5. คุณหญิง ทรงสุดา ยอดมณี (พ.ศ. 2486 – ปัจจุบัน) อดีตสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติ สมรสกับ ร้อยโท ดร.สุวิทย์ ยอดมณี อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา มีบุตร 3 คน คนที่ 2 ดร.ก้องศักด ยอดมณี ผู้ว่าการการกีฬาแห่งประเทศไทย
6. คุณหญิง ทรงสมร คชเสนี (พ.ศ. 2489 – ปัจจุบัน) สมรสกับ พลเรือเอก สุภา คชเสนี มีบุตรธิดา 5 คน

นอกจากนี้ยังรับหลานอีก 2 คน ซึ่งเป็นบุตรของน้องสาวของท่านผู้หญิงจงกลมาเลี้ยงดูดุจลูกแท้ๆ ของท่านเอง คือ

1. พลตำรวจตรี นเรศ คุณวัฒน์ สมรสกับ นางอรสา (วิจิตรานุช) คุณวัฒน์ มีบุตร 2 คน
2. น.ส. นรา คุณวัฒน์

การรับราชการ

เขารับราชการครั้งแรกในตำแหน่งผู้บังคับหมวดกรมทหารราบที่ 8 กองพันที่ 1 จังหวัดเชียงใหม่ ต่อมาได้ร่วมก่อรัฐประหารซึ่งผิดกฎหมายรัฐธรรมนูญ โดยไม่โดนลงโทษแต่อย่างใดเมื่อวันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 ในขณะที่มียศเป็นพันโท และดำรงตำแหน่งผู้บังคับการกรมทหารบกที่ 11 ต่อมาได้เป็น รองผู้บัญชาการกองพลที่ 1 ผู้บัญชาการกองพลที่ 1 รองแม่ทัพภาคที่ 1 แม่ทัพภาคที่ 1 ผู้ช่วยผู้บัญชาการทหารบก รองผู้บัญชาการทหารบก และเป็น รองผู้บัญชาการทหารสูงสุด มาโดยลำดับจนกระทั่งวันที่ 11 ธันวาคม พ.ศ. 2506 พลเอกถนอมได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่ง ผู้บัญชาการทหารบก และ ผู้บัญชาการทหารสูงสุด สืบต่อจาก จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ที่ถึงแก่อสัญกรรม

ต่อมาในวันที่ 10 มกราคม พ.ศ. 2507 พลเอกถนอมได้รับพระราชทานยศ จอมพล จอมพลเรือ จอมพลอากาศ

และในวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2507 จอมพลถนอมได้สละตำแหน่งผู้บัญชาการทหารบกให้กับพลเอกประภาส จารุเสถียร รองผู้บัญชาการทหารสูงสุดและรักษาราชการรองผู้บัญชาการทหารบกโดยเหลือตำแหน่งผู้บัญชาการทหารสูงสุดเพียงตำแหน่งเดียว

จอมพลถนอม กิตติขจร ได้รับแต่งตั้งเป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงกลาโหมในรัฐบาลของจอมพล แปลก พิบูลสงคราม และเป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมในรัฐบาลของนายพจน์ สารสิน สภาผู้แทนราษฎรได้มีมติให้จอมพลถนอมดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีคนที่ 10 เมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2501 แต่บริหารประเทศแค่ 9 เดือนเศษก็ลาออกจากตำแหน่ง เพื่อเปิดทางให้จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ ขึ้นเป็นนายกรัฐมนตรี แต่เมื่อสฤษดิ์ตาย จอมพลถนอมได้ด้รับการแต่งตั้งให้เป็นนายกรัฐมนตรีอีกครั้งหนึ่ง ในช่วงระยะเวลาที่จอมพลเผด็จการทหารคนนี้เป็นนายกฯ มีการสร้างทางหลวงสายต่าง ๆ ทั่วประเทศหลายสาย โดยได้รับทุนสนับสนุนส่วนหนึ่งจากอเมริกาในช่วงสงครามเย็น เพื่อต่อต้านคอมมิวนิสต์ และสร้างเขื่อน อาทิ เขื่อนสิริกิติ์ เขื่อนอุบลรัตน์ และในปี พ.ศ. 2508 ได้ส่งทหารไปร่วมรบในสงครามเวียดนามด้วยในฐานะพันธมิตรกับอเมริกา

เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2542 ในสมัยรัฐบาลชวน หลีกภัย จอมพลถนอมได้รับการแต่งตั้งเป็นนายทหารพิเศษประจำกรมทหารราบที่ 31 รักษาพระองค์ สร้างความไม่พอใจและกระแสต่อต้านในสังคมระยะหนึ่ง ถึงกับมีการอภิปรายในสภาและกังวลกันว่าอาจเป็นชนวนเหตุให้เกิดเหตุร้ายซ้ำอีก ต่อมาเมื่อวันที่ 24 มีนาคม จอมพลถนอมจึงลาออกจากตำแหน่งดังกล่าว

บทบาททางการเมือง

หลังจากมีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2511 มีการเลือกตั้งทั่วไปและมีรัฐสภา ในปี พ.ศ. 2514 ถนอม กิตติขจรได้ทำรัฐประหารรัฐบาลของตนเอง และได้จัดตั้งสภาบริหารคณะปฏิวัติขึ้น ทั้งหมดนี้เพื่อตอบสนองผลประโยชน์และความทะเยอทะยานของตนเอง จนเป็นที่วิพากษ์วิจารณ์กันอย่างกว้างขวาง หนึ่งในผู้ที่ยืนหยัดวิจารณ์อย่างไม่เกรงกลัวอำนาจเถื่อน ได้แก่ ดร.ป๋วย อึ๊งภากรณ์ ที่เขียนจดหมายในนามนายเข้ม เย็นยิ่ง ถึง ผู้ใหญ่ ทำนุ เกียรติก้อง (หมายถึงจอมพลถนอมนั่นเอง)

จนกระทั่งมีการประกาศใช้ธรรมนูญการปกครองแห่งราชอาณาจักร เมื่อวันที่ 15 ธันวาคม พ.ศ. 2515 และสภานิติบัญญัติแห่งชาติตามธรรรมนูญการปกครองดังกล่าวได้มีมติให้จอมพล ถนอม กิตติขจร เข้าดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีต่อไป ซึ่งก็ไม่ใช่เรื่องเหนือความคาดหมายต่อความทะเยอทะยานที่ปราศจากความชอบธรรมในหลักการประชาธิปไตย

ถนอมพ้นตำแหน่งนายกรัฐมนตรี เมื่อเกิดเหตุการณ์ 14 ตุลา พ.ศ. 2516 รัฐบาลได้ใช้อาวุธสงครามเข้าปราบปรามนักศึกษาประชาชนที่ชุมนุมเรียกร้องรัฐธรรมนูญ จนทำให้มีผู้เสียชีวิตเป็นจำนวนมาก จากเหตุการณ์นี้ ทำให้พลังทางการเมืองหลายฝ่ายกดดันให้จอมพลถนอมลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรี รวมระยะเวลาที่ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีโดยการยึดอำนาจและรัฐประหารทั้งสิ้น 10 ปี 6 เดือนเศษ หลังจากนั้น ได้มีการตั้งคณะกรรมการตรวจสอบทรัพย์สินของจอมพลถนอม จนนำไปสู่การยึดทรัพย์สินที่ได้มาโดยไม่สุจริตต้องเป็นจำนวนมาก

ถนอม กิตติขจร เคยดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีถึง 4 สมัย (รวมในสมัยเป็นหัวหน้าคณะปฏิวัติตัวเองด้วยเป็นสมัยที่ 3) สมัยแรกเป็นนายกในระยะเวลาสั้น ๆ หลังการรัฐประหารของจอมพลสฤษดิ์ในปี พ.ศ. 2501 สมัยที่สองถึงสี่หลังจากจอมพลสฤษดิ์ถึงแก่อสัญกรรม ตำแหน่งนายกรัฐมนตรีของจอมพลถนอมจึงถูกมองว่าเป็นสัญลักษณ์ของเผด็จการทหาร ถึงแม้ว่า ได้รับพระราชทานปฐมจุลจอมเกล้า และเครื่องราชอิสริยาภรณ์ อันมีศักดิ์รามาธิบดีชั้นที่ 1 เสนางคบดี ซึ่งเปรียบเสมือนสายสะพายแห่งความกล้าหาญ พร้อมกันนี้ยังได้เครื่องราชอิสริยาภรณ์อีกกว่า 30 รายการ ซึ่งถือว่าเป็นการจบชีวิตของนายทหารยศจอมพลคนสุดท้ายของกองทัพไทย

บทบาทหลังออกนอกประเทศ

เดือนกันยายน 2519 จอมพลถนอมเดินทางกลับประเทศในฐานะสามเณร เนื่องจากสมัคร สุนทรเวชแจ้งว่าราชสำนักอนุญาต^:234 และได้บวชเป็นพระภิกษุที่วัดบวรนิเวศวิหารโดยสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก เจ้าอาวาสวัดซึ่งเป็นพระพี่เลี้ยงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเป็นผู้อุปสมบทให้^:248 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและพระราชินีนาถเสด็จฯ เยี่ยมพระถนอมที่วัดด้วย^:151

ยศทหาร

• นายร้อยตรี
• นายร้อยโท
• นายร้อยเอก
• พันตรี
• พันโท
• พันเอก
• พลตรี
• พลโท
• พลเอก
• จอมพล จอมพลเรือ จอมพลอากาศ นายกองใหญ่

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

จอมพล ถนอม กิตติขจร ได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุด ดังนี้

• พ.ศ. 2504 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2508 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดี ชั้นที่ 1 เสนางคะบดี (ส.ร.)
• พ.ศ. 2499 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
• พ.ศ. 2498 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2531 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นสิริยิ่งรามกีรติ ลูกเสือสดุดีชั้นพิเศษ
• พ.ศ. 2515 –   เหรียญกล้าหาญ (ร.ก.)
• พ.ศ. 2505 –   เหรียญชัยสมรภูมิ สงครามมหาเอเชียบูรพา (ช.ส.)
• พ.ศ. 2498 –   เหรียญชัยสมรภูมิ การร่วมรบกับสหประชาชาติ ณ ประเทศเกาหลี (ช.ส.) (ประดับเปลวระเบิด)
• พ.ศ. 2515 –   เหรียญชัยสมรภูมิ การรบ ณ สาธารณรัฐเวียดนาม (ช.ส.) (ประดับเปลวระเบิด)
• พ.ศ. 2512 –   เหรียญพิทักษ์เสรีชน ชั้นที่ 1 (ส.ช.)
• พ.ศ. 2477 –   เหรียญพิทักษ์รัฐธรรมนูญ (พ.ร.ธ.)
• พ.ศ. 2486 –   เหรียญช่วยราชการเขตภายใน การรบสงครามมหาเอเชียบูรพา (ช.ร.)
• พ.ศ. 2505 –   เหรียญราชการชายแดน (ช.ด.)
• พ.ศ. 2487 –   เหรียญจักรมาลา (ร.จ.ม.)
• พ.ศ. 2493 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 8 ชั้นที่ 3 (อ.ป.ร.3)
• พ.ศ. 2507 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 9 ชั้นที่ 1 (ภ.ป.ร.1)
• พ.ศ. ไม่ปรากฎ –   เหรียญกาชาดสมนาคุณ ชั้นที่ 1 (เหรียญทอง)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

•   สหประชาชาติ : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เหรียญสหประชาชาติเกาหลี
•   สหรัฐ : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   ลีเจียนออฟเมอริต ชั้นผู้บังคับบัญชา
•   เดนมาร์ก : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องราชอิสริยาภรณ์เดอะเดนเนบอร์ก ชั้นประถมาภรณ์
•   โปรตุเกส : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องเสนาอิสริยาภรณ์แห่งพระคริสต์ ชั้นประถมาภรณ์
•   เยอรมนีตะวันตก : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องอิสริยาภรณ์กิตติคุณแห่งสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี ชั้นประถมาภรณ์
•   สเปน : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องราชอิสริยาภรณ์กิตติคุณฝ่ายพลเรือน ชั้นมหากางเขน
•   ลักเซมเบิร์ก : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฎโอ๊ค ชั้นมหากางเขน
•   สวีเดน : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องราชอิสริยาภรณ์ดาบ
•   นครรัฐวาติกัน : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องอิสริยาภรณ์เซนต์ซิลเวสเตอร์
•   อิตาลี : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องอิสริยาภรณ์กิตติคุณแห่งสาธารณรัฐอิตาลี ชั้นอัศวิน
•   เนเธอร์แลนด์ : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องราชอิสริยาภรณ์ออเรนจ์-นัสเซา ชั้นอัศวินมหากางเขน
•   เบลเยียม : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องราชอิสริยาภรณ์เลโอโปลด์ (เบลเยียม) ชั้นประถมาภรณ์
•   อินโดนีเซีย : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องอิสริยาภรณ์ดาราแห่งสาธารณรัฐอินโดนีเซีย ชั้นบินตัง เรปูบลิค อินโดเนเซีย อธิปุรณา
•   อาร์เจนตินา : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องอิสริยาภรณ์นายพลซาน มาร์ติน ผู้ปลดปล่อย ชั้นมหากางเขน
•   จีน : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องราชอิสริยาภรณ์ยุนฮุย
•   มาเลเซีย : พ.ศ. ไม่ปรากฏ -   เครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุดของมาเลเซีย

ลำดับสาแหรก

ลำดับสาแหรกของถนอม กิตติขจร
4. หลวงชำนาญสิงขร (ท้วม กิตติขจร)                             2. ขุนโสภิตบรรณลักษณ์ (อำพัน กิตติขจร)                                   5. ชำนาญสิงขร (วันดี กิตติขจร)                             1. ถนอม กิตติขจร                                         3. โสภิตบรรณลักษณ์ (ลิ้นจี่ กิตติขจร)

อ้างอิง

1. ถนอมได้รับปริญญาวิศวกรรมศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์
2. ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง แต่งตั้งอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
3. ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง แต่งตั้งอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
4. ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง ให้นายทหารรับราชการ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 80 ตอน 119 ง พิเศษ หน้า 1 12 ธันวาคม พ.ศ. 2506
5. ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานยศทหาร ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 81 ตอน 3 ง หน้า 1 11 มกราคม พ.ศ. 2507
6. ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง ให้นายทหารรับราชการ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 81 ตอน 87 ง พิเศษ หน้า 2 11 กันยายน พ.ศ. 2507
7. การเสนอแต่งตั้ง จอมพล ถนอม กิตติขจร และ พลตรี มนูกฤต รูปขจร เป็นนายทหารพิเศษประจำกรมทหารราบที่ 31 รักษาพระองค์ ชิงชัย มงคลธรรม; จาตุรนต์ ฉายแสง; อดิศร เพียงเกษ; เปรมศักดิ์ เพียยุระ; ร.ท.กุเทพ ใสกระจ่าง; สุรพร ดนัยตั้งตระกูล; นิพิฎฐ์ อินทรสมบัติ; ถาวร เสนเนียม; ไพจิต ศรีวรขาน; สนั่น ขจรประศาสน์; ชวน หลีกภัย; กุศล หมีเทศ; ขจิตร ชัยนิคม
8. ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง ให้พ้นจากตำแหน่งนายทหารพิเศษ
9. Handley, Paul M. The King Never Smiles: A Biography of Thailand's Bhumibol Adulyadej. Yale University Press. ISBN 0-300-10682-3.
10. อึ๊งภากรณ์, ใจ; ยิ้มประเสริฐ, สุธาชัย; และคณะ (2544). อาชญากรรมรัฐในวิกฤตการเปลี่ยนแปลง (PDF). คณะกรรมการรับข้อมูลและสืบพยานเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519. ISBN 9748858626. Check date values in: |date= (help)
11. ประกาศพระราชทานยศทหารบก
12. ประกาศพระราชทานยศทหารบก
13. ประกาศกระทรวงกลาโหมเรื่องพระราชทานยศทหาร
14. ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานยศทหาร
15. เรื่อง พระราชทานยศทหาร
16. เรื่อง พระราชทานยศทหาร
17. เรื่อง พระราชทานยศทหาร
18. ประกาศสำนักคณะรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานยศทหาร
19. ประกาศสำนักคณะรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานยศทหาร
20. ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานยศทหาร ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 81 ตอน 3 ง พิเศษ หน้า 1 11 มกราคม พ.ศ. 2507
21. ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานยศกองอาสารักษาดินแดน
22. ราชกิจจานุเบกษา แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ หน้า ๑๒๗๙ เล่ม ๗๘ ตอนที่ ๔๐ ๙ พฤษภาคม ๒๕๐๔
23. แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดี หน้า ๑๔๔๕ เล่ม ๘๒ ตอนที่ ๔๑ ๑๘ พฤษภาคม ๒๕๐๘
24. ราชกิจจานุเบกษาแจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ หน้า ๒๑๒๕ เล่ม ๗๓ ตอนที่ ๕๙ ๓๑ กรกฎาคมคม ๒๔๙๙
25. ราชกิจจานุเบกษาแจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ หน้า ๓๐๔๒ เล่ม ๗๒ ตอนที่ ๙๕ ๑๓ ธันวาคมคม ๒๔๙๘
26. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นสิริยิ่งรามกีรติ ลูกเสือสดุดีชั้นพิเศษ (จำนวน ๑๔ ราย), หน้า ๑๐๕, ตอน ๙๕ ง ฉบับพิเศษ, ๑๕ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๓๑, หน้า ๒
27. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญกล้าหาญ หน้า ๒๕ เล่ม ๘๙ ตอน ๙๒ ฉบับพิเศษ, ๑๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๑๕
28. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญชัยสมรภูมิ หน้า ๑ เล่ม ๗๙ ตอน ๘๓ ฉบับพิเศษ, ๘ กันยายน พ.ศ. ๒๕๐๕
29. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญชัยสมรภูมิ หน้า ๑ เล่ม ๘๙ ตอน ๙๙ ฉบับพิเศษ, ๓๐ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๑๕
30. ราชกิจจานุเบกษา,แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญพิทักษ์เสรีชน, เล่ม ๘๖, ตอน ๘๗, ๗ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๒, หน้า ๓๐๒๙
31. ราชกิจจานุเบกษาแจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญพิทักษ์รัฐธรรมนูญ หน้า ๒๐๘๙ เล่ม ๕๑ ๓๐ กันยายน ๒๔๗๗
32. ราชกิจจานุเบกษาแจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญราชการชายแดน ฉบับพิเศษ หน้า ๙ เล่ม ๗๙ ตอนที่ ๔๕ ๑๔ พฤษภาคม ๒๕๐๕
33. ราชกิจจานุเบกษาแจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญจักรมาลาและเหรียญจักรพรรดิมาลา หน้า ๑๘๕๓ เล่ม ๖๑ ตอนที่ ๖๐ ๒๖ กันยายน ๒๔๘๗
34. ราชกิจจานุเบกษาแจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๘ หน้า ๓๐๔๐ เล่ม ๒๗ ตอนที่ ๓๙ ๑๗ กรกฎาคม ๒๔๙๓
35. ราชกิจจานุเบกษาแจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ หน้า ๓๑๔๗ เล่ม ๘๑ ตอนที่ ๑๒๒ ๒๙ ธันวาคม ๒๕๐๗

• กองทัพไทย. อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ จอมพล ถนอม กิตติขจร. กรุงเทพฯ : บริษัท อมรินทร์พริ้นติ้งพับลิชชิ่งจำกัด (มหาชน), 2547. 435 หน้า. หน้า 39.
• ประกาศแต่งตั้งนายทหารรับราชการกลางปี 2562 พลเอก เกริกเกียรติ กิตติขจร หลานจอมพลถนอม

แหล่งข้อมูลอื่น

ก่อนหน้า		ถนอม กิตติขจร		ถัดไป
พจน์ สารสิน		นายกรัฐมนตรีของประเทศไทย สมัยที่ 1 (1 มกราคม พ.ศ. 2501 — 20 ตุลาคม พ.ศ. 2501)		จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์
จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์		นายกรัฐมนตรีของประเทศไทย สมัยที่ 2 (9 ธันวาคม พ.ศ. 2506 — 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516)		สัญญา ธรรมศักดิ์
ศาสตราจารย์ หลวงจำรูญเนติศาสตร์ (จำรูญ โปษยานนท์)		อธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (8 มกราคม พ.ศ. 2503 — 18 ธันวาคม พ.ศ. 2506)		พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์
จอมพล ป. พิบูลสงคราม		นายกคณะกรรมการมหาวิทยาลัยศิลปากร คนที่ 2 สมัยที่ 1 (พ.ศ. 2501 – พ.ศ. 2503)		จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์
จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์		นายกคณะกรรมการมหาวิทยาลัยศิลปากร คนที่ 2 สมัยที่ 2 (พ.ศ. 2507 – พ.ศ. 2512)		สมัยที่ 3
สมัยที่ 2		นายกสภามหาวิทยาลัยศิลปากร คนที่ 2 สมัยที่ 3 (พ.ศ. 2512 – พ.ศ. 2514)		พลเอกบุญเรือน บัวจรูญ (สมัยที่ 1)