ภาษาเวียดนาม
ภาษาเวียดนาม (เวียดนาม: tiếng Việt เตี๊ยงเหฺวียด, tiếng Việt Nam, Việt ngữ) เป็นภาษาที่มีวรรณยุกต์และเป็นภาษาทางการของประเทศเวียดนาม เป็นภาษาแม่ของประชากรเวียดนามถึงร้อยละ 87 รวมถึงผู้อพยพจากเวียดนามประมาณ 2 ล้านคน และรวมถึงชาวเวียดนาม-อเมริกันเป็นจำนวนพอสมควรด้วย ถึงแม้ว่าจะมีการยืมคำศัพท์จากภาษาจีนและเดิมใช้อักษรจีนเขียน แต่นักภาษาศาสตร์ยังคงจัดภาษาเวียดนามให้เป็นตระกูลภาษาออสโตรเอเชียติกซึ่งในกลุ่มนี้ภาษาเวียดนามมีผู้พูดมากที่สุด (10 เท่าของภาษาที่มีจำนวนคนพูดเป็นอันดับรองลงมา คือ ภาษาเขมร) ในด้านระบบการเขียนของภาษาเวียดนามนั้น แต่เดิมใช้ตัวเขียนจีน เรียกว่า "จื๋อญอ" ต่อมาชาวเวียดนามได้พัฒนาตัวเขียนจีนเพื่อใช้เขียนภาษาเวียดนาม เรียกว่า "จื๋อโนม" แต่ในปัจจุบันเวียดนามใช้ตัวอักษรโรมันที่พัฒนาขึ้นโดยมิชชันนารีชาวฝรั่งเศส โดยเครื่องหมายเสริมสัทอักษรใช้เป็นวรรณยุกต์
| ภาษาเวียดนาม | |
|---|---|
| tiếng Việt | |
| ออกเสียง | [tjə̌ˀŋ vjə̀t] เตี๊ยงเหวียต (ทางเหนือ) [tjə̌ŋ jə̀k] เตี๊ยงเหยียก (ทางใต้) |
| ประเทศที่มีการพูด | เวียดนาม สหรัฐอเมริกา กัมพูชา ฝรั่งเศส ออสเตรเลีย จีน |
| จำนวนผู้พูด | 70–73 ล้าน (ไม่พบวันที่) |
| ตระกูลภาษา | ออสโตรเอเชียติก
|
| ระบบการเขียน | อักษรละติน |
| สถานภาพทางการ | |
| ภาษาทางการ | เวียดนาม |
| รหัสภาษา | |
| ISO 639-1 | vi |
| ISO 639-2 | vie |
| ISO 639-3 | vie |
ตระกูลภาษา
ภาษาเวียดนามจัดอยู่ในสาขาเหวียด-เหมื่อง (Viet-Muong) ซึ่งเป็นสาขาหนึ่งในตระกูลภาษามอญ-เขมร (Mon-Khmer) หรือตระกูลออสโตรเอเชียติก (Austroasiatic) ประกอบด้วยภาษาเขมร ภาษามอญ ภาษามุนดา เป็นต้น แต่นักภาษาศาสตร์บางส่วนเห็นว่าควรจัดภาษาเวียดนามให้เป็นอีกสาขาหนึ่ง แยกจากภาษามอญ-เขมร
สำเนียงท้องถิ่น
ภาษาเวียดนามมีสำเนียงท้องถิ่นที่หลากหลาย แต่โดยมากถือว่ามี 3 หลัก ดังนี้
| ถิ่นหลัก | ท้องถิ่น | ชื่อในยุคอาณานิคมของฝรั่งเศส |
|---|---|---|
| เวียดนามตอนเหนือ | ถิ่นฮานอย, ถิ่นอื่นทางเหนือ: ไฮฟอง และถิ่นระดับจังหวัดจำนวนมาก | ตังเกี๋ย |
| เวียดนามตอนกลาง | ถิ่นเว้, ถิ่นเหงะอาน, ถิ่นกว๋างนาม | อันนัมสูง |
| เวียดนามตอนใต้ | ถิ่นไซ่ง่อน, ถิ่นแม่น้ำโขง (ตะวันตกไกล) | โคชินไชนา |
ภาษาถิ่นเหล่านี้มีน้ำเสียง การออกเสียง และบางครั้งก็มีคำศัพท์ที่แตกต่างไปบ้าง แต่ภาษาถิ่นเฮว้จะมีคำศัพท์ที่แตกต่างค่อนข้างมากจากภาษาถิ่นอื่น ๆ วรรณยุกต์ "หอย" และ "หงา" มีความแตกต่างในภาคเหนือ แต่กลืนเป็นวรรณยุกต์เดียวกันในภาคใต้ ส่วนพยัญชนะ ch และ tr นั้นจะออกเสียงแตกต่างกันในถิ่นใต้และกลาง แต่รวมเป็นเสียงเดียวในถิ่นเหนือ สำหรับความแตกต่างด้านไวยากรณ์นั้นไม่ปรากฏ
ระบบเสียง
เสียงพยัญชนะ
เสียงพยัญชนะในภาษาเวียดนามมีหน่วยเสียงตามตารางทางด้านล่าง โดยอักษรทางด้านซ้ายเป็นอักษรที่ใช้เขียนแทนหน่วยเสียงนั้น ๆ ในภาษาเวียดนาม อักษรตรงกลางเป็นสัทอักษร และด้านขวานั้นเป็นอักษรไทยที่นิยมใช้ทับศัพท์
ริมฝีปาก ปุ่มเหงือก ปลายลิ้นม้วน เพดานแข็ง เพดานอ่อน เส้นเสียง นาสิก m [m] ม n [n] น nh [ɲ] ญ ng/ngh [ŋ] ง กัก ไม่ก้อง ไม่พ่นลม p [p] ป t [t] ต tr [ʈʂ~ʈ] จ ch [c~tɕ] จ c/k/q [k~q] ก ก้อง b [ɓ] บ đ [ɗ] ด ไม่ก้อง พ่นลม th [tʰ] ท kh [x~kʰ] ค เสียดแทรก ไม่ก้อง ph [f] ฟ x [s] ซ s [ʂ] ซ h [h] ฮ ก้อง v [v] ว d [z~j] ซ, ย r [ʐ~ɹ] ซ, ร gi [z~j] ซ, ย g/gh [ɣ] ก เปิด u/o [w] ว l [l] ล y/i [j] ย
สำเนียงต่าง ๆ ของภาษาเวียดนาม รูปแบบ รูปพยัญชนะ เหนือ กลางตอนเหนือ กลาง ใต้ พยัญชนะต้น x [s] ส [s] ซ [s] ซ [s] ซ s [ʂ] ซ (ม้วนลิ้น) [ʂ] ซ (ม้วนลิ้น) [ʂ] ซ (ม้วนลิ้น) ch [tɕ] จ [tɕ] จ [tɕ] จ [tɕ] จ tr [tʂ] จ (ม้วนลิ้น) [tʂ] จ (ม้วนลิ้น) [tʂ] จ (ม้วนลิ้น) r [z] ซ (ก้อง) [ɻ] ร (ม้วนลิ้น) [ɻ] ร (ม้วนลิ้น) [ɻ] ร (ม้วนลิ้น) d [ɟ] กึ่ง จ กึ่ง ก (ก้อง) [j] ย [j] ย gi [z] ซ (ก้อง) v [v] กึ่ง ฟ กึ่ง ว [v] กึ่ง ฟ กึ่ง ว พยัญชนะท้าย c [k] [k] ก [k] ก [k] ก t [t] ต [t] ต t
หลัง e[k, t] ก, ต t
หลัง ê[t] ต [k, t] ก, ต t
หลัง i[t] ต ch [ʲk] จ/ก [k] ก ng [ŋ] ง [ŋ] ง [ŋ] ง [ŋ] ง n [n] น [n] น n
หลัง i, ê[n] น [n] น nh [ʲŋ] ญ/ง [ŋ] ง
เสียงสระ
หน้า กลาง หลัง สูง i [i] /-ิ/ ư [ɨ/ɯ] /-ือ/ u [u] /-ู/ กลางสูง ê [e] /เ-/ ơ [əː/ɤː] /เ-อ/ ô [o] /โ-/ กลางต่ำ e [ɛ] /แ-/ â [ə/ɤ/ɜ] /เ-อะ/ o [ɔ] /-อ/ ต่ำ ă [a] /-ะ/, a [aː] /-า/
เสียงวรรณยุกต์
นักภาษาศาสตร์ได้ศึกษาภาษาเวียดนามและจัดให้อยู่ในภาษาตระกูลออสโตรเอเชียติก เช่นเดียวกับภาษาเขมร ซึ่งเป็นภาษาระบบคำสองพยางค์ (disyllable) และมีลักษณะน้ำเสียง (register) เป็นลักษณะสำคัญของภาษา อีกทั้งเป็นภาษาที่ไม่มีระบบเสียงวรรณยุกต์ แต่ภาษาเวียดนามปัจจุบันได้พัฒนาระบบเสียงวรรณยุกต์ขึ้นใช้ เนื่องจากอิทธิพลของภาษาที่มีเสียงวรรณยุกต์อันได้แก่ภาษาตระกูลไทที่อยู่โดยรอบและภาษาจีนที่เข้ามาปกครองเวียดนามในขณะนั้น
สระในภาษาเวียดนามนั้น ออกเสียงโดยมีวรรณยุกต์ภายใน (thanh หรือ thanh điệu) โดยวรรณยุกต์มีความแตกต่างกันที่
- ระดับเสียง
- ความยาว
- น้ำเสียงขึ้นลง
- ความหนักแน่น
- การออกเสียงคอหอย (ลักษณะเส้นเสียง)
เครื่องหมายกำกับวรรณยุกต์นั้น ปกติจะเขียนเหนือหรือใต้สระ [ส่วนใหญ่เขียนไว้เหนือสระ แต่วรรณยุกต์หนั่ง (nặng) เป็นจุดใต้สระ] วรรณยุกต์ทั้ง 6 ในภาษาถิ่นเหนือ (รวมฮานอยด้วย) มีดังนี้
| ชื่อ | ลักษณะ | เครื่องหมาย | ตัวอย่าง | ตัวอย่างสระ | ออกเสียง |
|---|---|---|---|---|---|
| งาง (ngang) 'ระดับ' | สูงระดับ ˧ | (ไม่มีเครื่องหมาย) | ma 'ผี' | a (วิธีใช้·ข้อมูล) | อา |
| ฮเหวี่ยน (huyền) 'แขวน' | ต่ำตก ˨˩ | ` | mà 'แต่' | à (วิธีใช้·ข้อมูล) | อ่า |
| ซัก (sắc) 'คม' | สูงขึ้น ˧˥ | ´ | má 'แก้ม, แม่ (ถิ่นใต้) ' | á (วิธีใช้·ข้อมูล) | อ๊า |
| หอย (hỏi) 'ถาม' | ต่ำขึ้น ˧˩˧ | ̉ | mả 'หลุมศพ, สุสาน' | ả (วิธีใช้·ข้อมูล) | อ๋า |
| หงา (ngã) 'ตก' | สูงขึ้นหยุด ˧˥ˀ | ˜ | mã 'ม้า (จีน-เวียดนาม), รหัส' | ã (วิธีใช้·ข้อมูล) | อะ-อ๊ะ |
| หนั่ง (nặng) 'หนัก' | ต่ำตกหยุด ˧˨ˀ | ̣ | mạ 'สีข้าว' | ạ (วิธีใช้·ข้อมูล) | อะ (เสียงหนัก) |
ไวยากรณ์
ภาษาเวียดนามเป็นภาษารูปคำโดดเช่นเดียวกับภาษาจีนและภาษาในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อื่นๆ ไวยากรณ์เน้นที่การเรียงลำดับคำและโครงสร้างประโยคมากกว่าการผันคำ แสดงโดยการเพิ่มคำเช่นเดียวกับภาษาไทย ภาษาเวียดนามเป็นภาษาคำโดด แต่ก็มีคำสองพยางค์อยู่เป็นจำนวนมาก การเรียงคำในประโยคเป็นแบบประธาน-กริยา-กรรม
กาล
ปกติแล้วไม่จำเป็นต้องแสดง โดยทั่วไปอดีตแสดงโดยคำว่า đã ปัจจุบันกาลกำลังกระทำ เติม đang อนาคตเติม sẽ
โครงสร้างแสดงหัวข้อ
เป็นโครงสร้างประโยคที่สำคัญในภาษาเวียดนาม ตัวอย่างเช่น Tôi đọc sách này rồi = ฉันอ่านหนังสือนี้แล้ว อาจเรียงประโยคใหม่เป็น Sách này thi tôi đọc rồi = หนังสือนี้น่ะฉันอ่านแล้ว (thi เป็นตัวแสดงหัวข้อ)
พหูพจน์
โดยทั่วไปไม่ต้องแสดง ถ้าแสดงจะใช้คำเติมเข้าไปในประโยค เช่น những, các, chúng
ลักษณนาม
ภาษาเวียดนามมีคำลักษณนามใช้แสดงลักษณะของนามเช่นเดียวกับภาษาไทยและภาษาจีน เช่น con ใช้กับสัตว์ cái ใช้กับสิ่งของไม่มีชีวิต คำลักษณนามบางคำอาจใช้ร่วมกันได้ เช่น cái con
คำสรรพนาม
คำสรรพนามในภาษาเวียดนามต่างจากภาษาอังกฤษ คือคำสรรพนามแต่ละคำไม่ได้ถูกแบ่งอย่างชัดเจนว่าเป็นบุรุษที่ 1 2 หรือ 3 ขึ้นกับผู้พูดและผู้ฟัง นอกจากนั้นยังต้องระมัดระวังในการระบุความสัมพันธ์ทางสังคมซึ่งขึ้นกับอายุและเพศ
การซ้ำคำ
พบมากในภาษาเวียดนามซึ่งเป็นการสร้างคำใหม่ ซึ่งมีความหมายต่างไปจากเดิม เช่นเป็นการลดหรือเพิ่มความเข้มของคำคุณศัพท์
คำศัพท์
คำศัพท์ทางการเมืองและวิทยาศาสตร์โดยมากมาจากภาษาจีน กว่าร้อยละ 70 ของคำศัพท์มีรากศัพท์มาจากภาษาจีน คำประสมหลายคำเป็นการประสมระหว่างคำดั้งเดิมในภาษาเวียดนามกับคำยืมจากภาษาจีน ซึ่งคำเหล่านี้ปัจจุบันมักถูกแทนที่ด้วยคำเวียดนาม นอกจากนี้ยังมีคำยืมจากภาษาฝรั่งเศสและภาษาอังกฤษ เช่น tivi มาจาก TV
ระบบการเขียน
ก่อนที่ฝรั่งเศสจะเข้ามายังเวียดนามนั้น ภาษาเวียดนามมีระบบการเขียนสองแบบ ซึ่งทั้งสองแบบก็มีที่มาจากอักษรจีนเช่นเดียวกัน
- จื๋อญอ (chữ nho, 字儒) หรือฮ้านตึ (Hán tự, 漢字) คืออักษรจีนที่ใช้เขียนภาษาจีนโบราณ
- จื๋อโนม (chữ nôm, 字喃) เป็นอักษรที่ใช้เขียนภาษาเวียดนาม โดยนำอักษรจีนมาดัดแปลงเล็กน้อย
ปัจจุบันภาษาเวียดนามเขียนด้วยจื๋อโกว๊กหงือ (chữ Quốc ngữ แปลว่า "อักษรของภาษาประจำชาติ") ซึ่งเป็นอักษรละตินที่เพิ่มเติมเครื่องหมายต่าง ๆ เข้ามาเพื่อให้มีอักษรเพียงพอที่จะใช้เขียนภาษา อักษรดังกล่าวได้รับการคิดค้นขึ้นมาในคริสต์ศตวรรษที่ 17 โดยอาแล็กซ็องดร์ เดอ รอด ซึ่งเป็นมิชชันนารีชาวฝรั่งเศสที่เข้ามาเผยแผ่ศาสนา โดยมีรากฐานมาจากระบบที่มิชชันนารีชาวโปรตุเกสคิดไว้ก่อนหน้านั้น ในระหว่างที่เวียดนามยังเป็นอาณานิคมของฝรั่งเศสนั้น จื๋อโกว๊กหงือได้เป็นอักษรราชการของอาณานิคม ซึ่งได้ทำให้อักษรดังกล่าวเป็นที่แพร่หลายมากขึ้นเรื่อย ๆ จื๋อโกว๊กหงือในปัจจุบันมีรูปแบบการเขียนที่อ้างอิงการออกเสียงของภาษาถิ่นเวียดนามกลาง ซึ่งสระและพยัญชนะท้ายจะคล้ายคลึงกับภาษาถิ่นเหนือ ส่วนพยัญชนะต้นจะคล้ายกับภาษาถิ่นใต้
ตัวอย่างประโยค
คำพูดที่ใช้ในชีวิตประจำวัน
- Xin chào [ซีนจ่าว] = สวัสดี
- Bạn [บั่น] = เพื่อน
อ้างอิง
- In southern dialects, v is reported to have a spelling pronunciation (i.e., the spelling influences pronunciation) of [vj] or [bj] among educated speakers. However, educated speakers revert to usual [j] in more relaxed speech. Less educated speakers have [j] more consistently throughout their speech. See: Thompson (1959), Thompson (1965: 85, 89, 93, 97-98).
