สมเด็จพระวันรัต (จ่าย ปุณฺณทตฺโต)

สมเด็จพระวันรัต นามเดิม จ่าย ฉายา ปุณฺณทตฺโต เป็นสมเด็จพระราชาคณะ เจ้าอาวาสรูปแรกของวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร และอดีตเจ้าคณะใหญ่หนใต้

สมเด็จพระวันรัต (จ่าย ปุณฺณทตฺโต)
เกิด	20 สิงหาคม พ.ศ. 2400
มรณภาพ	11 ตุลาคม พ.ศ. 2471
อายุ	71 ปี 52 วัน
อุปสมบท	พ.ศ. 2420
พรรษา	51
วัด	วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร
จังหวัด	กรุงเทพมหานคร
สังกัด	มหานิกาย
วุฒิ	เปรียญธรรม 7 ประโยค
ตำแหน่ง	เจ้าอาวาสวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร เจ้าคณะใหญ่หนใต้
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมพระพุทธศาสนา

ประวัติ

วัยเยาว์

สมเด็จพระวันรัต มีนามเดิมว่า จ่าย เกิดเมื่อวันพฤหัสบดีที่ 20 สิงหาคม พ.ศ. 2400 ขึ้น 1 ค่ำ เดือน 10 ปีมะเส็ง เป็นบุตรนายยัง กับนางทรัพย์ ภูมิลำเนาอยู่บ้านรั้วใหญ่ อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เมื่ออายุได้ 11 ปี ได้ย้ายมาอยู่วัดสามพระยา เพื่อศึกษาภาษาไทยและภาษาบาลีกับพระมหาฑิต อุทโย ผู้เป็นญาติ

อุปสมบทและศึกษาปริยัติธรรม

เมื่ออายุ 16 ปี ได้บรรพชาเป็นสามเณร แล้วไปศึกษาธรรมบทกับพระยาโหราธิบดี (บัว) ต่อมาในปี พ.ศ. 2420 ได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุที่วัดกำแพง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา พระปลัดพูนเป็นพระอุปัชฌาย์ พระปลัดแฟงและพระอาจารย์สอนเป็นคู่พระกรรมวาจาจารย์ บวชแล้วกลับมาเรียนกับพระมหาฑิตต่อ และเรียนมังคลัตถทีปนีกับพระปริยัติธรรมธาดา (ชัง) เมื่อพระมหาฑิตได้รับแต่งตั้งเป็นพระราชาคณะเจ้าอาวาสวัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหารและวัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหารตามลำดับ ท่านก็ได้ย้ายตามไปอยู่ด้วยด้วยทั้งสองอาราม

เปรียญธรรม

• พ.ศ. 2427 สอบได้เปรียญธรรม 4 ประโยค
• พ.ศ. 2433 สอบเพิ่มได้อีก 3 ประโยค รวมเป็นเปรียญธรรม 7 ประโยค

ศาสนกิจ

หลังจบการศึกษาท่านยังคงอยู่วัดมหาธาตุฯ ต่อมา จนถึงปีชวด พ.ศ. 2443 โปรดให้อาราธนาไปครองวัดเบญจมบพิตร ต่อมาวันที่ 11 สิงหาคม พ.ศ. 2470 โปรดตั้งเป็นเจ้าคณะมณฑลพายัพ วันที่ 9 สิงหาคม พ.ศ. 2456 ได้รับแต่งตั้งเป็นผู้บัญชาการคณะมณฑลราชบุรี และวันที่ 14 มีนาคม พ.ศ. 2458 จึงโปรดให้บัญชาคณะสงฆ์ฝ่ายเหนือแทนสมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (ยัง เขมาภิรโต)

ลำดับสมณศักดิ์

• พ.ศ. 2436 เป็นพระราชาคณะที่ พระราชโมลี
• พ.ศ. 2438 เลื่อนเป็นพระราชาคณะที่ พระราชโมลี ศรีปาวจนาภรณ์
• พ.ศ. 2443 เลื่อนเป็นพระราชาคณะที่ พระเทพมุนี ศรีวิสุทธิศีลาจารย์ญาณนายก ติปิฎกธรา มหาคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี
• พ.ศ. 2443 เลื่อนเป็นพระราชาคณะที่ พระธรรมไตรโลกาจารย์ ญาณปรีชาปรินายก ติปิฎกธรา มหาคฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี
• พ.ศ. 2445 ได้รับสถาปนาเป็นพระราชาคณะเจ้าคณะรองฝ่ายใต้ที่ พระธรรมวโรดม บรมญาณอดุล สุนทรนายก ตรีปิฎกคุณาลังการภูษิต ทักษิณทิศคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี
• พ.ศ. 2458 ย้ายมาเป็นเจ้าคณะรองหนเหนือ
• พ.ศ. 2465 ได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชาคณะเจ้าคณะใหญ่ฝ่ายอรัญวาสีที่ สมเด็จพระพุฒาจารย์ อเนกสถานปรีชา สัปตวิสุทธิจริยาสมบัติ นิพัทธธุตคุณสิริสุนทรพรตจาริก อรัญญิกคณฤศร สมณนิกรมหาปรินายก ตรีปิฎกโกศล วิมลศีลขันธ สรรพสมณคุณ วิบุลยประสิทธิ์ บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี มหาสังฆนายก
• พ.ศ. 2466 ได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชาคณะเจ้าคณะใหญ่หนใต้ที่ สมเด็จพระวันรัต ปริยัติพิพัฒนพงศ์ วิสุทธิสงฆปรินายก ตรีปิฎกโกศล วิมลคัมภีรญาณสุนทร มหาทักษิณคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี มหาสังฆนายก

มรณภาพ

สมเด็จพระวันรัต (จ่าย ปุณฺณทตฺโต) เริ่มอาพาธด้วยโรคชรามาตั้งแต่ต้นปี พ.ศ. 2470 อาการทรงกับทรุดเรื่อยมา จนกระทั่งถึงแก่มรณภาพในวันที่ 11 ตุลาคม พ.ศ. 2471 เวลา 07:55 น. สิริอายุได้ 71 ปี 52 วัน พรรษา 51 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานน้ำหลวงอาบศพ โกศไม้สิบสองบรรจุศพ ตั้งบำเพ็ญกุศลศพที่ศาลาบัณณรศภาค ภายในวัดเบญจมบพิตร และโปรดให้พระสวดอภิธรรม 15 วัน

วันที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2473 เจ้าพนักงานจัดเตรียมสถานที่ วันต่อมา เวลา 16.00 น. เปลื้องโกศ เชิญลองในออกจากศาลา ขึ้นเสลี่ยง เวียนรอบเมรุแล้วยกขึ้นตั้งเหนือจิตกาธาน ถึงเวลา 17.30 น. พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงทอดผ้าบังสุกุลและพระราชทานเพลิงศพแล้วเสด็จกลับ วันรุ่งขึ้นเจ้าภาพเก็บอัฐิตามประเพณี

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม, ทำเนียบเจ้าอาวาส
2. ตำนานสมณศักดิ์ พระวันรัต และสมเด็จพระราชาคณะผู้ทรงสมณศักดิ์สมเด็จพระวันรัตในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์, หน้า 54-60
3. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑, หน้า 151-4
4. ราชกิจจานุเบกษา, จำนวนพระสงฆ์สามเณรที่สอบไล่พระปริยัติธรรมได้ในปี ๑๐๙ ปี ๑๑๐, เล่ม 8, ตอน 13, 28 มิถุนายน 2434, หน้า 105
5. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกระทรวงธรรมการ เรื่อง ตั้งเจ้าคณะมณฑลพายัพ, เล่ม 44, ตอน 0 ง, 24 เมษายน 2470, หน้า 259
6. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศตั้งผู้บัญชาการคณะมณฑลราชบุรี, เล่ม 30, ตอน 0 ก, 31 สิงหาคม 2456, หน้า 229
7. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกระทรวงธรรมการ แผนกกรมธรรมการ ย้ายตำแหน่งเจ้าคณะ, เล่ม 32, ตอน 0 ง, 19 มีนาคม 2458, หน้า 3170
8. ราชกิจจานุเบกษา, ตั้งตำแหน่งพระสงฆ์, เล่ม 10, หน้า 402
9. ราชกิจจานุเบกษา, พระสงฆ์ที่ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรแลเลื่อนตำแหน่งยศ, เล่ม 13, หน้า 15
10. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการประกาศตั้งตำแหน่งพระสงฆ์, เล่ม 17, 25 พฤศจิกายน 2443, หน้า 490
11. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศตั้งตำแหน่งพระสงฆ์, เล่ม 17, หน้า 727-8
12. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศตั้งตำแหน่งพระสงฆ์, เล่ม 19, วันที่ 25 พฤษภาคม ร.ศ. 121, หน้า 126
13. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกระทรวงธรรมการ แผนกกรมสังฆการี พระราชทานตราตำแหน่งย้ายเจ้าคณะรอง, เล่ม 32, ตอน 0 ง, วันที่ 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2458, หน้า 2826
14. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศสถาปนาพระธรรมวโรดมเป็นสมเด็จพระพุฒาจารย์, เล่ม 39, 7 มกราคม 2465, หน้า 543-7
15. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศสถาปนาสมณศักดิ์, เล่ม 40, 25 พฤศจิกายน 2466, หน้า 2587-90
16. ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวมรณภาพ, เล่ม 45, ตอน ง, 21 ตุลาคม 2461, หน้า 2096-7
17. ราชกิจจานุเบกษา, หมายกำหนดการ ที่ ๓/๒๔๗๓ พระราชทานเพลิงพระศพและศพ ที่เมรุวัดเบญจมบพิตดุสิตวนาราม พุทธศักราช ๒๔๗๓, เล่ม 47, ตอน 0 ง, 18 พฤษภาคม 2473, หน้า 549-550

บรรณานุกรม

• ธนิต อยู่โพธิ์. ตำนานสมณศักดิ์ พระวันรัต และสมเด็จพระราชาคณะผู้ทรงสมณศักดิ์สมเด็จพระวันรัตในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : ศิวพร, 2516. 219 หน้า. หน้า 54-60.
• สมมอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545. 428 หน้า. หน้า 151-4. ISBN 974-417-530-3

ก่อนหน้า		สมเด็จพระวันรัต (จ่าย ปุณฺณทตฺโต)		ถัดไป
สมเด็จพระวันรัต (ฑิต อุทโย)		เจ้าคณะใหญ่หนใต้ (พ.ศ. 2466 - พ.ศ. 2471)		สมเด็จพระวันรัต (แพ ติสฺสเทโว)
พระพุฒาจารย์ (มา อินฺทสโร)		เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายอรัญวาสี (พ.ศ. 2465 - พ.ศ. 2466)		สมเด็จพระพุฒาจารย์ (แพ ติสฺสเทโว)
พระพิมลธรรม (หม่อมราชวงศ์เจริญ ญาณฉนฺโท)		เจ้าคณะรองหนเหนือ (พ.ศ. 2458 - พ.ศ. 2465)		พระธรรมวโรดม (เข้ม ธมฺมสโร)
พระธรรมวโรดม (ฤทธิ์ ธมฺมสิริ)		เจ้าคณะรองฝ่ายใต้ (พ.ศ. 2445 - พ.ศ. 2458)		พระพรหมมุนี (แพ ติสฺสเทโว)