อดุล อดุลเดชจรัส
พลตำรวจเอก อดุล อดุลเดชจรัส หรือ หลวงอดุลเดชจรัส (28 มิถุนายน พ.ศ. 2437 - 17 ธันวาคม พ.ศ. 2512) นามเดิม บัตร พึ่งพระคุณ อดีตองคมนตรี รองนายกรัฐมนตรี อธิบดีกรมตำรวจ ผู้บัญชาการทหารบก
พลตำรวจเอก อดุล อดุลเดชจรัส ม.ป.ช., ม.ว.ม., อ.ป.ร.1 | |
---|---|
คณะอภิรัฐมนตรี ทำหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ | |
ดำรงตำแหน่ง 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 – 23 มกราคม พ.ศ. 2492 | |
กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช |
นายกรัฐมนตรี | พันตรี ควง อภัยวงศ์ จอมพล ป. พิบูลสงคราม |
องคมนตรี | |
ดำรงตำแหน่ง 18 มิถุนายน พ.ศ. 2492 – 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2494 (2 ปี 164 วัน) | |
กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช |
รองนายกรัฐมนตรี | |
ดำรงตำแหน่ง 14 กันยายน พ.ศ. 2486 – 24 กรกฎาคม พ.ศ. 2487 (0 ปี 313 วัน) | |
นายกรัฐมนตรี | จอมพลแปลก พิบูลสงคราม |
ดำรงตำแหน่ง 17 กันยายน พ.ศ. 2488 – 31 มกราคม พ.ศ. 2489 (0 ปี 136 วัน) | |
นายกรัฐมนตรี | หม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช |
ผู้บัญชาการทหารบก | |
ดำรงตำแหน่ง 26 มิถุนายน พ.ศ. 2489 – 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 (1 ปี 145 วัน) | |
ก่อนหน้า | พลโท พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต |
ถัดไป | จอมพล ผิน ชุณหะวัณ |
อธิบดีกรมตำรวจ | |
ดำรงตำแหน่ง 1 เมษายน พ.ศ. 2479 – 19 กันยายน พ.ศ. 2488 | |
ก่อนหน้า | พันตำรวจเอก พระยาอนุสรณ์ธุระการ (จ่าง วัจนะพุกกะ) |
ถัดไป | พลตำรวจโท พระรามอินทรา (ดวง จุลัยยานนท์) |
ข้อมูลส่วนบุคคล | |
เกิด | 28 มิถุนายน พ.ศ. 2437 จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม |
เสียชีวิต | 17 ธันวาคม พ.ศ. 2512 (75 ปี) จังหวัดพระนคร ประเทศไทย |
พรรคการเมือง | พรรคสหชีพ |
คู่สมรส | คุณหญิงเปี่ยมสุข อดุลเดชจรัส |
รับใช้ | กองทัพบกไทย กรมตำรวจ |
---|---|
ชั้นยศ | พลเอก พลเรือเอก พลอากาศเอก พลตำรวจเอก |
มีสมญานามว่า "นายพลตาดุ" เป็นหนึ่งในคณะราษฎร ผู้มีส่วนร่วมในการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 โดยขณะนั้นหลวงอดุลเดชจรัส มียศเป็น ร้อยโท (ร.ท.)ประจำกรมทหารปืนใหญ่ นครราชสีมา และได้หนีราชการมาพระนครด้วยรถไฟเพื่อร่วมในการเปลี่ยนแปลงการปกครอง จนถูกหมายจับจากทางต้นสังกัด ซึ่งตัวของหลวงอดุลเดชจรัสก็ได้อาศัยบ้านของพรรคพวกหลบซ่อนสลับกันไป โดยเฉพาะบ้านของหลวงพิบูลสงคราม ซึ่งเป็นเพื่อนสนิท หรือ จอมพล ป. พิบูลสงคราม ในเวลาต่อมา
เป็นรองนายกรัฐมนตรีและผู้สั่งราชการแทนนายกรัฐมนตรี จอมพล ป. พิบูลสงคราม ในระหว่างสงครามโลกครั้งที่สอง เป็นรองหัวหน้าขบวนการเสรีไทยในประเทศไทย ในช่วงปลายสงคราม หลังจากมีการผลัดเปลี่ยนรัฐบาล ซึ่งมีส่วนอย่างมากที่ทำให้การดำเนินงานเสรีไทยเป็นไปโดยราบรื่น ทั้งที่เป็นอธิบดีกรมตำรวจภายใต้รัฐบาลที่เป็นพันธมิตรกับกองทัพจักรวรรดิญี่ปุ่น และเป็นหนึ่งในอภิรัฐมนตรีทำหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์และองคมนตรี
หลังจากสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สองแล้ว หลวงอดุลเดชจรัส ยังได้ร่วมกับนักการเมืองกลุ่มหนึ่ง ก่อตั้งพรรคสหชีพขึ้น โดยมีแนวทางสนับสนุนนายปรีดี พนมยงค์ ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง และหัวหน้าขบวนการเสรีไทย โดยหลวงอดุลเดชจรัส เป็นหัวหน้าพรรค และ นายเดือน บุนนาค เป็นเลขาธิการพรรค
ประวัติ
อดุล อดุลเดชจรัส เป็นบุตรหลวงบุรีรัฐพิจารณ์ และนางจันทร์ พึ่งพระคุณ เกิดเมื่อวันที่ 28 มิถุนายน พ.ศ. 2437 ที่บ้านพักถนนเจริญกรุง อำเภอบางรัก จังหวัดพระนคร บิดานำตัวไปถวายงานเป็นมหาดเล็กในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ จึงพักอาศัยอยู่ในวังปารุสกวันตั้งแต่เด็ก
การศึกษา
- โรงเรียนอัสสัมชัญ
- โรงเรียนนายร้อยทหารบก
- นักเรียนทำการนายร้อยประจำกรมทหารปืนใหญ่ที่ ๓
รับราชการ
อดุล อดุลเดชจรัส เริ่มเข้ารับราชการครั้งแรกเมื่อวันที่ 23 พฤษภาคม พ.ศ. 2459 โดยได้รับพระราชทานยศเป็น นายร้อยตรี
พ.ศ. 2475 ดำรงตำแหน่งผู้บังคับกองพันทหารปืนใหญ่ ซึ่งเป็นตำแหน่งสุดท้ายในการรับราชการทหาร ก่อนโอนมารับราชการในกรมตำรวจ
14 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2476 ดำรงตำแหน่งรองอธิบดีกรมตำรวจ ในขณะที่ พ.ต.อ.พระยาอนุสสรธุรการ เป็นอธิบดี ขณะนั้นมียศทางทหารเป็น พันตรี และได้รับพระราชทานยศ พันตำรวจเอก ขณะมียศทางทหารเป็น พันโทเมื่อวันที่ 2 พฤษภาคม พ.ศ. 2478
1 เมษายน พ.ศ. 2479 ดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมตำรวจ
พ.ศ. 2480 ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย
ได้รับพระราชทานยศ พลตำรวจตรี เมื่อวันที่ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2483 และได้รับพระราชทานยศ พลตำรวจโท เมื่อวันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2485
ในเวลาต่อมาเมื่อรัฐบาลจะยกเลิกบรรดาศักดิ์ไทย หลวงอดุลเดชจรัสในฐานะรัฐมนตรีพร้อมด้วยคณะรัฐมนตรีชุดที่ 9 จึงลาออกจากบรรดาศักดิ์ โดยกลับไปใช้ราชทินนามเป็นนามสกุลได้ว่า อดุล อดุลเดชจรัส เมื่อ พ.ศ. 2484
พลตำรวจเอก อดุล อดุลเดชจรัส ได้รับพระราชทานยศเป็น พลเอก พลเรือเอก พลอากาศเอก เมื่อวันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2486 โดยก่อนหน้านั้นได้รับพระราชทานยศ พลตำรวจเอก เมื่อวันที่ 14 กันยายน พ.ศ. 2486 และพ้นจากตำแหน่งอธิบดีกรมตำรวจเมื่อวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2488 เนื่องจากได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่ง รองนายกรัฐมนตรี และ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข ก่อนจะได้รับโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่ง ผู้บัญชาการทหารบก เมื่อวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2489 กระทั่งลาออกจากตำแหน่งผู้บัญชาการทหารบกเมื่อวันที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 เพื่อดำรงตำแหน่งอภิรัฐมนตรีเพียงตำแหน่งเดียว โดยได้ดำรงตำแหน่งคณะอภิรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 ทำหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ก่อนพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พ.ศ. 2493 ต่อมาในวันที่ 18 มิถุนายน พ.ศ. 2492 ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ท่านเป็นองคมนตรี ทางราชการได้สร้างเรือนหลังเล็กในบริเวณวังปารุสกวันให้เป็นที่พัก จนถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 17 ธันวาคม พ.ศ. 2512 ที่โรงพยาบาลรามาธิบดี ด้วยโรคชรา
ชีวิตส่วนตัว
พล.อ.อดุล สมรสกับคุณหญิงเปี่ยมสุข อดุลเดชจรัส
ท่านได้รับการยกย่องว่าเป็นผู้ที่ขึ้นสู่ตำแหน่งสูงสุดทางการเมือง แต่กลับไม่แสวงหาอำนาจ กลับพอใจที่จะดำรงชีวิตแบบเรียบง่าย และซื่อสัตย์สุจริตมาโดยตลอด
เครื่องราชอิสริยาภรณ์
- พ.ศ. 2486 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
- พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
- พ.ศ. 2484 – เหรียญชัยสมรภูมิ สงครามอินโดจีน (ช.ส.)
- พ.ศ. 2487 – เหรียญชัยสมรภูมิ สงครามมหาเอเชียบูรพา (ช.ส.)
- พ.ศ. 2477 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการแผ่นดิน (ร.ด.ม.(ผ))
- พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เหรียญจักรมาลา (ร.จ.ม.)
- พ.ศ. 2481 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 8 ชั้นที่ 1 (อ.ป.ร.1)
อ้างอิง
- http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2490/A/054/688.PDF
- พระราชทานยศทหารบก (หน้า ๓๔๒)
- นายหนหวย. ทหารเรือปฏิวัติ. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน, พฤศจิกายน 2555 (พิมพ์ครั้งที่ 3). 124 หน้า. ISBN 9789740210252
- นายควง อภัยวงศ์ กับพรรคประชาธิปัตย์ โดย ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม (พ.ศ. 2522)
- พระราชทานยศนายทหารบก (หน้า ๔๙๙)
- ประกาศ ปลดและตั้งอธิบดีและรองอธิบดีกรมตำรวจ
- ประกาศพระราชทานยศทหาร
- ประกาศ พระราชทานยศทหารบก (หน้า ๓๗๘)
- ประกาศ เรื่อง พระราชทานยศตำรวจ
- ประกาศ ย้ายรองอธิบดีกรมตำรวจไปรับราชการในตำแหน่งอธิบดีกรมตำรวจ
- ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง พระราชทานยศตำรวจ
- เรื่องพระราชทานยศตำรวจ
- ราชกิจจานุเบกษา ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีเรื่องพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ข้าราชการกราบถวายบังคมลาออกจากบรรดาศักดิ์
- เรื่อง พระราชทานยสทหาน
- ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานยศตำรวจ
- พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งและแต่งตั้งรัฐมนตรี
- แจ้งความกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ให้รัฐมนตรีพ้นจากตำแหน่งประจำ
- ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง แต่งตั้งผู้บัญชาการทหารบก
- ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง ผู้บัญชาการทหารบกกราบถวายบังคมลาออกจากตำแหน่ง
- พระบรมราชโองการ ประกาศ แต่งตั้งอภิรัฐมนตรี
- พระบรมราชโองการ ประกาศ แต่งตั้งองคมนตรี
- ผู้บัญชาการทหารบกตั้งแต่อตีตจนถึงปัจจุบัน
- หนังสือที่ระลึก งานพระราชทานเพลิงศพ พลตำรวจตรี ชอบ สุนทรพิพิธ 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2541
- หนังสือเรื่อง นายพลที่ซื่อสัตย์ แจกในงานพระราชทานเพลิงศพ พลตำรวจเอก อดุล อดุลเดชจรัส พ.ศ. 2513
- แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์
- แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญชัยสมรภูมิและเครื่องหมายเปลวระเบิดสำหรับผู้กระทำความชอบได้รับบาดเจ็บ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 58 หน้า 811 15 เมษายน 2484
- แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์
- ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความ เรื่อง ส่งเหรียญดุษฎีมาลาไปพระราชทาน, เล่ม ๕๑, ตอน ๐ ง, ๓ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗, หน้า ๔๓๗๗
- ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์, เล่ม ๕๕, ตอน ๐ ง, ๒๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๑ , หน้า ๒๙๕๘