เขื่อน
เขื่อน (อังกฤษ: dam) เป็นสิ่งก่อสร้างขนาดใหญ่สำหรับกั้นทางน้ำ เพื่อใช้ในการเก็บกักน้ำและป้องกันอุทกภัยรวมถึงผลิตกระแสไฟฟ้า ส่วนบนของเขื่อนจะประกอบไปด้วยส่วนที่เรียกว่าทางน้ำล้น สำหรับให้น้ำที่สูงกว่าระดับที่ต้องการไหลผ่านมาที่ฝั่งปลายน้ำ มากกว่าครึ่งหนึ่งของแม่น้ำสายหลักทั่วโลกจะมีเขื่อนกั้นไว้เพื่อใช้ประโยชน์ในทางใดทางหนึ่ง
ชนิดของเขื่อน
ชนิดของเขื่อน จะจำแนกตามชนิดของวัสดุก่อสร้าง เช่น เขื่อนหิน เขื่อนดิน เขื่อนคอนกรีต เขื่อนหินผสมดิน เขื่อนคอนกรีตบดอัด หรือเขื่อนไม้
ประโยชน์
ประโยชน์ของเขื่อนที่สำคัญ คือ เพื่อกักเก็บน้ำ โดยเก็บน้ำจากช่วงฤดูน้ำหลากและปล่อยน้ำใช้ในการเกษตรกรรม อุปโภคบริโภคในช่วงขาดแคลนน้ำ เขื่อนยังคงใช้สำหรับป้องกันน้ำท่วมฉับพลันในฤดูที่น้ำไหลหลากอีกทางหนึ่ง โดยเขื่อนจะทำหน้าที่ชะลอความเร็วของน้ำ ให้น้ำไหลผ่านได้เฉพาะตามปริมาณที่เหมาะสม ในปัจจุบันเขื่อนมีหน้าที่หลักอีกด้านคือการผลิตกระแสไฟฟ้า โดยพลังงานไฟฟ้าส่วนหนึ่งในประเทศไทยมาจากการปั่นไฟจากเขื่อน นอกจากนี้เขื่อนบางแห่งใช้เป็นสถานที่ท่องเที่ยวและกิจกรรมนันทนาการต่าง ๆ เช่น การล่องเรือ หรือ การตกปลา
อย่างไรก็ตามเขื่อนมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม ได้แก่ การปิดกั้นทางน้ำทำให้สิ่งมีชีวิตในน้ำบางชนิด เช่น ปลาแซลมอน ไม่สามารถว่ายไปตามกระแสน้ำเพื่อวางไข่ได้ในช่วงฤดูขยายพันธุ์ เขื่อนยังคงปิดกั้นทางน้ำทำให้การเดินทางทางเรือไม่สามารถเคลื่อนที่ผ่านได้ ปัญหาของการสร้างเขื่อนที่มียังรวมถึงพื้นที่บ้านเรือนและป่าไม้ที่อยู่บริเวณเหนือเขื่อน จะถูกท่วมจมอยู่ใต้น้ำไม่สามารถใช้งาน
ด้านการชลประทาน และการเกษตร
ทำให้มีแหล่งน้ำถาวรเพิ่มขึ้นอีกแห่งหนึ่ง เพื่อช่วยเสริมระบบการชลประทานในพื้นที่ของโครงการแม่กลองใหญ่ โดยเฉพาะทำการเพาะปลูกในฤดูแล้งจะได้ผลผลิตการเกษตรเพิ่มขึ้น
ด้านการผลิตไฟฟ้า
โรงไฟฟ้าแห่งนี้มีกำลังผลิตรวม 300,000 กิโลวัตต์ ให้พลังงานไฟฟ้าเฉลี่ยปีละประมาณ 777 ล้านกิโลวัตต์ต่อชั่วโมง พลังงานไฟฟ้าที่ได้นอกจากจะช่วยสนองความต้องการไฟฟ้าที่เพิ่มขึ้นแล้ว ยังช่วย ประหยัดการใช้เชื้อเพลิง น้ำมันเตาที่ต้องสั่งจากต่างประเทศได้ปีละ 200 ล้านลิตร
ด้านการประมง
ในอ่างเก็บน้ำเหนือเขื่อนมีพื้นที่ 388 ตารางกิโลเมตร เหมาะสำหรับเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืดได้เป็นอย่างดี
ด้านการบรรเทาอุทกภัย
โดยปกติในฤดูฝน ทั้งในลำน้ำ แควน้อย และแควใหญ่ จะมีปริมาณมากถึงประมาณ 3,000 ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที เมื่อไหลไปรวมกันจะทำให้เกิดน้ำท่วมลุ่มน้ำแม่กลองเป็นประจำ เมื่อเขื่อนศรีนครินทร์ และเขื่อนเขาแหลมแล้วเสร็จ อ่างเก็บน้ำของเขื่อนทั้งสองจะช่วยเก็บกักน้ำไว้เป็นการบรรเทาอุทกภัยในพื้นที่ดังกล่าวอย่างถาวร
ช่วยต่อต้านน้ำเค็มและน้ำเสียในฤดูแล้ง
ก่อนนี้ที่บริเวณปากน้ำแม่กลองจะมีน้ำเค็มย้อนเข้ามาในฤดูแล้ง นอกจากนี้ยังมีน้ำเสียจากโรงงานอุตสาหกรรมของสองฝั่งแม่น้ำแม่กลองอีกส่วนหนึ่ง การที่มีน้ำจากเขื่อนปล่อยไปมากกว่าปกติในฤดูแล้งจะช่วยขับไล่น้ำเสียและผลักดันน้ำเค็ม ทำให้สภาพน้ำในแม่น้ำแม่กลองมีคุณภาพดี
ด้านการคมนาคมและการท่องเที่ยว
เมื่อมีอ่างเก็บน้ำเกิดขึ้น ชุมชนต่าง ๆ ก็ได้อาศัยเป็นเส้นทางคมนาคมทางน้ำ เพื่อนำผลผลิตที่ได้ออกสู่ตลาดเป็นการช่วยกระจายรายได้อีกทางหนึ่ง นอกจากนี้บริเวณนั้นยังมีแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจอีกหลายแห่ง เช่น น้ำตกไทรโยค บึงเกริงกะเวีย ด่านเจดีย์สามองค์ ฯลฯ เป็นต้น
รายชื่อเขื่อน
ในต่างประเทศ
- เขื่อนซานเสียต้าป้า เขื่อนที่ใหญ่ที่สุดในโลก ตั้งอยู่ที่ประเทศจีน
- เขื่อนอิไตปู เขื่อนผลิตพลังงานไฟฟ้าที่ใหญ่อันดับสองของโลก ตั้งอยู่ระหว่างประเทศบราซิลกับประเทศปารากวัย
- เขื่อนอัสวาน เขื่อนขนาดใหญ่ในประเทศอียิปต์
- เขื่อนแกรนด์คูลี เขื่อนขนาดใหญ่ที่สุดในสหรัฐอเมริกา
- เขื่อนฮูเวอร์ เขื่อนขนาดใหญ่ในสหรัฐอเมริกา
ในประเทศไทย
ภาคเหนือ
- เขื่อนภูมิพล (เขื่อนยันฮี) จังหวัดตาก
- เขื่อนสิริกิติ์ (เขื่อนผาซ่อม) จังหวัดอุตรดิตถ์
- เขื่อนแม่งัดสมบูรณ์ชล จังหวัดเชียงใหม่
- เขื่อนแม่กวงอุดมธารา จังหวัดเชียงใหม่
- เขื่อนแม่ปิงตอนล่าง จังหวัดตาก
- เขื่อนแควน้อยบำรุงแดน จังหวัดพิษณุโลก
- เขื่อนกิ่วลม จังหวัดลำปาง
- เขื่อนกิ่วคอหมา จังหวัดลำปาง
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
- เขื่อนสิรินธร (เขื่อนลำโดมน้อย) จังหวัดอุบลราชธานี
- เขื่อนอุบลรัตน์ (เขื่อนพองหนีบ) จังหวัดขอนแก่น
- เขื่อนจุฬาภรณ์ (เขื่อนน้ำพรม) จังหวัดชัยภูมิ
- เขื่อนลำตะคอง จังหวัดนครราชสีมา
- เขื่อนลำพระเพลิง จังหวัดนครราชสีมา
- เขื่อนลำปาว จังหวัดกาฬสินธุ์
- เขื่อนปากมูล จังหวัดอุบลราชธานี
- เขื่อนราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษ
- เขื่อนน้ำอูน จังหวัดสกลนคร
- เขื่อนน้ำพุง จังหวัดสกลนคร
- เขื่อนเมฆา จังหวัดบุรีรัมย์
- เขื่อนลำนางรอง จังหวัดบุรีรัมย์
ภาคตะวันตก
- เขื่อนศรีนครินทร์ (เขื่อนเจ้าเณร) จังหวัดกาญจนบุรี เป็นเขื่อนที่มีความจุมากที่สุดของประเทศไทย
- เขื่อนวชิราลงกรณ์ (เขื่อนเขาแหลม) จังหวัดกาญจนบุรี
- เขื่อนแก่งกระจาน จังหวัดเพชรบุรี
- เขื่อนแม่กลอง จังหวัดกาญจนบุรี
- เขื่อนท่าทุ่งนา จังหวัดกาญจนบุรี
ภาคกลาง
- เขื่อนป่าสักชลสิทธิ์ จังหวัดลพบุรี (เขื่อนดินที่ยาวที่สุดของประเทศไทย)
- เขื่อนพระราม 6 จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เป็นเขื่อนแห่งแรกของไทย
- เขื่อนขุนด่านปราการชล จังหวัดนครนายก เป็นเขื่อนคอนกรีตอัดบดยาวที่สุดในประเทศไทยและในโลก
- เขื่อนกระเสียว จังหวัดสุพรรณบุรี (เขื่อนดินที่ยาวที่สุดอันดับที่สองของประเทศไทย)
- เขื่อนเจ้าพระยา จังหวัดชัยนาท
ภาคตะวันออก
- เขื่อนนฤบดินทรจินดา (เขื่อนห้วยโสมง) จังหวัดปราจีนบุรี
- เขื่อนรัชโรธร จังหวัดชลบุรี
- เขื่อนคีรีธาร จังหวัดจันทบุรี
ภาคใต้
- เขื่อนบางลาง จังหวัดยะลา
- เขื่อนรัชชประภา (เขื่อนเชี่ยวหลาน) จังหวัดสุราษฎร์ธานี
อ้างอิง
- Itaipú Dam: The world's largest hydroelectric plant
แหล่งข้อมูลอื่น
| คอมมอนส์ มีภาพและสื่อเกี่ยวกับ: เขื่อน |
- รูปภาพเกี่ยวกับเขื่อน ที่ฟลิคเกอร์
- เขื่อนและโรงไฟฟ้าในความรับผิดชอบ กฟผ.